Balyq sharýashylyǵyna bólek qurylym qajet

ASTANA. QazAqparat - Balyq - azyq-túliktiń eń qajetti túri jáne onyń adam densaýlyǵyna da kóp áseri bar. Osy turǵyda Qazaqstandaǵy balyq sharýashylyǵynyń jaı-kúıi týraly az-kem sóz etkimiz keledi, dep jazady «Egemen Qazaqstan» gazeti búgingi sanynda.

Balyq sharýashylyǵyna bólek qurylym qajet

Qazaqstanda balyqty sý aıdyndary jetkilikti. Olar Kaspıı teńiziniń qazaqstandyq bóligi, Aral, Balqash, Alakól basseınderi, Buqtyrma, Shardara, Kóksaraı, Qapshaǵaı sý qoımalary. Sonymen qatar, Oral, Syrdarııa, Ertis ózenderi men onyń boıynda ornalasqan kóptegen kólderden mol balyq aýlanady. Balyq sharýashylyǵy Keńes Odaǵy kezinde qatty damyp, iri balyq aýlaý, óńdeý kemelerimen, motorly qaıyqtarmen  jaraqtalsa, basseın jaǵalaýlarynda iri balyq óńdeý kombınattary men zaýyttar jumys istep, olarda joǵary sapaly ónimder men konserviler, ystalǵan, qatyrylǵan, keptirilgen balyq ónimderi elimizdiń túkpir-túkpirine jóneltilip jatty. Ol kezeńde elimizde ózen-kólder men toǵan sharýashylyqtary kóptegen oblystarda uıymdastyrylyp, halyqty balyqtyń san túrimen qamtamasyz etti.

«Kaspıı teńiziniń qazaqstandyq bóliginen jylyna 50 myń tonna, Aral teńiziniń qazaqstandyq bóliginen 21,5 myń tonna, Balqashtan 17 myń  tonna aýlansa, edáýir kólemde balyq Buqtyrma, Shardara, Alakól sý qoımalarynan da aýlanyp keldi. Tek Aqtóbe oblysynyń kólderinen jylyna 9 myń tonna ónim alynatyn. Atyraý balyq óńdeý kombınaty jylyna 1,5 myń tonna bekireniń ýyldyryǵyn memleketke tapsyryp otyrdy. Balyq aýlaý kóleminen Qazaqstan Keńes Odaǵy boıynsha úshinshi orynda turdy», - jazady balyq sharýashylyǵynyń ardageri, Aral aýdanynyń qurmetti azamaty Jylqybaı Arynǵazıev.

Odaqtyń taraýymen res­pýb­lıkanyń balyq sharýa­shylyǵy salasy da eleýli kúızeliske ushy­rady. Barlyq iri balyq aýlaý, óńdeý sharýashylyqtary toqyrap, burynǵy qurylymdaryn joıyp aldy. Al barlyq balyq ósirý toǵandary naqty qarajattyń bolmaýynan jumystaryn toqtatty. Ótken ǵasyrdyń 80-jyldaryn­da Aral teńizine Syrdarııa men Ámýdarııa ózenderinen sý tús­pegendikten teńiz sýynyń tuz­dylyǵy erekshe ósip, teńizde balyq qory joǵala bastady. Tek sol 80-jyldardyń aıaǵynda ǵylymı negizderge súıene otyryp, teńiz sýynyń tuzdylyǵy joǵary deńgeıde ósetin Qara teńizden Kambala balyǵyn ákelip jibergennen keıin kóp ýaqyt ótkizbeı teńizde atalǵan balyq túri tez ósip, jetilip óndiristik kólemde aýlaýǵa qol jetkizildi.

Teńizdiń qaıta oralýymen balyq sharýashylyǵynyń jańadan damýy turǵylyqty halyqtyń áleýmettik jaǵdaılaryn jaqsa­rýyna áser etse, eldiń ekonomı­kasy men saıası baǵytyna da ma­ńyzdy úles qosty.

Alaıda, joǵarydan birqalypty kásipqoılyqpen (biliktilikpen) basqarý bolmaǵandyqtan, sala­nyń ilgeri damýyna negiz bolmaı otyr. Respýblıka óziniń táý­elsizdigin alǵan alǵashqy jyldary balyq sharýashylyǵy Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń quramynda bolyp, odan soń bir­shama jyldar Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrliginiń quramyna enip, keıin qaıtadan Aýyl sharýa­shylyǵy mınıstrligine berildi. Qazirgi ýaqytta mınıstr­liktiń burynǵy Balyq komıteti jo­ıylyp, jańadan Orman sharýa­shylyǵy jáne janýarlar dúnıesi komıteti bolyp quryldy. Bu­rynǵy Balyq komıteti de osy­ǵan kirip ketti. Bul komıtet balyq sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýty já­ne ba­lyq qoryn qorǵaý ıns­pek­tsııasyn qarjylandyryp, basshylyq jasaıdy. Al balyq aýlaý ká­sip­shiligine, olarǵa ýchaskeler bólý úshin tender ótkizý jumystaryna  basshylyqty aımaq kóleminde oblystyq tabıǵat paıdalanýdy retteý basqarmasy júr­gizedi. Degenmen, bul komıtet­ten balyq aýlaý, basseınder men balyq sharýa­shylyǵyna ma­ńyzy bar kólderdiń turaqty sý kóleminiń túsip tu­rýyna eshqandaı da kómegi joq. Balyq halyqtyń kúndelikti qajet etetin azyq-túlik túri, halyqtyń áleýmettik jaǵdaıynyń jaq­sarýyna sebepker birden-bir tabys kózi bolsa, el ekonomıkasyna da qosar úlesi mol. Sondyqtan balyq sharýashylyǵy nege orman-toǵaı, janýarlar dúnıesi nemese tabıǵatty paıdalanýdy retteý sııaqty salalarǵa qosylady? Mundaı jaǵdaıda qalaı ilgeri damıdy jáne qandaı tıimdi nátıje bermekshi?

Balyq sharýashylyǵynyń bolashaǵy aıqyn, bereri kóp. Aral teńizinde «Kókaral» plo­tı­nasynyń ekinshi kezeńi qol­ǵa alynyp, gıdrotehnıkalyq qury­lys aıaqtalǵannan keıin teńiz­diń soltústik bóliginiń aýmaǵy ulǵaıyp jáne balyq aýlaý kólemi 2-3 ese artyp, búginde 30 myń tonnaǵa deıin balyq aý­lana­dy. Qazirdiń ózinde Batys Qazaqstan oblysyndaǵy agrarlyq-tehnı­kalyq ýnıversıtet bekire ósirip, odan qara ýyldyryq alýda, Jaıyq-Kaspıı jáne Atyraý obly­syndaǵy bekire ósirý zaýyttary da bekireniń maıda shabaqtaryn jyl­dan-jylǵa ósirip, óndiristik qýattaryn arttyrýda.

Joǵaryda atalǵan balyq sha­rýashylyǵy salasynda oryn alyp otyrǵan kemshilikterdiń negizinde salany tez arada ilgeri damytý úshin atalǵan salany Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi quramynan jeke komıtet retinde qurýdy usynamyz. Qa­zaq ǵylymı-zertteý ınstıtýty, respýblıka kólemindegi sý aı­dyndaryndaǵy balyq qo­ryn qorǵaý ınspektsııasy jáne bar­lyq balyq aýlaý jáne óń­deý qurylymdarynyń basyn bir jerde toǵystyratyn komı­tet jumysy jemisti bolady degen oıdamyz. Respýblıka kóle­mindegi barlyq balyq aýlaý, óńdeý sharýashylyqtary, onyń ǵy­lymı-zertteý ınstıtýty jáne balyq qoryn qorǵaý ınspektsııasy birlesip jumys jasaǵan jaǵ­daıda ǵana ony burynǵy Keńes Odaǵy kezindegi kólemine jetkizip, halyqty tiri jáne jas balyq túrlerimen tolyq qam­tamasyz etip, respýblıka ishinde jáne shetel­derge de sapaly ónim shyǵarýǵa múmkindik bolatyny anyq.