«Balany «teletárbıeshige» nege telmirtip qoıamyz?» - baspasózge sholý
***
«Egemen Qazaqstan» gazetiniń búgingi sanynda «Jerdi jetimsiretpeıtin jastar qaıda?» atty ózekti maqala jarııalanyp otyr.
«Jer-jer dep qyzyl keńirdek bolyp júrgende, Jer-Anamen jumys isteıtin jan bar ma degen suraq kóldeneń kelip tur. Qazir qaısy aýylǵa barsań da, aqyly bútin, aıaǵy uzyn jastardyń barlyǵy derlik qalaǵa qaraı «qumartyp» júr. «Jermen jumys istemeısiń be?» deseń, jelkesin qasyp, jerge qaraıdy, biraq qalaǵa degen qyzyǵýshylyǵynan qaıtpaıdy. Sebebi kóptegen aýyldarda úmit oty joq. Endigi aýyldyń úmit otyn kim, qashan, qalaı jaǵatyny da beımálim. Al «Dıplommen - aýylǵa!» degen tııanaqsyzdaý baǵdarlama túpkilikti zerttelip, tereń zerdelenip jasalmaǵandyqtan jarq etip janyp, jalp etip sóngen aldamshy jaryqtaı ǵana boldy», - dep jazady basylym.
***
Atyraý sekildi jumys oryndary myńdap sanalatyn aımaqtyń turǵyndarynyń jumys tańdaýy ózekti máselege aınaldy. Esesine Atyraýda eki qolǵa bir jumys izdep kelgen ózge eldiń turǵyndarynyń armandary oryndalyp otyrǵany málim bolyp otyr.
Bul týraly óńirlik kommýnıkatsııada ótken brıfıngte oblystyq jumyspen qamtý jáne áleýmettik baǵdarlamalardy úılestirý basqarmasynyń basshysy Erkin Shpanov málim etti.
Brıfıng ol birqatar ózekti máselelerdi ashyp aıtty.
«Keıde jastarymyz jalqaý emes pe degen oı keledi, - dedi ol, - «Jumys joq» deıdi, biraq bos jumys oryndary kóp. Mysaly, bir ǵana «Sıchım» kompanııasy ótken aıda 1100 bos jumys ornyna tapsyrys berdi. «Arnaýly avtobazaǵa» 200-den astam maman kerek, aılyq eńbekaqysy 70-80 myń teńge. Biraq mundaı jumystarǵa jastardyń barǵylary kelmeıdi. Myna jaıtqa da nazar aýdaralyq: oblystyq ishki ister departamenti kóshi-qon polıtsııasynyń málimetinshe, ótken jyly bizdiń oblystyń aýmaǵyna 56 117 shetel azamaty kelgen. Onyń 16 myńy - Ózbekstan Respýblıkasynan. Ulttyq banktiń málimetinde Atyraý oblysynan Ózbekstan eline 2015 jyly 750 mln teńge poshta aýdarymy bolǵany kórsetilipti. Bul - shetel azamattarynyń shekara arqyly qolma-qol alyp ótken aqshalarynan bólek qarajat mólsheri. Qolma qol ketip jatqany qanshama? Demek, 1 mlrd teńgege jýyq qarjy bizdiń óńirden kórshiles elge ketti degen sóz. Bul - óz aqshamyz ózimizge emes, ózge eldiń ekonomıkasyna qyzmet etip jatqanynyń dáleli. Bir «tańdanysymyz», ózbektiń jigitteri aıdaladan kelip tapqan jumysty bizdiń jergilikti jastarymyz tipti qyzmet eken dep eseptemeıdi de. Al prokýratýranyń málimetine kóz salsaq, túrli qylmystyq áreketke barǵandardyń 30 paıyzy jastar. Nege bulaı?», - deıdi Erkin Shpanov. Tolyǵyraq, «Aıqyn» basylymynyń «Qarajatymyz syrtqa kete bere me?» atty maqaladan oqýǵa bolady.
Sonymen qatar «Aıqyn» basylymynda búgin "Balany «teletárbıeshige» nege telmirtip qoıamyz?» atty bala tárbıesindegi teledıdardyń zııanyna qatysty tolymdy materıal oqyrman nazaryna usynylyp otyr.
«Biz úıde balanyń sanasyn bıleıtin «tárbıeshiniń» baryna kóp nazar aýdara bermeımiz. Rasynda balany ózine eriksiz tartyp, sana men erkin alatyn qatal da, qatygez «teletárbıeshiniń» qandaı deńgeıde rýhanı tárbıe beretinin umyta beremiz. Bilsek te, eskergimiz kelmeı, esiktiń syrtynan tars etip qulyptap, balanyń taǵdyryn «teletárbıeshige» tabystap kete beremiz. Biz osy áreketimiz arqyly balany qorshaǵan ortadan oqshaýlandyryp, tasjúrek etip tárbıelep jatqan joqpyz ba? Oılanatyn-aq másele», - dep jazady basylym.
Gazettiń jazýynsha, balalaryn qaı baǵdarlama qyzyqtyrady, ata-ana aldymen sony zertteýi kerek. Ol úshin bir apta buryn shyǵatyn telebaǵdarlamalarmen tanysqany abzal. Neni kórýge bolady, neni kórýge bolmaıdy, atalǵan máseleni balamen birge otyryp, talqyǵa salý kerek.
6 jastan kishi búldirshinder kúnine 1 saǵattan artyq teledıdar kórmeýi kerek. Al jasy odan joǵarydaǵylar óz jastaryna sáıkes jáne damý erekshelikterine oraı telearna baǵdarlamalaryn kórýi qajet.
«50 myńǵa jýyq dárigerlerdiń basyn biriktiretin AQSh-tyń Pedıatrlar akademııasy jýyrda óz zertteýleriniń qorytyndysyn jarııalady. Munda biz sóz etip otyrǵan máselege qatysty nazar aýdararlyq derekter bar. Atalǵan akademııa jasy 17-niń shamasyndaǵy 700 búldirshinge zertteý júrgizgen. Qorytyndysynda kúnine bir saǵat nemese eki saǵatqa jýyq ýaqyt tapjylmaı otyryp teledıdar kórgen, ınternet qorjynyn aqtarǵan jasóspirimderdiń agressııalyq is-áreketi basqalarǵa qaraǵanda tym artyp ketkeni baıqalǵan. Bul sıpat er balalar ǵana emes, qyzdardyń arasynda da kóringen. Garvard ýnıversıtetiniń professory, atalǵan akademııanyń múshesi Maıkl Rıchtiń aıtýyna qaraǵanda, eki jasqa deıingilerdi teledıdarǵa jaqyndatý tipti zııan. Al odan joǵary jastaǵy balalar men jasóspirimderdiń teledıdar aldyndaǵy ermegi jas ereksheligine qaraı bir-eki saǵattan aspaǵany jón. Bul AQSh-tyń Pedıatrlar akademııasy zertteýleriniń qorytyndysynan týǵan pikirler jıyntyǵy», - delingen atalǵan maqalada.
***
Pokemon Go oıny barsha álemdi jaýlap barady, dep jazady «Ekspress K» basylymy. Oıynnyń basty maqsaty smartfondaǵy vırtýaldy qubyjyqtardy realdy ómirde qýyp jetý. Qazaqstanda bul oıyn resmı túrde shyǵarylymy bolmasa da, elimizde onyń tanymaldylyǵy kún sanap artýda.
Bul oıyn vırtýaldy álemdi aqıqı ómirmen baılanystyra alǵan alǵashqy oıyn boldy dep baǵalanýda. Adam smartfondaǵy kamera arqyly pokemon aýlaýy tıis. Oıynshy atalǵan pokemondarǵa ekrandaǵy qazandyqtardy saýsaqpen basý arqyly laqtyrýy tıis. Oıyn jasaýshylary 173 pokemonnyń túrin jasaqtaǵan, keıin olardyń sany 700-ge jetedi dep josparlanýda. Qubyjyq ıesi ózge oıynshynyń pokemonyna qarsy tóbelesýge májbúrleı alady.
«Keıbir adamdar oıynshylar endi úılerinen shyǵatyn boldy dep qýanýda. «Qazaqstan aspany astynda» qaýymdastyǵy bir fanattyń júrek-jardy sózin jarııalady, onyń sózine qaraǵanda, ol buryn dúkenge nan satyp alý úshin 100 metr júrip ótýge eringen bolsa, qazir pokemon ustaý úshin 5 shaqyrym júgiretin kórinedi», - delinedi «Telefonnye monstry» maqalada.