Batys Qazaqstanda kıik ólekseleri nege kóbeıdi
Kıiktiń deni qumda júr
Bókeı ordasy aýdany Bórli aýylynda turatyn «Sısenǵalıev» sharýa qojalyǵynyń basshysy Isataı Sısenǵalıevtiń málim etkenindeı, jaz ben kúz mezgilinde kıikter shyǵynǵa ushyraǵan. Sondaı-aq qasqyr jep jatqandary da bar.
— Qazirgi tańda kıiktiń deni qumda júr. Qys jaıly bolǵanymen, álsirep júrgenderi bar. Kúıek naýqany ótkennen keıin qańtar aıynda tekeleriniń kópshiligi óledi. Aıtarymyz, aýrý taratpaý úshin kıik ólekselerin ýaqytynda jınaý kerek, — deıdi I.Sısenǵalıev.
BQO orman sharýashylyǵy jáne janýarlar dúnıesi aýmaqtyq ınspektsııasynyń basshysy Nurlan Rahymjanovtyń naqtylaýynsha, kıiktiń ómir súrý merzimi — 5-6 jyl.
— Kúni búgin Batys Qazaqstan oblysynda 2,5 mln-daı kıik mekendeıdi. Árıne, ólimi de kóbeıip jatyr. Zań boıynsha ólekseni joıý jumystaryn jergilikti atqarýshy organdar, ıaǵnı aýyl ákimderi uıymdastyrýy qajet. Birqatary munymen «Ohotzooprom» mekemesi aınalysýy kerek dep áli túsinbeıdi. Degenmen ınspektorlar sanaspaı, kórgen jerden ólekselerdi kómip jatyr. Mamandardyń az bolýyna baılanysty keıde úlgermeıdi, — deıdi N.Rahymjanov.
«Ohotzooprom» ÓB» RMQK Batys óńirlik fılıalynyń dırektory Arman Qojahmetov byltyrǵa qaraǵanda bıyl kıik ólekseleriniń az ekendigin jetkizdi.
Aıtýynsha, ınspektorlar jergilikti atqarýshy organdar jáne polıtsııa qyzmetkerlerimen birlesip kıik óleksesin joıýmen aınalysyp keledi.
— Shilde aıynda Astana qalasynan Veterınarııa boıynsha ulttyq referenttik ortalyq qyzmetkerleri kelip, synama alyp, ol oń qorytyndy berdi, ıaǵnı eshqandaı aýrý joq degen sóz. Oǵan qosa Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıtet qyzmetkerleri synama alyp, zertteý jumysyn júrgizip otyrady. Kıik óleksesi tabylǵan jaǵdaıda turǵyndar onyń naqty mekenjaıyn habarlaǵany durys. Kúni búgin 1 jeltoqsan — 15 qańtar aralyǵynda «Kıik» keń aýqymdy tabıǵat qorǵaý is-sharasy ótip jatyr, — dedi A.Qojahmetov.
Fılıal mamandarynyń aıtýynsha, qazirgi ýaqytta BQO aýdandarynda kıik az qaldy, sondyqtan olardyń óleksesi sońǵy kezde tirkelmegen. Aqbókenniń deni Atyraý oblysynyń aýmaǵynda.
Sońǵy ret Atyraý oblysy Qurmanǵazy aýdany Súıindik aýyldyq okrýginiń aýmaǵynan ózdiginen ólgen kıik ólekselerin «Ohotzooprom» ınspektorlary, veterınarlyq qyzmetkerler, ýchaskelik polıtsııamen birlesip jınap, órteý arqyly joıdy.
Degenmen bastalyp jatqan kúıek naýqanynda tekeleriniń álsizderi óledi.
Atyraýdyń Qurmanǵazy aýdanynda jaǵdaı qalaı?
Atyraý oblysy Qurmanǵazy aýdany ákimdiginen alynǵan málimetke qaraǵanda, bıylǵy qazan aıynda Azǵyr, Súıindik aýyldyq okrýgteri kóleminde ólgen kıikterden synama alynyp, Veterınarııa boıynsha ulttyq referenttik ortalyǵy zerthanasyna jiberilgen.
Qan synamasy jáne ólekseniń ishki organdarynan patalogııalyq materıal alynyp joldanǵan.
— Júrgizilgen saraptamanyń qorytyndysy pasterellez aýrýyna oń nátıje bergen. Osyǵan baılanysty dalada ólip jatqan kıikterdiń ólekselerin jınaýǵa jáne oryndaryn zalasyzdandyrý jumystaryn uıymdastyrýǵa «Ohotzooprom» mekemesine hat joldandy. Qarasha aıynda atalǵan mekeme mamandarymen, aýdandyq veterınarııa stantsııasymen birlesip, eki ret reıdtik sharalar uıymdastyryldy. Súıindik, Azǵyr aýyldyq okrýgteriniń kólemindegi barlyǵy 84 kıiktiń óleksesi jınaqtalyp, olardy joıý boıynsha arnaıy sharalar júrgizildi, — delingen Qurmanǵazy aýdany ákimdiginiń baspasóz hatshysy bergen aqparatta.
Áleýmettik jelide, chattarda taraǵan «ólgen kıik eti satylýda» degen aqparat jalǵan. Jergilikti quqyq qorǵaý organdarynda mundaı derek tirkelmegen. Atalǵan másele aýdan ákimdiginiń baqylaýynda tur.
Kıiktiń qyrylýyna ashtyq ta sebep bolýy múmkin — ǵalym
Jánibek aýdanynyń ákimi Tımýr Shınııazov ólekse boıynsha vetınspektorlardan, aýyl ákimderinen aqparat túspegenin málimdedi. Kıik shyǵyny burynnan bar bolǵanymen, olardyń jappaı qyrylýy bıyl aýdanda tirkelmegen.
Sharýalardyń birqatary kıikke ekpe egilmeıtinin, dalada ólgenderin ıt-qus jep ketetinin, solardan malǵa túrli aýrý taraıtynyn alǵa tartady.
Buǵan baılanysty veterınarııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Batys Qazaqstan ınnovatsııalyq-tehnologııalyq ýnıversıteti veterınarııa jáne bıotehnologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory Ǵaısa Ábsatırov óz ýájin keltiredi.
— Sońǵy eki jylda kıik sany shekten tys kóbeıip ketkeni ras. Sol sebepten aqbóken mekendegen aýdandardaǵy sharýa qojalyqtary men aýyl turǵyndary jumysyn qalypty júrgize almaı, zardap shegýde. Biraq biz tórt túliktiń sany ózderi júretin jaıylymdar men shabyndyqta qansha bolýy kerek, sonyń esebin almaımyz. Olardyń sany sol jaıylymǵa sáıkes kele me, joq pa? Ony esepke alyp otyrǵan eshkim joq. Úkimet tarapynan sharýa qojalyqtaryna, jeke qosalqy sharýashylyq ıelerine mal azyǵynan kómek kórsetilip otyr. Al kıikter bolsa, óz kúnin ózderi kórip júr. Sondyqtan olardyń arasynda ólim-jitim bolyp turady, — deıdi Ǵ.Ábsatırov.
Ǵalym kıiktiń qyrylýyn tek aýrýǵa jabý qate dep esepteıdi. Ashtyqtan, basqa da sebepten bolýy múmkin.
— 2023 jyly Kaztalov aýdanynda 243 kıik óleksesin soıyp kórdik. Basym kópshiligi — laqtary. Soıyp qaraǵanda, ishinde túk azyq joq, asqazanynan bir túıir kók shóp shyqty. Jyldan-jylǵa kıiktiń arasynda ólim-jitimniń kóbeıýi baıqalady. Bul — tabıǵı protsess. Eger Úkimet tarapynan óndiristik retteý bolmasa, onda ózin-ózi tabıǵı shekteý bastalady. Sonyń ýaqyty keldi. Kıikterdiń arasynda túrli ınfektsııalyq jáne parazıtarlyq aýrý belgileri anyq baıqalady. Muny kıikter jergilikti janýarlardan juqtyryp júr. Óńirdegi epızootııalyq jaǵdaı óte kúrdeli. Túrli juqpaly aýrýlar beleń alyp bara jatyr. Kıikten monızıoz juǵady degen pikir múldem durys emes. Bul — janýarlar arasynda baıaǵydan bar derttiń biri. Ókinishke qaraı, parazıtarlyq aýrýlarǵa qarsy keshendi is-sharalar Qazaqstan boıynsha tıisti deńgeıde júrgizilmeıdi. Buǵan veterınarııa salasynyń mamandary tikeleı jaýapty. Ulttyq statbıýro málimetine sáıkes bıyl elimizde mal shyǵyny 40 paıyzǵa ósken eken. Muny da kıikke jaýyp otyra almasaq kerek, — deıdi Ǵ.Ábsatırov.
Aýyl turǵyny kıik eti men múıizin óńdep, paıdasyn kórýdi usynady
Kaztalov aýdany Qaraoba aýylynyń turǵyny Aıdyn Súndetovtiń pikirinshe, árkim óz malyna vaktsına saldyryp otyrady. Al kıik olaı tekserilip jatqan joq.
— Mal sany artyp, sharýashylyq jerleriniń kólemimen sáıkes kelmeıtin de bolar, biraq bári birdeı emes qoı. Al maldan shyqqan aýrýlar bolsa, ol eń aldymen veterınarııa mamandarynyń olqylyǵy dep esepteımin. Óıtkeni, meniń baıqaǵanym, bıyldyń ózinde ońtústik aýdandarda mal ólimi kóp boldy. Ony zerttep qarap jatqan eshkim joq. Mysaly, jýyrda sharýalardyń biri «Malym óleıin dep jatyr, mal dárigerin shaqyrsam, kelmeıdi» dep beınejazba jiberdi. Al kıik ashtan ólip jatyr, soıǵanda shóp shyqpady degenge sený qıyn. Sebebi kıik qaı jerde shóp shúıgin, sonda júredi. Asqazanynda shóp bolmasa, aýyryp júrgendikten shóp jeýge shamasy jetpegen shyǵar. Kıik óliminiń kóbeıýi onyń shekten tys artýyna baılanysty. «Sonda kıik sany onyń órisine sáıkes te, sharýashylyq, aýyldyń maldary saı kelmeı me?» degen zańdy saýal týyndaıdy. Marqum atam «Tabıǵatta báriniń de kıesi bar, tek olardy ysyrap qylmaı, oryndy paıdalaný qajet» dep aıtýshy edi. Sol sııaqty kıikti de kıeli dep betine qarap otyra bermeýimiz kerek shyǵar. Jabaıy janýar shekten tys kóbeıdi, endi eti men múıizin óndiristik maqsatta óńdep, odan halyq ta, memleket te paıdasyn kórýi tıis dep esepteımin, — dedi A.Súndetov.
Osy oraıda «meniń ǵana aıtqanym durys» deı bermeı, búkil taraptar ortaq mámilege kelip, birlese qımyldaǵany mańyzdy ekendigi daý týǵyzbasa kerek.
Eske sala keteıik, budan buryn Batys Qazaqstanda kıikterdiń kóbeıýi sharýa qojalyqtaryn alańdatyp otyrǵanyn jazǵan bolatynbyz.