Bas múftı: Mal satýshy adam da shalynǵan qurbandyqtyń saýabyna serik bola alady
Maral Ishan Kenesary hannyń keńesshisi bolǵan
- Múftı myrza, Túrkistanda ótken Ulttyq quryltaıda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev áıgili Maral Ishannyń Kenesary hanǵa tartý etken Quran kitaby tabylǵanyn jarııa etti. Bul Quran týraly qanshalyqty habardarsyz? Asyl dúnıe qaıda saqtalady jáne qarapaıym halyq ony kórip, kózaıym bola ala ma?
- Biz de bul habardy quryltaıda otyryp estigen kezde erekshe qýanyp, ornymyzdan turyp kettik. Óıtkeni bul babamyz Kenesarynyń, kezinde elin qorǵaǵan, jerin qorǵaǵan batyr babalarymyzdyń qasıetti Quran kitabynyń elge oralýy biz úshin erekshe qýanysh. Maral Ishan babamyz Kenesary hannyń dinı keńesshisi bolǵanyn bilemiz.
Qasym-Jomart Kemeluly ol kitaptyń Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasyna beriletinin aıtty. Biz ol kitapty alǵannan keıin Áziret Sultan murajaıyna tabystaımyz degen nıetimiz bar. Sebebi ol qasıetti kitapty sonda barǵan halyq kórýi kerek dep oıladyq.
- Endigi áńgimemizdi dinı ahýalǵa baǵyttasaq, qazir kóptegen dinı ustazdar din men psıhologııany baılanystyryp dáris berip júr. Bul qanshalyqty durys?
- Bizdiń ómir súrip jatqan zamanymyz aqparattyń ashyq ýaqyty ǵoı. Kez kelgen adam qolyndaǵy smartfonmen áleýmettik jeli arqyly qandaı aqparat jarııalaımyn dese de, óz erki. Degenmen, ár istiń, ár mamandyqtyń ózine saı jaýapkershiligi bar. Mysaly, dinge kelsek, ol – Allanyń amanaty. Kez kelgen azamat din jóninde sóılegisi kelse, aıtar sóziniń dinde tolyqqandy aıtylǵanyna naqty kóz jetkizý kerek. Erteń ol bilip nemese bilmeı qatelesse, dúıim jurtty qatege bastap qoıýy múmkin. Sondyqtan din máselesinde sóılep júrgen azamattar osy jaǵyn baıqasa degim keledi.
Muhammed paıǵambar (s.ǵ.s.) ǵalym, ǵulamalar paıǵambarlardyń izbasary ekenin aıtqan. Olar izinen dınar, dıhram emes, ilim-bilim tastaıtyny aıtylǵan. ıAǵnı, biz dinniń amanatyn, din nasıhatyn, dinniń bizge buıyrǵan isterin, tyıǵan tyıymdaryn ǵalymdardan alǵanymyz jón. Alla Taǵala qasıetti Quran Kárimde aıtady: «Bilmeıtinderiń bolsa, bilim, ǵylym ıelerinen surańdar», - deıdi.
Qazirgi tańda Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy osy baǵytta jumys istep jatyr. Elimizde 3 myńǵa jýyq meshit bar, medreselerimiz bar. Nur-Múbárak atty joǵary bilim ordamyz bar, qarılar daıyndaıtyn ortalyqtarymyz bar, qaıyrymdylyq mekemelerimiz bar. Osy oryndardyń bárinde dinı ilimdi, nasıhatty júrgizip otyrmyz. Sondaı-aq, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń Munara.tv deıtin tól telearnasy, muftyat.kz deıtin saıty bar. Kóptegen óńirde bizdiń arnaıy saıttarymyz istep tur. Sol sebepti halqymyz dinı ýaǵyzdardy tek din mamandarynan tyńdasa dep aıtar edik. Osy efırdi paıdalanyp ta sony aıtqym keledi. Qazaq «Shymshyq soısa da, qasapshy soısyn», - deıdi. Ótken jyldary álemdi indet jaılaǵan kezde árkim árneni aıtyp, sońynan eldi dúrliktirip, halyqty adastyryp jatty. Sol kezde de biz sharıǵatqa súıenip, arnaıy dárigerlerge, sol salanyń kásibı mamandaryna qulaq asý kerektigin aıtqan bolatynbyz. Sol sııaqty dinde de salanyń mamandaryn tyńdap, solardan aqparat alsaq, adaspaımyz.
- Dinmen baılanysty suraǵy bar adam kásibı mamannan keńes alý úshin kimge habarlasý kerek?
- Biz Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasyna habarlasýdyń múmkindikterin barynsha jan-jaqty etip qoıdyq. Resmı saıttarymyzǵa suraq joldaý arqyly málimet alýǵa bolady. Sondaı-aq, call-ortalyǵymyz bar. Sol ortalyqtyń nómirlerine eki tilde, 24 saǵat boıy tegin habarlasýǵa bolady. Kez kelgen meshitke baryp nemese meshit telefonyna habarlasý arqyly tikeleı keńes alýǵa bolady.
- Din úırenemiz degen otandastarymyzǵa meshit, medreselerge baryp oqý mindet pe, álde qazirgideı ýaqyt tapshy zamanda onlaın kýrstan oqý jetkilikti bola ma?
- Qazirgi tańda Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasyna qarasty ýnıversıtetimiz, medreselerimiz bar. Bul júıede qashyqtan oqý múmkindigi jasalmaǵan. Óıtkeni sharıǵat ilimi – amanat. Din ilimin shákirt ustaz aldyna baryp, medreselerge nemese meshitke baryp, arnaıy úırengeni abzal. Al jekelegen suraqtar boıynsha, keıbir túsinbeı qalǵan máselelerdi, árıne, qashyqtan suraq qoıyp, jaýabyn alýǵa bolady.
Oramal taqqan qyz-kelinshekterge qurmetpen qaraýymyz kerek
- Qazir meshit qurylysyna, medrese salýǵa, ózge de qaıyrymdylyq sharalarǵa sadaqa berýge úndeıtin jarnamalar tolyp júr. Jalpy jurttyń berip jatqan sadaqasy dittegen jerine jetip jatyr ma?
- Sadaqanyń ózi qasıetti túsinik, saýaby úlken amal. Bes paryzdyń biri zeket ekenin jaqsy bilesizder. Jaǵdaıy kelgen, dúnıesiniń nysaby tolǵan azamattarǵa jylyna bir ret zeket berý – Alla buıyrǵan paryz. Jalpaq tilmen aıtqanda, baı kisilerdiń muqtaj jandarǵa zeket berýi paryz. Zeketten bólek te sadaqalar bar. Zeket nysabyna mal-dúnıesi jetpese de, kez kelgen adam muqtaj jandarǵa kómek bere alady.
Al sadaqa jınaýshy adam úlken amanatty moınyna alady. Sharıǵatta sadaqa amanat ıesine tolyq tapsyrylýy kerektigi aıtylǵan. ıAǵnı, bir kisi muqtaj janǵa kómektesse, ortada dáneker bolǵan adam senip tapsyrylǵan kómekti muqtaj janǵa tolyq kólemde jetkizý kerek.
Áleýmettik jelide ýaǵyz aıtyp, sadaqanyń saýabyn aıtý arqyly sadaqalar jınalyp jatatynyn bilemiz. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasyna qarasty «Zeket jáne qaıyrymdylyq» qory bar. Ol jerdiń qamqorshylary bar. Túsken tabysty qarap, onyń qaıda jumsalǵanyn tekseretin úlken komıssııa jumys isteıdi. Túsken qarajat túgel sharıǵat bekitken 8 baǵytqa jumsalady. Sol sııaqty bizde «Ýaqyp» qaıyrymdylyq qory bar. Berilgen amanat ıelerine tolyqtaı tabystalady.
Ókinishke qaraı, biz de ár túrli jaǵdaılardy estip jatamyz. Sondyqtan senimdi jerge, belgili adamdar arqyly kómekteskenimiz abzal. Elimizdegi ıslam dininiń resmı birlestigi Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy ekeni belgili. Sondyqtan sharıǵat aıasyndaǵy, ıslam dinine saı dúnıelerdi, saýapty isterdi múftııat arqyly, jer-jerdegi meshitter arqyly iske asyrsa, nur ústine nur bolady. Óıtkeni keı kezde, ókinishke qaraı, ıslam dinin jamylyp, teris aǵym sııaqty túrli baǵytqa jumsap jatqandar da kezdesedi. Kezinde syrttaǵy dinı aǵymdardy qarjylandyrdy degen aıyppen sottalǵan kisiler de boldy. Sondyqtan sadaqanyń ózin maqsaty aıqyn emes adamdar arqyly berip, qatalesip qalýdan saqtanýymyz kerek.
- Qazir dinge bet buryp, namazǵa kelgen, hıdjap kıgen óner adamdary, aqyndar, qoǵam belsendileri arnaıy dinı bilimi bolmasa da bloger bolyp, áleýmettik jeli arqyly kóp elge aqyl aıtyp júr. Tipti dástúrli dinge jat pátýalar, tujyrymdar da aıtylyp qalyp jatady. Osyǵan bir baqylaý bar ma? Arnaıy uıymdar qadaǵalaı ma?
- Jalpy pátýa berý – jaýapkershiligi óte joǵary dúnıe. Sondyqtan pátýa berýde adam óte saq bolý kerek. Kez kelgen adamnyń áleýmettik jelige shyǵyp, «mynaý bolady», «mynaý bolmaıdy» dep sóıleýi óte qıyn másele. Árıne, dindar adamdar kitapqa súıenedi. «Eki molda talassa, daýdy kitap sheshedi», - degen keremet sóz bar qazaqta. ıAǵnı, pátýa sharıǵı negizde berilý kerek. Islam dinindegi suraqqa jaýap berýshi kez kelgen adam Quranmen, nemese paıǵambar aıatymen, ǵalymdardyń bergen pátýasy arqyly jaýap berý kerek. Ondaı siltemelerdi bilmese, esinde saqtaǵany arqyly pátýa aıtýdan saq bolǵany kerek. Este saqtaǵan dúnıeniń bir jeri umytylyp qalsa, kelesi jeri burmalanyp ketýi múmkin.
Siz hıdjap dep qaldyńyz, bunyń qazaqshasy oramal ǵoı. Biz áıel balasynyń bas kıimin oramal dep aıtamyz. Qazaq halqynda kelin túskende basyna oramal salatyn salty bar. Osy oramalǵa qatysty aıtsaq, musylman dininde áıel balasynyń oramalmen júrýi sharttardyń biri. Sondyqtan oramal taqqan kez kelgen qyzdy syılaımyz, qadirleımiz. Keıbir oramal kıgen qyzdardyń qateligin búkil oramal kıgen qaýymǵa jabýǵa bolmaıdy. Analarymyz árqashan oramalyn basynan tastamaǵan. Qazir de ondaı analar jeterlik. Oramal týraly aıtqan kezde osy jaǵyn eskerý kerek dep oılaımyn.
- Qazaq qoǵamynda as berý, zırat kóterý, naýqan ótkerý sııaqty dinı joralǵylardy oryndaýdyń ózinde básekelestik bar sekildi. Osy máselege qatysty qandaı pátýalar bar?
- Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy bul baǵytta birneshe qujat qabyldady. Respýblıkalyq ımamdar forýmynda as berý mádenıetiniń qujaty, zırat jáne zııarat qujaty qabyldandy. As berý mádenıetine kelsek, qazir kóptegen óńirde as mázirine sanaýly ǵana, ásirese, ulttyq taǵamdar qoıylyp júr.
Zırat jáne zııarat mádenıeti qujatynda dinı zııarat jasaýdyń, babalardyń basynda ótetin sharalardyń tártibi bekitildi. Munyń bári dinge jat ısharalar jasalmaýy úshin mańyzdy.
Adam qaıtys bolǵannan keıin qulpytas qoıý, zıratyn kóterý baǵytynda da úlken jobany iske asyrdyq. Birneshe óńirde qolǵa alyndy. Jaqsy kórsetkishter bar. Biz qolymyzdan kelgen zııarat mádenıeti bar musylman elderdiń ozyq tájirıbelerin eskerip otyrmyz. Bári birkelki, tek aty-jóni ǵana jazylatyn qulpytas qoıylǵan, mańaıy kógaldandyrylǵan zırattar bar. Osy baǵytta «Qamqor-Sharapat» salt qyzmetin ashtyq. Osy ortalyq qazir qaıtys bolǵan kisilerge qyzmet usynady. «Adam jerleýge arnaıy bólingen aýmaqtyń jerine mynandaı mindettemeler boıynsha ǵana adam jerleýge bolady. Qosymsha qurylys ornatýǵa bolmaıdy» deıtin talap qoıyp otyrmyz. Osy shartqa kóngen adamdar biz belgilegen jerge marqumdardy jerleı bastady. Ondaılardyń sany kóp. Munyń bári – úlken mádenıet. Eldiń bári osylaı istep jatyr dep aıta almaımyz. Degenmen kópshiliktiń nazary aýyp otyr.
Bıyl 4000 qazaqstandyq qajy atanady
- Qurban aıt kezinde mal baǵasynyń aspandap shyǵa keletini nemen baılanysty?
- Qurban aıt – musylmannyń eń ulyq merekesi. Bizge Alla taǵala eki ulyq mereke berdi. Onyń biri – Qurban aıt, ekinshisi – Oraza aıt. Búkil jurtymyzdy, jamaǵatymyzdy osy ulyq merekemen óz atymnan, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń atynan, búkil ımamdar atynan shyn júrekten quttyqtaımyn. Elimizdiń aıttan aıtqa aman jete berýin násip etsin.
Qurbandyq – bul mereke. Bul kúni adam jaqsy kóńil kúıde júrý kerek. Qurban malyn shalý – adamdardyń kóńiline qýanysh uıalatýdyń bir túri. Qazir eldiń bári keremet bereketti ómir súrip júrgen joq. Bireýdiń qoly jetken etke bireýdiń qoly jetpeı júrýi múmkin. Osyndaı adamdarǵa shalǵan qurbandyǵynyń bir bóligin berý arqyly muqtaj jandy qýantýǵa bolady. Bul jerde qurbandyq bergen adam da, ony alǵan adam da qýanady. Sondyqtan bul qýanysh syılaıtyn, qýanyshqa keneletin kez. Biz osyny seze bilýimiz kerek.
Qurban aıt kúni maldy satýshy adam da alýshyǵa qıyndyq jasamaı, barynsha qoldaý bildirse, onyń berekesi bolady. Sondyqtan qurbandyq kezinde mal saýdasynda júrgen adamdarǵa barynsha saýap alyp qalýǵa tyrysyńyzdar dep aıtar edim. Satýshy adam da shalynǵan qurbandyqtyń saýabyna serik bola alady. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy osy jyldy Islam jáne izgi qoǵam jyly dep jarııalady. Sondyqtan bárimiz ózimizdi izgilikke tárbıelesek der edim. Mal satýshy adam, maldy satyp alýshy adam, qurban shalýshy adam, qurbandyqqa etin beretin adam, tipti etti qurbandyqtan alatyn adamdar da izgilikti ustansa jón.
-Bıyl elimizden qansha adam qajylyqqa barǵaly otyr?
- Bıyl, 4000 otandasymyz qajylyq saparǵa attandy. Ózim de, Alla qalasa, qajylyqqa barýǵa nıet qylyp otyrmyn. 18 týrıstik fırma osy ispen aınalysyp jatyr. Osy 4000 otandasymyzdyń qajylyqqa aman baryp, aman oralýyn násip etsin!
- Emen-jarqyn suhbat bergenińizge rahmet. Qajylyq saparyńyz sátti bolsyn!