Baspana qurylysyn qandaı kedergiler tejep tur
Senat depýtaty Daýren Ádilbekov ıpotekalyq baǵdarlamalarǵa eldiń báriniń qoly jete bermeıtinin atap ótti. Memlekettik baǵdarlamalardyń bolǵanyna qaramastan, halyqtyń kóbi menshik baspana satyp ala almaı otyr. Óıtkeni jyldyq paıyzdyq mólsherleme kókjıegi «Otbasy bank» AQ-da 3,5-7%-dan bastalyp, kommertsııalyq bankterde 19%-dan asady. Al eldegi ıpoteka portfeliniń 35%-dan astamy osy kommertsııalyq bankterge tıesili.
Sondaı-aq, ol «7-20-25» baǵdarlamasy el ishinde tanymal bolǵanyna qaramastan, ózektiligi kún saıyn azaıyp bara jatyr degen derek keltirdi.
«Sarapshylardyń paıymynsha, baǵdarlamanyń sharttary ózekti bolýdan qalyp barady. Negizgi shekteý – baǵdarlama boıynsha alýǵa bolatyn baspanaǵa qoıylǵan baǵa lımıti men bastapqy naryqqa ǵana baǵyttalýy. Qaıtalama naryqtan bul baǵdarlama boıynsha baspana alýǵa ruqsat joq. Sonyń áserinen tańdaý aıasy tarylyp tur. Sóz arasynda aıtsaq, ıpotekanyń qoljetimdiligi jónindegi jahandyq reıtıngte Qazaqstan 111 eldiń ishinde 71 orynda tur», - dedi depýtat.
Budan bólek, senator Serik Shaıdarov óz kezeginde Úkimettiń nazaryn turǵyn úı qurylysy salasyndaǵy naqty problemalarǵa aýdardy. bul turǵyda qurylys jumystary sapasynyń tómendigi, memlekettik satyp alý tetikteriniń jetilmegeni, qurylys materıaldarynyń qymbattaýy, sondaı-aq aýyldyq jerlerde turǵyn úımen qamtamasyz etý jónindegi baǵdarlamalardyń joqtyǵy týraly aıtyldy. Osy problemalardy eskere otyryp, Úkimet memlekettiń jer qoryn esepke alyp jáne turǵyn úı men áleýmettik nysandardyń birkelki qurylysyn boljap júrgizýge oraı qalalardyń bas josparyn ázirleý tásilderin qaıta qaraýy qajet.
Atap aıtqanda, áleýmettik ál-aýqat turǵyn úı máselesimen tyǵyz baılanysty, ony sheshý memlekettiń birinshi kezektegi mindeti bolyp otyr. Sonymen qatar, áleýmettik máselelerdi sheshe otyryp, turǵyn úı qurylysy salasy Qazaqstannyń ekonomıkalyq ósýindegi draıverlerdiń birine aınalyp keledi. Búginde qurylys sektorynda 637 myńnan astam adam jumys isteıdi eken. Bul turǵyda el ekonomıkasynyń naqty sektoryndaǵy barlyq jumyspen qamtylǵandardyń shamamen 17,5 paıyzyn qurap otyr. Osy salada 50 myńnan astam kompanııa qyzmet atqarady, bul - ekonomıkanyń naqty sektoryndaǵy kásiporyndardyń jalpy sanynyń 42 paıyzy.
Sonymen qatar, turǵyn úı qurylysynyń belsendi damýy 2021 jyly 2,4 trln teńge ınvestıtsııalar tartýǵa múmkindik berdi, bul kórsetkish 2020 jylǵy deńgeıden 19,1 paıyzǵa artyq. Qalyptasqan úrdis jalpy ishki ónimdegi qurylystyń úlesi 6 paıyzdan astam deńgeıdi qurap, shıkizattyq emes sala úshin eń mańyzdy baǵyttarynyń birine aınaldy. Baspana qurylysy - halyqtyń turǵyn úıge ǵana emes, jumys oryndaryna da qajettilikterin qamtamasyz ete otyryp, ekonomıka ósimi men iskerlik belsendilikti yntalandyratyn mýltıplıkatıvti áser etedi.
Qurylys salasynyń damýyna ne kedergi?
Senat depýtaty Serik Shaıdarov qurylys nysandary sapasynyń tómendigi problemasy bar ekenin, bul máseleni ýákiletti organ tsıfrlandyrý arqyly sheshýge tyrysyp jatqanyn aıtty.
«Bizdiń oıymyzsha, «E-Qurylys» sııaqty Aqparattyq júıeler tek zań buzý derekterin tirkeıdi, kemshilikterdi azaıtýǵa jáne olardy joıýǵa, sondaı-aq salynǵan nysandardyń sapasyn jaqsartýǵa yqpal etpeıdi», - dedi depýtat.
Osy oraıda ol Úkimet ınjenerlik personaldy sertıfıkattaý jáne jobalaý kezeńinen bastap, qurylys aıaqtalǵanǵa deıin qurylys kompanııalaryn akkredıtteý arqyly qurylysty baqylaý júıesin jetildirýi kerek ekenin atap ótti.
«Ekinshiden, qurylys salasyndaǵy memlekettik satyp alý tetigi jetildirilmegen. Búgingi tańda, bir kompanııa eldiń ártúrli aımaqtaryndaǵy birneshe konkýrstardyń jeńimpazy retinde anyqtalýy múmkin. Bul jaǵdaıda jumystyń kóp bóligi keıinnen qosalqy merdigerlikke, keıde kóp satyly qosalqy merdigerlikke beriledi. Osyndaı tájirıbe merdigerlerdiń kelisimshart mindettemelerin oryndamaýyna, qurylys sapasynyń tómendeýine, sondaı-aq bir qosalqy merdigerden ekinshisine baǵanyń ósýine ákeledi. Osynyń saldarynan nysandar konservatsııalanady, ishinara buzylady. Bul óz kezeginde osy nysandardy aıaqtaýǵa nemese qalpyna keltirýge qosymsha qarajat izdeýge májbúr etedi», - dedi senator.
Onyń paıymynsha, bul máseleni sheshýde jańa tásilder qajet.
«Sondyqtan Úkimet adamı faktordy barynsha joıyp, Memlekettik satyp alý portalynda materıaldyq-tehnıkalyq ári eńbek resýrstaryn eskere otyryp, bir kompanııanyń konkýrstaryna qatysýǵa jáne jeńýge avtomattandyrylǵan lımıtterdi belgileý arqyly tsıfrlandyrýdy tereńdetýi qajet dep esepteımiz», - dedi depýtat.
Óz kezeginde Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý vıtse-mınıstri Erkebulan Daýylbaev óńirlerdegi qurylys jumystaryn jergilikti kompanııalar ǵana júrgizýi múmkin ekenin málimdedi. Qurylys jáne memlekettik satyp alý salasyn reformalaý aıasynda Indýstrııa mınıstrligi men Qarjy mınıstrligi birlese tıisti usynystardy daıarlaǵan.
«Bul turǵyda atalǵan kompanııalarǵa qatysty naqty shekteý tetikteri bolýy kerek. Bir kompanııa óziniń qarjylyq, tehnıkalyq jáne basqa da qurylymdaryna qaraı óz mindettemelerin oryndaı alady. Atap aıtqanda, keı kezde bir kompanııa óziniń múmkindigin eskermeı, júzege asyra almaıtyn qurylys nysandary boıynsha konkýrstardy utyp jatady. Osynyń saldarynan sapaǵa mán berilmeı, qurylysy aıaqtalmaı qalǵan nysandar sany kóbeıedi», - dedi E. Daýylbaev.
Atap aıtqanda, Qarjy mınıstrligi óńirlerdegi jergilikti kompanııalar úshin qosymsha yntalandyrý tetikterin iske qosýdy usynyp otyr.
«Eger kompanııa elimizdiń ońtústik óńirinde bola tura batys oblystardaǵy tenderge qatyssa, olar ózderiniń tehnıkasyn batysqa súırep aparmaıtyny túsinikti. Osy oraıda bul kompanııa jergilikti qurylys kompanııalary men tapsyrys berýshi arasynda deldal retinde qatysa salýy múmkin. Sondyqtan Qarjy mınıstrligi jergilikti qurylys kompanııalaryn yntalandyrý qadamdaryn usynyp otyr. ıAǵnı, konkýrsqa jergilikti jáne basqa óńirdiń kompanııasy qatyssa, onda qurylys júrgiziletin oblystaǵy jergilikti kompanııaǵa basymdyq beriletin bolady», - dedi vıtse-mınıstr.
Munymen qosa, qurylys salasyndaǵy negizgi problemalardyń biri materıaldardyń qymbattaýyna qatysty bolyp tur. Esep komıtetiniń málimetinshe, qurylys materıaldary qurylys nysandarynyń smetasynda turǵyn úı qunynyń 65 paıyzyn quraıdy. Sondyqtan naryqtaǵy baǵanyń ózgerýi, jeke qurylys ındýstrııasynyń damýy qurylys qunyna ǵana emes, sondaı-aq jalpy turǵyn úı qurylysynyń qarqynyna da tikeleı áser etedi.
«Qazaqstanda joǵary dárejeli qaıta óńdeý ónimderin óndiretin kásiporyndar jetkiliksiz. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekterine sáıkes, 18 negizgi qurylys materıaly boıynsha ımporttyń úlesi 50 paıyzdan asady. Bul rette, 2022 jylǵy qańtar-tamyzda otandyq naryqqa qurylys materıaldarynyń ımporty shamamen 3 paıyzǵa artty, ıaǵnı 799,5 mln dollardy quraǵanyn atap ótý qajet», - dedi S. Shaıdarov.
Qazir Qazaqstanda qaptamaly keramıkalyq kirpishter (-11,5%), betonnan jasalǵan materıaldar (-6,7%), sılıkat jáne qoj kirpishteri (-14%), qurastyrmaly qurylys konstrýktsııalary (-3,3%), taýarlyq beton óndiristeri (-13,3%) azaıdy.
«Kásiporyndar jylyna orta eseppen 65%-ǵa júktelgen kezde tsement pen áktas óndirisinde belgisiz jaǵdaı qalyptasty. Aıyrmashylyqty Reseıden jáne Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq elderinen keletin ımport quraıdy, bul otandyq kásiporyndardyń óz qýattaryn júkteý múmkindigin shekteıdi. Jalpy, ımporttyq tizbekterdiń buzylýy aıasynda qalyptasqan jaǵdaı, byltyr qurylys materıaldarynyń barlyq túrleriniń is júzinde 50%-ǵa, al keıbir materıaldar boıynsha 100%-ǵa qymbattaýyna ákeldi. Bul rette Qazaqstanda óndiristik qýaty men jergilikti shıkizaty bar ekenin eskere otyryp, ımportty almastyrý boıynsha áleýet jetkilikti. Sondyqtan ýákiletti memlekettik organnyń aldynda qurylys materıaldaryn óndirýdi údemeli damytý mindeti tur», - dedi senator.
Ol úshin 157 jobany iske asyrýdy kózdeıtin 2025 jylǵa deıingi qurylys ındýstrııasy jobalaryn egjeı-tegjeıli iske asyrý jónindegi jol kartasy bekitildi. Endi Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligi ákimdiktermen birlesip, josparlanǵan jobalardy aıaqtap, jalpy el deńgeıindegi jáne óńirlerdegi qurylys materıaldaryna degen suranysty tolyq qamtamasyz etýi mańyzdy.
«7-20-25» baǵdarlamasy jalǵasady
Aldaǵy 7 jyl ishinde 111 mln sharshy metr turǵyn úı salý josparlanǵan. Úleskerlik tásilmen salynýy tıis bolǵan barlyq problemalyq úılerdiń qurylysy aıaqtalady. Apatty jaǵdaıda dep tanylǵan jáne tozyǵy jetken 40 myńǵa jýyq turǵyn úı ıelerin jańa turǵyn úımen qamtamasyz etý kózdelip otyr.
«Ulttyq banktiń «7-20-25» ıpotekalyq baǵdarlamasy jalǵasady. Tutastaı alǵanda, qabyldanyp jatqan sharalar halyqtyń qalyń jigi úshin turǵyn úıdiń qoljetimdiligin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan jáne jumys oryndaryn saqtaı otyryp, ekonomıkany, kásipkerlikti damytýǵa oń áserin tıgizedi», - dedi Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý vıtse-mınıstri Erkebulan Daýylbaev.
Aıtpaqshy, jaqyn arada baspana kezegine ákimdik arqyly turý praktıkasy joıylatyn bolady. Bul qyzmet túgeldeı «Otbasy bank» AQ-ǵa berilmek.
Búginde ákimdikterde 623 myń azamat kezekte tur. Onyń 400 myńnan astamy halyqtyń áleýmettik jaǵynan osal tobyna jatady. Bul rette, memlekettik qoldaý sharalary aıasynda bir jylda nebári 20 myń azamat turǵyn úımen qamtylady. Olardyń ornyna 50 myń azamat jańadan kezekke turady.
Aýylda baspana qurylysyn damytatyn baǵdarlama qajet
«Aýyldarda turǵyn úımen qamtamasyz etý jónindegi baǵdarlamalar eskerilmegen. Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń derekterine qaraǵanda, Qazaqstanda halyqtyń 41 paıyzy nemese 7,8 mln adam turatyn 6 293 aýyl bar. Sonymen birge, aýyldarda eldiń turǵyn úı qorynyń tek 35 paıyzy nemese 137,5 mln sharshy metri shoǵyrlanǵan», - dedi Senatynyń depýtaty Serik Shaıdarov.
Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý vıtse-mınıstri Erkebulan Daýylbaevtyń aıtýynsha, Astana qalasy men Ulytaý, Mańǵystaý, Atyraý, Abaı oblystaryn qospaǵanda, 15 óńirde turǵyn úıdi paıdalanýǵa berý kóleminiń ulǵaıýy baıqalyp otyr. Turǵyn úı qurylysyna salynǵan ınvestıtsııa kólemi 2,2 trln teńge boldy.
«Qýatty óńirler - el damýynyń draıveri» ulttyq jobasy sheńberinde turǵyn úı qurylysyn jandandyrý úshin qurylys alańdaryn ınjenerlik kommýnıkatsııalarmen qamtamasyz etýge 340 mlrd teńge kózdelgen. Azamattarǵa jeke turǵyn úı salý úshin beriletin 235 myń jer ýchaskesine kommýnıkatsııa salý josparlanǵan», - dedi ol.
Bıyl respýblıka boıynsha turǵyn úı qurylysyndaǵy 375 jobany iske asyrýǵa 119,1 mlrd teńgege qoldaý kórsetilgen. Onyń ishinde 50 257 jer ýchaskesine ınjenerlik-komýmýnıkatsııalyq ınfraqurylym salý úshin 54 mlrd teńgeniń 180 jobasy iske asyrylyp jatyr.
«Aýyldarda ómir súrýge degen qyzyǵýshylyqty arttyrý jáne halyqtyń qalaǵa kóshýin azaıtý úshin aýyldaǵy turǵyn úı qurylysyn yntalandyrý tetigi pysyqtaldy. Úı paıdalanýǵa berilgennen keıin, jumys berýshilerdiń shyǵyndaryn salynǵan turǵyn úı alańynyń 50%-y mólsherinde sýbsıdııalaý josparlanǵan. Ol úshin úıdiń jalpy alańy 100 sharshy metrden aspaýy tıis, asyp ketken jaǵdaıda tek 50 sharshy metr sýbsıdııalaýǵa jatady. Turǵyn úı jumyskerlermen 5 jyldyq merzimge eńbek sharty bolǵan kezde beriledi. Jedel derekter boıynsha óńirlerde barlyǵy 2 855 turǵyn úı qurylysyn bastaý josparlanǵan», - dedi mınıstrdiń orynbasary.
Elimizde qalalardyń aýmaǵy ósip keledi
QR Ulttyq ekonomıka mınıstri Álibek Qýantyrovtyń aıtýynsha, qazirgi ýaqytta eldiń aglomeratsııalarynda ortalyq qala men oǵan irgeles aýdandar arasynda ekonomıkalyq damýda, qarjylyq jáne adamı áleýetterge qatysty belgili bir teńsizdikter bar.
«Teńsizdikterdiń paıda bolýyna yqpal etetin negizgi faktor – iri qalalar men olarǵa irgeles aýmaqtarda halyq sanynyń baqylaýsyz ósýi. Keıingi 10 jyl ishinde Astana qalasynyń halqy 59 paıyzǵa, Almaty qalasynyń halqy 37 paıyzǵa, Shymkent qalasynyń halqy 67 paıyzǵa ósti», - dedi Á. Qýantyrov.
Osy oraıda ol atalǵan qalalardyń aýmaqtary da edáýir óskenin eske saldy. Astana elorda bolǵaly jer aýmaǵy jaǵynan 3 ese ósti, Almaty qalasynyń aýmaǵy keıingi on jylda 2,5 ese ósti, al Shymkenttiń aýmaǵy 3,5 ese ósti.
QR Ulttyq ekonomıka vıtse-mınıstri Baýyrjan Omarbekovtiń sózine qaraǵanda, elimizdiń qalalarynda barlyǵy 11,2 mln adam turady, ýrbanızatsııa deńgeıi 59% jetti. Qazirgi ýaqytta iri qalalarǵa jáne olarǵa irgeles aýmaqtarǵa – aglomeratsııalarǵa kóshi-qon aǵyny baıqalyp otyr
«Astana qalasynyń 2050 jylǵa deıingi damý strategııasyna sáıkes, elorda halqy 2030 jylǵa qaraı pessımıstik stsenarııde 1 mln 450 adamǵa, optımıstik stsenarııde 1,6 mln adamǵa jetýi múmkin. Almaty aglomeratsııasyn aýmaqtyq damytýdyń Óńiraralyq shemasynda keltirilgen boljamdar boıynsha Almaty qalasynyń halqy 2030 jylǵa qaraı 2,3 mln adamǵa deıin ósýi múmkin. Shymkent qalasyn 2050 jylǵa deıin damytý strategııasy aıasynda 2050 jylǵa qaraı qala halqynyń sanyn 2,4 mln adamǵa deıin jetýi múmkin. Osy oraıda qazirgi ýaqytta qala qurylysy normalary men reglamentterin jańartý boıynsha máseleleri pysyqtalyp jatyr», - dedi B.Omarbekov.
QR Strategııalyq josparlaý jáne reformalar agenttiginiń ulttyq statıstıka bıýrosy departamentiniń deregine sáıkes, 2022 jyldyń 1 qazanynda Astana qalasy turǵyndarynyń sany 1 340 782 adamǵa jetken.
Sonymen qatar, aglomeratsııalardy damytý máseleleri qazirgi ýaqytta Aýmaqtyq damý josparynda jáne «Qýatty óńirler – el damýynyń draıveri» ulttyq jobasynda qarastyrylǵan. Jaqynda Parlament Májilisinde «Aglomeratsııalardy damytý týraly» zań jobasy men ilespe qujat birinshi oqylymda maquldandy. Aglomeratsııa halyq sany 500 myń adamnan asatyn ortalyqtan jáne ózara kúndelikti eńbek jáne óndiristik baılanystary bar qala mańyndaǵy aımaqtan turatyn bolady.