Baký-Tbılısı-Djeıhan munaı qubyrynyń paıdasy men syn-qateri qandaı
«Qazaqstan óndiristiń jalpy kóleminiń 70%-yn eksporttaıdy, onyń 98%-y eki baǵytta — Kaspıı qubyr konsortsıýmy (KQK) jáne «Ózen — Atyraý — Samara» munaı qubyry arqyly jiberiledi. Bul bir elge asqan táýeldilikti týdyryp, aımaqtaǵy qaqtyǵys kúsheıgen jaǵdaıda úlken syn-qaterge ákelýi múmkin», - dep atap ótti Abzal Narymbetov Kazinform tilshisine bergen suhbatynda.
Ol 2022 jyly KQK jumysy birneshe ret toqtatylǵanyn, bul elimizdi taýarlardyń irkilýin boldyrmaý úshin iri ken oryndaryndaǵy óndiristi azaıtýǵa májbúr etkenin eske saldy.
Sarapshynyń aıtýynsha, Baký-Tbılısı-Djeıhan munaı qubyry negizgi balamaǵa aınalýda, sebebi ol Reseı aýmaǵyn tolyq aınalyp ótedi. Onyń ótkizý qabileti de joǵary — jylyna 60 mıllıon tonnaǵa deıin, biraq qazir bul múmkindiktiń jartysynan azy ǵana paıdalanylyp otyr.
«Ázerbaıjanda munaı óndirý kólemi azaıyp, ishki tutyný kerisinshe ósip keledi. Qazaqstan bos qalǵan áleýetti paıdalaný múmkindigine ıe. BTD arqyly jetkizý Reseı marshrýttaryna táýeldilikti azaıtýǵa múmkindik beredi», - dep túsindirdi sarapshy.
Degenmen, BTD arqyly munaı tasymaldaý úsh ese qymbatqa túsedi — tonnasyna shamamen 120 dollar alynady, al KQK arqyly 38 dollardy quraǵan edi.
«Negizgi másele — munaıdy Baký qalasyna deıin jetkizý. Munaı tsısternalarmen ken oryndarynan Aqtaý portyna jetkiziledi, sodan keıin Kaspıı teńizi arqyly tankerlermen tasymaldanady. Bul ýaqyt alady jáne saqtaý men kútý shyǵyndaryn talap etedi. 20 mıllıon tonnaǵa deıin jetkizýdi ulǵaıtý úshin ınfraqurylymdy jańǵyrtý qajet bolady. Búgingi tańda Aqtaý porty jylyna tek 5–6 mıllıon tonna munaıdy ótkize alady. Kólemdi ulǵaıtý úshin porttyń qýattylyǵyn úsh esege deıin keńeıtý, qosymsha qoımalar men quıý termınaldaryn salý qajet. Bul aýqymdy kapıtaldyq ınvestıtsııalardy talap etedi», - dep atap ótti sarapshy.
Marshrýt qunyn tómendetetin taǵy bir nusqa retinde Kaspıı teńiziniń túbimen munaı qubyryn júrgizý usynylýy múmkin, biraq buǵan Kaspııdiń quqyqtyq mártebesiniń anyqtalmaýy kedergi keltirip otyr.
«Kaspıı mańynyń bes eli arasynda kelisim bolmaıynsha, munaı qubyryn salý múmkin emes. Sondyqtan Qazaqstan tankerlik tasymaldaýǵa májbúr, bul shyǵyndardy edáýir arttyrady», - dep túsindirdi ol.
Sondaı-aq sarapshy eksport kólemin ulǵaıtý múmkindikteriniń shekteýli ekenin atap ótti. Úsh iri ken orny — Teńiz, Qashaǵan jáne Qarashyǵanaq eksporttyq munaıdyń shamamen 70%-yn qamtamasyz etedi. Qalǵan ken oryndary eskirgen jáne birtindep sarqylýda.
«Munaı ónimderine ishki suranystyń artýy da eksportqa áser etedi. Qazaqstan kóbirek munaıdy ishki naryqqa jiberýge májbúr, al ishki baǵalar aıtarlyqtaı tómen. Bul eksport kólemin jáne eldiń tabysyn azaıtady», - dep tolyqtyrdy ol.
Sarapshynyń pikirinshe, eleýli shyǵyndarǵa qaramastan, Qazaqstanǵa munaı eksportynyń balama marshrýttaryn damytý qajet.
«Bizdiń eksporttyń 98%-y Reseı aýmaǵy arqyly ótedi. Eger bul marshrýttar boıynsha tranzıt toqtatylsa, Qazaqstan ekonomıkasy aýyr jaǵdaıǵa tap bolady. El bıýdjeti jartylaı munaı-gaz kiristerine táýeldi, al eksporttyq tabystyń 60%-y munaı satýmen baılanysty. BTD marshrýtyn damytý – syn-qaterdi azaıtyp, ekonomıkany múmkin bolatyn kúızelisterden qorǵaýdyń joly», - dep atap ótti Abzal Narymbetov.
KazService munaı servıstik kompanııalar odaǵy prezıdıýmynyń tóraǵasy Rashıd Jaqsylyqovtyń pikirinshe, ekonomıkalyq jáne syrtqy faktorlar Qazaqstanda munaı óndirýdi ulǵaıtý qajettiligine áser etpeıdi.
«Bul sheshim tek Qazaqstannyń múddesine baǵyttalǵan. Munaı óndirý biz úshin eń aldymen eldiń ekonomıkalyq ósýi men damýyn qamtamasyz etýge qajet. Búgingi tańda munaı salasy — Qazaqstannyń negizgi tabys kózi. Biz 90 mıllıon tonnaǵa jettik, al josparymyz — 137 mıllıon tonnaǵa shyǵý. Bul ambıtsııalyq maqsat, biraq ony júzege asyrýǵa ábden bolady», - dep atap ótti ol.
Sarapshy munaı tasymaldaýdyń balama joldaryn izdeýge qaramastan, Qazaqstan úshin eń tıimdi jáne senimdi marshrýt — Kaspıı qubyr konsortsıýmy (KQK) ekenin erekshe atap ótti.
«Biz usyna alatyn nemese júzege asyra alatyn eshbir marshrýt KQK-dan tıimdi bola almaıdy. Árıne, bizdi Reseı tarapynan KQK-ny jabý týraly baıbalamy sııaqty syrtqy faktorlar alańdatady. Biraq árbir munaı qubyrynyń óziniń naqty ótkizý qabileti bar. Mysaly, Kaspıı qubyry jylyna 80 mıllıon tonnaǵa deıin munaı ótkize alady. Onda eshteńe bolmasa da, biz munaı jetkizýdi jalǵastyramyz», - dedi R. Jaqsylyqov.
Onyń aıtýynsha, Baký-Tbılısı-Djeıhan arqyly jańa marshrýt belgili bir ekonomıkalyq syn-qaterlermen toǵysady. Degenmen, osy táýekelderge qaramastan, bul marshrýt munaı baǵasy ósken jaǵdaıda tıimdi bolyp qala beredi.
«Eger munaı baǵasy barreline 40 dollardan tómen bolsa, Baký arqyly jetkizý ekonomıkalyq turǵydan tıimsiz bolady. Biraq eger munaı baǵasy 70-80 dollar bolsa, Baký arqyly jetkizý Qazaqstan úshin paıdaly bolady. Aqyr aıaǵynda bári naryqtaǵy baǵanyń ózgerýine baılanysty», - dep túsindirdi R. Jaqsylyqov.
Sarapshy Baký arqyly tasymaldaýdyń joǵary qunyna qaramastan, Qazaqstannyń ekonomıkalyq paıda ákeletin marjasy bolatynyn atap ótti.
«Biz 90 mıllıon tonna munaı óndirgen kezde Qazaqstan ekonomıkasy aıtarlyqtaı jaqsardy. Oblys ortalyqtary qalpyna keltirildi jáne biz ekonomıkany belsendi ártaraptandyra bastadyq. Munaı kiristeri jastarǵa arnalǵan bilim berý baǵdarlamalaryn qoldaýǵa, qarjy ınstıtýttaryn ashýǵa jáne jańa ekonomıkalyq jobalardy júzege asyrýǵa kómektesedi», - dep qorytyndylady sarapshy.