Batys Qazaqstanda Qadyr aqynnyń 90 jyldyǵy keń kólemde atalyp ótpek
Qadyr Myrza Áli atyndaǵy BQO mádenıet jáne óner ortalyǵynan málim etkenindeı, aqynnyń 90 jyldyǵyna oraı is-sharalardy «Dáýir darabozy» ataýymen jyl boıy ótkizý kózdelip otyr.
Atap aıtqanda, aqynnyń 90 jyldyǵy 13 qańtar kúni «Qazanaty qazaqtyń…» atty ádebı-sazdy keshten bastaý alady. Aldymen Qadyr eskertkishine gúl shoqtary qoıylyp, sodan keıin ortalyqta óleń oqylyp, án shyrqalady.
Naýryz aıynda Qazaqstan kompozıtorlarynyń kúılerine poetıkalyq týyndylar jazýdan «Kúı men aqyn» atty aımaqtyq baıqaý uıymdastyrylmaqshy.
Sáýirde «Qadyr — qazyna» jobasy aıasynda BQO-nyń asabalary arasynda «Qadirli qazaq» atty aqynnyń óleńderi men qaǵytpa ázilderin jáne aforızmderin jattaýdan oblystyq baıqaýǵa kezek keledi. Sondaı-aq «Zamana zańǵary» atty balalar anımatsııalyq fılminen oblystyq baıqaý ótkiziledi.
Mamyrda Uly Jeńistiń 80 jyldyǵyna oraı batysqazaqstandyq maıdanger aqyn Abdolla Jumaǵalıev pen Qadyr Myrza Áliniń Otan, týǵan jerge súıispenshiligin dáripteý maqsatynda maıdan ánderinen «Ólmes ómir» atty oblystyq ardagerler baıqaýynyń jeńimpaz-júldegerleri anyqtalady.
Osy aıda jurtshylyq halyq teatrlary arasynda «Pravom joq ólýge!» atty respýblıkalyq balalar teatr festıvaline kýá bolady.
Maýsym aıynda aqynnyń 90 jyldyǵy men 2015 jyly ashylǵan ortalyqtyń 10 jyldyǵyna oraı qazaq estradasy juldyzdarynyń qatysýymen merekelik kontsert qoıylady.
Qyrkúıekte Jaıyqtyń qos qyrany Juban men Qadyr shyǵarmalarynyń taqyryptyq, úndes óleńderinen «Shyń men zańǵar» atty aımaqtyq-respýblıkalyq dýet-baıqaýy josparlanǵan.
Bıyl Qazaqstannyń halyq jazýshysy, KSRO jáne Qazaqstan Memlekettik syılyqtarynyń ıegeri Juban Moldaǵalıevtiń de týǵanyna 105 jyl tolady.
Qazan aıynda Qadyr óleńderin jatqa oqýdan respýblıkalyq «Qadyr oqýlary» baıqaýy máresine jetedi.
Qadyr Myrza Áli 1935 jyly 5 qańtarda Syrym aýdany, Jympıty aýylynda dúnıege kelgen.
Bala Qadyr negizinen Jympıty kentindegi ınternatta tárbıelendi. Ol 1949 jyly Jympıty orta mektebiniń jeti klasyn úzdik bitirdi.
1953 jyly Almaty qalasyndaǵy qazirgi Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetine oqýǵa túsip, 1958 jyly támamdaǵan.
Eńbek jolyn sol kezde jańadan ashylǵan balalar jýrnaly «Baldyrǵannan» bastaǵan.
Tunǵysh týyndysy 1954 jyly respýblıkalyq «Pıoner» balalar jýrnalynda jarııalandy.
1962–1965 jyldary «Juldyz» jýrnalynda bólim meńgerýshisi, jaýapty hatshy, bas redaktordyń orynbasary boldy.
Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesine eki ret depýtat bolyp saılandy, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń múshesi boldy.
«Oı ormany», «Dala dıdary», «Aq otaý», «Dombyra», «Kósh», «Jeruıyq», «Alaqan», «Qoramsaq», «Qyzyl kitap», «Kúmis qońyraý», «Máńgi maıdan», «Bıik baspaldaq», «Úkili úzindiler», «Alashtyń armany», «Jazmysh», «Eńirep ótken erler-aı», «Iirim», «Shyrǵalań», «Almas jerde qalmas» syndy kóptegen kitaptardyń avtory. Tańdamaly jınaqtary da jaryq kórdi.
Ánge arnap jazylǵan óleńderiniń sany eki júzden asqan. Olardyń kóbi halyqqa keń tarady, «Kúnder-aı» atty jeke kitap bolyp basylyp shyqty. Talantty aqyn qalamynan halyq folklorynyń ataqty kúldirgi keıipkeri Aldar kóse jaıly «Saqal saýdasy», «Qasqyr qaqpan» atty ótkir satıraly komedııa men Mahambettiń eń sońǵy azapty kúnderine arnalǵan «Jaraly jolbarys» atty jáne «Ámir Temir» kesek dramalyq shyǵarmasy jaryq kórdi.
Qadyr Myrza Áli kórkem aýdarma salasynda da jemisti eńbek etti. Álemdik ádebıet ǵulamalarynyń shyǵarmalaryn qazaq tiline aýdardy. Talantty aqynnyń óziniń biraz toptamalary men tańdaýly óleńderi aǵylshyn, frantsýz, nemis, polıak, bolgar, venger, fın tilderine aýdarylyp, sheteldikter tarapynan óte joǵary baǵalandy.
Orys tilinde «Bessonnıtsa» (1967), «Belaıa ıýrta» (1968), «Solovınyı sad» (1971), «Stepnye pýtı» (1975), «Tvoı dom» (1976), «Verhnaıa strýna dombry» (1976), «Ladonı» (1984), «Nıjnaıa strýna dombry» (1985), taǵy basqa kitaptary jaryq kórse, ózbek tilinde «Kúmis qońyraý» (1975), qyrǵyz tilinde «Alaqan» (1979), ázerbaıjan tilinde «Bulbul baǵy» (1980), mońǵol tilinde «Shymyr jańǵaq» sekildi eńbekteri basyldy. Sondaı-aq daryndy aqynnyń onnan asa kitaby burynǵy KSRO halyqtarynyń kóptegen tilderine aýdarylyp, Tashkent, Baký, Bishkek, Almaty, Máskeý qalalarynda basylyp shyqty.
Qadyr Myrza Áli 2011 jyldyń 24 qańtarynda 76 jasynda dúnıeden ótti.
— Kúletin jerde kúlgen jón
Ne isteýdi durys bilgen jón.
Túnerip tirlik keshkenshe,
Jarqyldap óle bilgen jón, — dep aqynnyń ózi jyrlaǵanyndaı, Qadyr ómirden almastaı jarqyldap ótti.
Artyna halqyna talaı ǵasyrlar boıy azyq bolar mol murasyn qaldyryp ketti.