Batys Qazaqstanda sharýalar mal qystaǵyna qanshalyqty daıyn
BQO aýyl sharýashylyǵy basqarmasy basshysynyń orynbasary Rústem Zulqashevtiń málim etkenindeı, oblys boıynsha 2024-2025 jylǵy mal qystaǵyna kirýge josparlanyp otyrǵan 1 mln 66 myń shartty mal basyna 2 mln 23 myń tonna shóp, 233 myń tonna jem, sonymen qatar qosymsha mal azyǵy retinde 11 myń tonna súrlem, 9 myń tonna pishendeme daıyndaý kózdelgen. Ótken jyldan qalǵan 148 myń tonna shóp qolda bar.
Rústem Múlkáıulynyń sózine qaraǵanda, 21 qarashadaǵy málimet boıynsha 5712,7 myń ga shabyndyq shabylyp (oblystyq ortasha 3,4 ts/ga ónimdilikpen), ótken jylǵy qaldyq shóppen qosa eseptegende barlyǵy 2 115 myń tonna pishen daıarlandy, bul — jalpy qajettilikke 104,5 paıyz.
Sonymen qatar 8,9 myń tonna pishendeme nemese qajettiliktiń 100 paıyzy, 15 myń tonna saban (105,3 paıyz), 233 myń tonna qurama jem (100,1 paıyz) jáne 20,5 myń tonna súrlem (184,7 paıyz) ázirlendi.
— Kóktemgi tasqyn kezeńinde mol sý kelýine baılanysty oblys aýmaǵyndaǵy 146 myń gektar lımandyq shabyndyqtarǵa sý shyǵaryldy. Lımandyq shabyndyqtardyń ortasha ónimdiligi gektaryna 11-14 tsentnerden keldi. Atap aıtqanda, Jaıyq-Kóshim sýlandyrý júıesi boıynsha 68,6 myń ga, Saryózen arnasynda 10,3 myń ga, Qaraózen arnasynda 44,1 myń ga, Kırov-Shejin jáne Dıýrın-Balyqty jaıylmalarynda 12,5 myń ga, Qaldyǵaıty lımandyq sýlandyrý júıesinde 10,0 myń ga shabyndyq bar, — deıdi R.Zulqashev.
Bıylǵy kóktemgi kúnniń salqyndyǵy men kıik sanynyń shamadan tys artýy oblystyń ońtústiginde ornalasqan Bókeı ordasy men Jánibek aýdandarynda mal azyǵyn qajetti kólemde daıyndaýǵa qıyndyq keltirgeni málim. Sonymen qatar osy aýdandarmen qońsy ornalasqan Jańaqala jáne Kaztalov aýdandarynyń 5 aýyldyq okrýginde de qýańshylyq boldy. Bul aýmaqtarda shóptiń ónimdiligi ádettegiden tómen bolyp, ortasha ónimdilik gektaryna nebári 1,8-1,9 tsentnerden aınaldy.
Osyǵan baılanysty 2 tamyzda Bókeı ordasy men Jánibek aýdanynda, 27 qyrkúıekte Jańaqalanyń Jańaqazan, Másteksaı, Kópjasar aýyldyq okrýgterinde jáne Jańajol aýyldyq okrýginiń Sarykól aýyly aýmaǵynda, 21 qazanda Kaztalovtyń Kaztalov, Bostandyq, Tereńkól aýyldyq okrýgterinde, Kókterek aýyldyq okrýginiń Kókterek, Orazǵalı, Saraljyn jáne Jańajol aýyldyq okrýginiń Ábish, Tańat aýyldarynda tótenshe jaǵdaı jarııalandy.
Basqarma basshysy orynbasarynyń aıtýynsha, atalǵan tórt aýdannyń aýmaǵynda gıdrometeorologııalyq qyzmet rastaǵan qalyptan tys aýa raıy jaǵdaılarynyń oryn alýyna baılanysty qoldanystaǵy mal sharýashylyǵyn sýbsıdııalaý qaǵıdasyna sáıkes agroqurylymdarǵa aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń analyq basynyń azyǵyna jumsalǵan shyǵyn qunyn arzandatýdy sýbsıdııalanyp jatyr.
— Esep boıynsha tórt aýdanda 111,6 myń bas sıyr, 124,0 myń bas qoı jáne 43,5 myń bas bıeni qamtý josparlanyp otyr. Bólingen qarajat kólemi — 3,2 mlrd teńge. 21 qarashaǵa deıin 97,3 myń bas sıyr, 62,1 myń bas qoı, 29,1 myń bas bıege 2 mlrd 636,7 mln teńgege tólem jasaldy. Budan bólek jeke qosalqy sharýashylyqtardy, ıaǵnı turǵyndardy mal azyǵymen qamtý asa mańyzdy. Jergilikti jerde sattyqtaǵy mal azyǵy bolmaǵandyqtan, jeke qosalqy sharýashylyqtardyń jemshópke qajettiligin tasymaldaý shyǵyndaryn óteý arqyly másele sheshilip jatyr, — deıdi R.Zulqashev.
Basqarma málimetine qaraǵanda, Bókeı ordasy jáne Jánibek aýdandarynyń jeke qosalqy sharýashylyqtaryna barlyǵy 41,6 myń tonna mal azyǵyn tasymaldaý qajettigi boldy. Bul maqsatqa jergilikti bıýdjettiń rezervinen 798,8 mln teńge qarajat bólinip, olardyń mal azyǵyna qajettiligin tasymaldaý shyǵyndary ótelýde.
Jánibek aýdanyna Tasqala, Jańaqala jáne Aqjaıyqtan 22 722 rýlon, Bókeı ordasyna Báıterek, Terekti, Syrym jáne Tasqala aýdandarynan 15 627 rýlon shóp tasymaldandy. Eki aýdanǵa jalpy 38 349 rýlon shóp jetkizildi.
Bókeı ordasynda 561 sharýa qojalyǵy bar
Bókeı ordasy aýdanynyń ákimi Nurlybek Daýmovtyń habarlaýynsha, ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda, iri qara maly óskenimen, qoı men eshki, jylqy, túıe kemigen. Qazirgi jaǵdaıǵa baılanysty sharýashylyqtar mal basyn rettep, azaıtýda.
Bókeı ordasy aýdany boıynsha 561 sharýa qojalyǵy (190 myń bas) jáne 51,3 myń bas mal (iri qara — 15 724, qoı men eshki — 31 764, jylqy — 3 903) ustaıtyn 1 403 aýla bar.
Qystaqqa 188,1 myń tonna (sharýa qojalyqtaryna 151,8 myń tonna, jekelerge 36,3 myń tonna) mal azyǵy daıyndalýy qajet bolsa, kúni búgin 164,5 myń tonna (87,5 paıyz) shóp daıyndalǵan. Byltyrdan qalǵan 3,4 myń tonna jáne basqa aýdandardan tasylyp jatqan 4,5 myń tonna shópti eseptegende, 172,3 myń tonnaǵa nemese 91,6 paıyzǵa jetip otyr.
— Qazirgi tańda sharýa qojalyqtary shóp shabý jumystaryn aıaqtap qaldy. Kúni búgin 332 sharýa qojalyǵy pishenmen tolyq qamtylǵan. 187 qojalyq 80, 12-si 30 paıyz shóp jınaǵan. Ókinishke qaraı, bıylǵy jyly aýdanymyzda qýańshylyq oryn alyp, shóp durys shyqpaı qaldy. Oǵan qosa kıikterdiń kóbeıip, shópti taptaýy da kedergiler keltirýde, — deıdi N.Daýmov.
Osy oraıda aýdan basshysy oblys ákiminiń qoldaýymen Bókeı ordasynda tótenshe jaǵdaı jarııalanyp, jeke qosalqy sharýashylyqtarǵa jáne sharýa qojalyqtaryna memleket tarapynan qoldaý kórsetilip jatqanyna ekpin túsirdi. Atap aıtqanda, jeke qosalqy sharýashylyqtardy mal azyǵymen qamtamasyz etý baǵytynda ózge aýdandardan 18 194 rýlon shóp tasymaldandy.
Eldi mekenderdegi jeke qosalqy sharýashylyqtarǵa mal azyǵyn tasymaldaý jumystary júrip jatyr. Atap aıtsaq, Bısenge — 3 819 rýlon, Uıalyǵa — 1 779 rýlon, Bórlige — 1 910 rýlon, Muratsaıǵa — 3 205 rýlon, Han ordasyna — 3 438 rýlon, Saıqynǵa — 2 202 rýlon, Saraljynǵa 1 841 rýlon shóp keldi. Jeke qosalqy sharýashylyqtarǵa áli de 6 574 rýlon shóp kerek.
— Jeke qosalqy sharýashylyqtardy jemmen qamtamasyz etý maqsatynda aýdanǵa 760 tonna jem qajet bolsa, kúni búgin sonyń 170 tonnasy tasymaldandy. Taıaý kúnderi qalǵan qajetti jem mólsheri tasymaldanatyn bolady. Sondaı-aq oblystyq bıýdjettiń rezervinen bólingen qarjy arqyly aýdannyń sharýa qojalyqtaryna mal azyǵyn daıyndaýǵa shyǵyndaryn óteý úshin 1 mlrd 403 mln teńge kóleminde qarajat tólendi. Qazirgi ýaqytta aýdanymyzdyń jeke qosalqy sharýashylyqtaryna jem ákelý, qysqa qosymsha shóp qoryn uıymdastyrý baǵytynda qajetti sharalardy qolǵa alyp jatyrmyz, — dedi N.Daýmov.
Mal baqqan aǵaıynnyń aıtary bar
Saıqyn aýyldyq okrýgindegi «Alına» sharýa qojalyǵynyń jetekshisi, aýdandyq máslıhat depýtaty Qaırat Nasımýllın basqa aýdandardan jetkizilgen 20 myń rýlon shóptiń malmen kún kórip otyrǵan turǵyndarǵa berilgenin aıtady.
— Ásirese, úıinde 4-5 bas sıyr malyn ustaıtyn azamattarǵa jaqsy kómek boldy. Baǵasy qoljetimdi — rýlony 6 myń teńgeden. Bıyl bizge Tasqala, Báıterek, Syrym aýdandary jaqsy kómektesti. Tasymaldaý máselesinde memlekettik uıymdar da qoldaý kórsetti. 205 tonna jem de Batys Qazaqstandaǵy turaqty baǵasymen aýdanǵa jetkizilip, úlestirilip jatyr. Keıbir sharýalar qarajat jetispeýshiliginen jáne basqa sebeppen ýaqytyly qamdanbaı, qara kúzge deıin kútip júredi. Jergilikti halyq múmkindigi kelgenshe, jemshópti alyp jatyr. Bireýleri aqsha jınap, ekinshileri mal satyp, qaryzdanyp bolsa da, qystyń qamyn jasaýda. Et baǵasy arzandap ketti, maldyń kúıi ortasha, Oraldaǵy «Kýbleı» kásipornyna tapsyryp, soǵymǵa saýdalasyp, amaldaýdamyz. Shóp pen jemdi tasymaldaý áli jalǵasady. Bıyl qystan shyǵarmyz-aý. Kelesi jyly osy jaǵdaı qaıtalansa, mundaı qoldaý kórsetile me, oǵan da alańdaımyz, — deıdi Q.Nasımýllın.
Bókeı ordasy aýdany Bórli aýylynyń turǵyny, «Sısenǵalıev R.A.» sharýa qojalyǵynyń basshysy Isataı Sısenǵalıev mal ustap otyrǵan aǵaıynnyń jaǵdaıy jyl sanap qıyndap ketkeni jóninde pikir qosty.
— Qazirgi tańda sharýa qojalyqtarynyń kópshiligi mal basyn qysqartyp jatyr. Jaıylym, shabyndyq jerdi kıik otap ketti. Onyń ústine jazdaı jańbyr bolmady, tek qarashada jaýdy. Jaǵdaıdyń qıyndyǵynan aýyldan qalaǵa kóship jatqandar barshylyq. Bórli aýylynda 30-35, kórshiles Saraljynda 55, Atyraý oblysynyń bizben shektesetin Qurmanǵazy aýdany Balqudyq eldi mekeninde 60-70 úı bos tur. Osylaısha, Reseımen shekaralas aýyldar bosap qalyp jatyr. Bulaı jalǵasa berse, ne bolmaqshy? Bizdiń aýylda jas jigitter taýy qaıtqandyqtan, sharýashylyǵyn jaýyp, qalaǵa ketti, — deıdi qojalyq basshysy.
Onyń aıtýynsha, Naryn qumynda kıikke qosa qasqyr da kóbeıgen. Jýyrda Kókqamysta turatyn turǵynnyń qoıyna alty qasqyr shapqan.
— 2024 jyly Atyraý oblysynda 2 075, Batys Qazaqstanda 100-den astam qasqyrdy atýǵa ruqsat berilgen. Nege olaı? Qazir ıt-qus qyrlyqta joq, negizinen Atyraý oblysynan Isataı, Mahambet, Inder, Qurmanǵazy jáne bizdiń aýdan jaılap otyrǵan Naryn qumynda ǵoı. Qasqyrdy atýǵa zańdy tirkelgen myltyǵy bar turǵyndarǵa nege ruqsat bermeske?! Kıikti, qasqyrdy, ıtti atýǵa ruqsat joq. Kıik basy resmı málimettegiden áldeqaıda kóp, 5-6 mıllıonǵa jetti. Qańǵybas ıt bolsa, mal óz aldyna, balalarǵa shaýyp jatyr. Sonda olardyń quny adam ómirinen artyq pa? — dep qynjylady I.Sısenǵalıev.
Osyǵan baılanysty BQO orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi aýmaqtyq ınspektsııasynyń basshysy Nurlan Rahymjanov mynadaı túsinik berdi.
— 2024 jyly Batys Qazaqstan oblysy boıynsha 108 qasqyrǵa ruqsat berilip otyr. Nege az? degen suraq týyndaýy múmkin. Bul jerde kıiktiń ósýine baılanysty sáıkesinshe qasqyr sany da azaımaýy kerek. Batys Qazaqstanda 2,3 mln kıik tirkelse, Atyraý oblysynda áldeqaıda az. Naǵyz úı janýarlaryna shabýyl jasaǵan jaǵdaıda (foto, beınematerıaldarmen dáleldengen) qasqyrdy atýǵa ruqsat beriledi. Ruqsat beretin mekeme — orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi aýmaqtyq ınspektsııasy, — dedi N.Rahymjanov.
Sharýanyń aıtýynsha, foto-beınematerıaldarmen dáleldeý kerek degen talapty qaıta qaraý kerek.
— Qazirgi kezde ıt-qustyń buzaý, qulyn, jabaǵyny jep jatqany óz aldyna, aýyldyń ishine kirip ketýde. Sonda qasqyr shapqan kezde kim fotoǵa, vıdeoǵa túsirip júredi? Olardyń ózine qaýip emes pe? Jáne jyrtqysh kútip turmaıdy ǵoı. Qysqasy, qasqyr kóp. Sondyqtan tıisti sharalar qolǵa alynýy tıis, — degen ýájin keltirdi I.Sısenǵalıev.
Jánibek aýdanynyń jaǵdaıy qalaı?
Oblys ortalyǵynan shalǵaı, Reseımen shekaralas ornalasqan aýdannyń biri — Jánibek.
Jánibek aýdandyq kásipkerlik jáne aýyl sharýashylyǵy bóliminiń basshysy Nurbolat Ábdireshev bergen málimetke qaraǵanda, qystaqqa kiretin 78 myń shartty mal basyna 154 myń tonna, sonyń ishinde sharýa qojalyqtaryna 114 myń, jeke qosalqy sharýashylyqtar úshin 40 myń tonna tabıǵı shóp qajet.
Aýdan boıynsha 644,8 myń ga jer shabylyp (ortasha shyǵymdylyǵy — 1,7 tsentner), 109,6 myń tonna mal azyǵy daıyndalyp otyr. Byltyrdan qalǵan 473 tonna, basqa aýdandardan tasylǵan shóp kólemi — 27,1 myń tonna. Bárin qosqanda, 137,2 myń tonna bolyp, jospardyń 89 paıyzyna jetken.
— Qýańshylyq pen kıik sanynyń shekten tys artýy saldarynan qajetti mal azyǵy qoryn jasaqtaýda qıyndyqtar boldy. Osyny eńserý maqsatynda tabıǵı sıpattaǵy tótenshe jaǵdaı jarııalanyp, mal shyǵynyn boldyrmaý jáne onyń aldyn alý úshin oblystyń shuǵyl shyǵyndaryna arnalǵan bıýdjet rezervinen aýdanymyzǵa 1 mlrd 256 mln teńge bólindi. Kúni búginge deıin tótenshe jaǵdaı rejımi boıynsha 9 aýyldyq okrýgte barlyǵy 78 tehnıka jumyldyrylyp, jeke turǵyndarǵa shóp tasymaldandy. Osy kezeńde 23 946 rýlon mal azyǵy jetkizildi. Turǵyndarǵa 1 rýlon baǵasy 5-6 myń teńgeden berilýde. Aqjaıyq, Tasqala aýdandarynan mal azyǵyn tasymaldaý jumystary jyl sońyna deıin jalǵasatyn bolady, — dedi N.Ábdireshev.
Onyń aıtýynsha, jeke turǵyndarǵa jem de jetkizilýde. Bul maqsatqa bıýdjetten 26,2 mln teńge qarastyryldy. Qazirgi tańda osyǵan jumsalǵan shyǵyndar qunyn arzandatý boıynsha jeke kásipker Arman Isqaqov Oral qalasynan jemdi tasymaldaýda. 1 avtokólik tirkemesimen osy kezge deıin 489 tonna jem jetkizildi. Aýyldyq okrýgter ákimdikteriniń uıymdastyrýymen bekitilgen tizim boıynsha aýyl turǵyndaryna 1 tonnasy 70 myń teńgeden satylýda.
— Qysqy kezeńge mal azyǵyn jetkilikti daıarladyq. Memleket tarapynan qoldaý kórsetildi. Ol da bizder úshin jaqsy kómek boldy. Degenmen mal azyǵyn daıyndaý jyldan-jylǵa qıyndap barady. Tabıǵı faktor da áser etedi, kıik kóp, jylqy da az emes. Endi ekpe shóp ekpese, bolmaıyn dep tur. Ol úshin jerdi qorshaý kerek, — deıdi Taý aýylynda turatyn «Suńqar» sharýa qojalyǵynyń basshysy Tańat Sarıev.
«Baısultan» sharýa qojalyǵynyń basshysy Eldar Hamzın Reseımen shekaralas Talov aýylynda ata-anasymen jáne otbasymen turyp jatqandyǵyn jetkizdi.
— Kóktemde kıik barlyq shabyndyq jáne jaıylym jerlerdi otap ketti. Qazirgi tańda maldyń aýzyna iligetin shóp joqtyń qasy. Jazda turǵyndar shóp alý úshin malynyń jartysyn satty. Fermerlerden rýlonyn 9 myń, sosyn 11 myń teńgeden satyp aldy. Bizdiń ózimiz jaz boıy kórshiles Kaztalov aýdanyndaǵy Qaraoba, Qoshankól aýyldarynan 7 myń teńgeden alyp, óz kúshimizben traktormen tasymaldadyq. Kúni búgin turǵyndar basqa aýdandardan ákelingen shópti kezek boıynsha 6 myń teńgeden shekteýli kólemde 20 rýlonnan alýda. Sharýa qojalyǵyn quryp, jumysyn jańa bastaǵandardyń deni bárin satyp, qalaǵa kóshpek nıette. Talov aýylynda 177 úı bolsa, sonyń 50-i bos tur. Sońǵy kezdiń ózinde 10 otbasy kóship ketti, — deıdi E.Hamzın.
Mine, oblys sharýalarynyń qysqa daıyndyǵy osyndaı. Memleket tarapynan kómek alǵanymen, máseleler tolyq sheshildi dep aıtý qıyn. Aldaǵy qysta aýa raıy qandaı bolmaq, tórt túlik maldyń qystaqtan aman shyǵýy soǵan da baılanysty.
Eske sala keteıik, budan buryn BQO-da tótenshe jaǵdaı jarııalanǵan eki aýdanǵa shóptiń qalaı jetkiziletinin jazǵan bolatynbyz.