Balalar tili ne sebepti jaı shyǵýda, ata-analarǵa ne istegen jón – logopedpen suhbat
- Qazirgi balalar tiliniń tym jaı shyǵýyna ne sebep dep oılaısyz?
- Oǵan birneshe faktor áser etýde. Eń áýelgisi, bala ishte jatqandaǵy ananyń fızıologııalyq jaı-kúıi, qandaı da bir genetıkalyq aýrýlarmen aýyrýy. Kelesisi, ata-ananyń balamen sóılespeýi. Kóbisi jylaǵan ul-qyzy tynyshtalsyn dep qolyna telefon ustata salady. Keıbir balalar teledıdardan, planshetten keshke deıin mýltfılm kórip jatady. Ol til shyǵýyn ǵana kesheýletpeıdi, kózge, júıke júıesine de zaqym keltiredi.
- Bala tez sóılep ketý úshin ata-anasy ne isteý kerek?
- Ananyń genetıkalyq aýrýy bolsa sony emdeýdiń jolyn qarastyrý qajet. Jalpy júkti áıeldiń kóńil-kúıiniń kóterińki bolyp júrýine mán bergen durys. Qasyndaǵy kúıeýi, ata-enesi oǵan qamqorlyq tanytyp, qýantyp júrgeni lázim. Sebebi bunyń barlyǵy ishtegi balaǵa áser etedi. Sodan keıin sábı dúnıege kelgen soń ata-analardyń ózderi telefon men teledıdar kórgendi shekteýi kerek. Úlken smart teledıdardan qanshama shý bólinedi. Tipti bala ony kórmegenniń ózinde jaı ekrannyń aldynda otyrsa onyń sáýlesi mıyna zaqym keltirip, oılaý, sóıleý qabiletterin tejeıdi. Sol úshin balalaryńyzben jıi sóılesińizder, birge oınańyzdar.
Qazaqta «Bala aqyly – saýsaǵynyń ushynda» degen sóz bar. Bizdi qarshadaı kezimizden qaraqumyq, kúrish tazalatqyzatyn. Osylaı qol motorıkasynyń damýyna yqpal etti. Sáıkesinshe ol tilimizdiń shyǵýyna sep boldy. Qazir balasyna kúrish tazalatqyzatyndar joqtyń qasy. Bári mazamdy almasynshy dep telefon berip qoıady.
- Sizge ata-analar jıi júginip jata ma? Tili shyqpaı júrgen balamen qalaı jumys isteısiz?
- Iá. Buryn bir ǵana kabınetim bolatyn. Onda balamen til, jaq, erin, tispen jumys isteý arqyly dybysyn qoıatynmyn. Degenmen búgingi balalardyń kóbinde sensorlyq júıelerinde buzylys bar. Túsinikti tilmen aıtqanda, bul – bala tepe-teńdiginiń buzylýy, terisiniń tym sezimtaldyǵy nemese múlde sezbeı qalýy. Iis sezý, kórý, estý qabiletteriniń nasharlaýy da osy tildiń jaı shyǵýyna yqpal etedi. Sondyqtan men memleketten 5 mln teńge mólsherinde qaıtarymsyz grant alyp, úlken ortalyq ashtym. Ondaǵy gıdromassaj bólmesi balanyń terisin qalypty sezýine kómektesse, beıimdelgen sport mamany (AFK) baldyrǵannyń býyn men bulshyq etteriniń jumys isteýine, qol men kózdiń kordınatsııasyn durystaýǵa járdem etedi. Toptyq jáne jeke sabaqtar júrgizemiz. Qudaıǵa shúkir, ońdy nátıjelerimiz az emes.
- Kóbisi balasyn neshe jastan logopedke apararyn bilmeı jatady. Negizi qaı jasta kórsetken durys?
- Ár balanyń fızıologııalyq damýy bolady. Mysaly, 2-4 aı arasyndaǵy sábı «ýýý» dep dybystaýy kerek. 6-9 aıda «ba-ba-ba, ma-ma-ma, pa-pa-pa» dep byldyrlasa, 9 aıdan 1 jasqa deıin «mama», «papa» dep qosyp aıta alýy tıis. Eger bir jarym jasqa deıin osyndaı damý baıqalmasa mamanǵa qaralǵan durys. Al atyn ataǵanda qaramasa, eshkimmen qarym-qatynasqa túspese nevropatologqa kórsetý qajet. Keıbireýler «atam 4 jasynda sóılegen», «apamnyń tili 5-ke tolǵanda shyqqan» dep ýaqytty ótkizip alady. Bul múlde qate. Ýaqyt ozdyrmaı erterek qam jasańyzdar.
- «R» árpine tili kelmeıtinder bar. Logopedke barsa kez kelgen adamnyń tilin «r-ǵa» keltirýge bola ma?
- «R» árpin aıta almaı júrgenderdiń arasynda maǵan kelgenderdiń ishinde eń jasy úlkeni 15-te boldy. Ol bir aıdan keıin sol áripti aıtyp ketti. Negizi «r» árpi 5 jastan bastap qoıylatyn dybys. 3-4 jastaǵy balaǵa úıretpeımiz. Eger 5 jastaǵy bala kelse 10 kúnniń ishinde nátıje bolady. Jasy ósken saıyn úırený ýaqyty da sozyla túsedi.