Baqsha, jemis-jıdekten ýlanyp qalmaýdyń joly qandaı

QYZYLORDA. QazAqparat - Jaz aılarynda turǵyndar arasynda baqsha daqyldary, jemis-jıdek túrlerinen ýlaný jaǵdaıy jıi kezdesip qalady. Mundaı sátterde qandaı qaýipsizdik sharalaryna nazar aýdarǵanymyz durys. Kópshilik ondaı saqtyq sharalaryna kóńil bóle bermeıdi. Osy oraıda QazAqparat tilshisi Qyzylorda oblysy sanıtarlyq-epıdemıologııalyq baqylaý departamentiniń ınfektsııalyq jáne parazıtarlyq aýrýlardy epıdemıologııalyq qadaǵalaý bóliminiń bas mamany Juldyzaı Jansúgirovany áńgimege tartqan edi.

- Turǵyndar baqsha ónimderin paıdalaný barysynda qandaı talaptardy saqtaýǵa nemqurıdylyq tanytady?

- Baqsha daqyldary pestıtsıdtermen óńdelgen bolsa, boıyna nıtratty jınaýǵa beıim bolady. Azamattar quramynda osy zattary kóp qarbyzdy jese ýlanyp qalýy jaǵdaıy kezdesedi. Ádette, onyń belgileri 4-6 saǵattan keıin baıqalady. Eger nıtrattarmen ýlanǵan kezde eshqandaı shara qoldanylmasa, densaýlyqqa aıtarlyqtaı zııan keltirý qaýpi bar. Ýlaný belgisi retinde júrektiń aınýy, dıareıa, ishtiń aýyrýy, dene qyzýynyń kóterilýi, býyndardyń álsireýi jáne aýyrýyn aıtýǵa bolady. Alǵashqy belgileri bilinisimen dárigerge júginý qajet.

Dárigerler kelgenge deıin naýqas enterosorbentterdi (mysaly, belsendirilgen kómir) qabyldap, kóp mólsherde sý ishýi kerek. Sondaı-aq, tynyshtyqty qamtamasyz etip, onyń jaǵdaıyn baqylaǵan durys. Eger ýlaný belgisi júkti áıelderde, qarttarda nemese 12 jasqa deıingi balalarda baıqalsa, birden jedel járdem shaqyrǵan durys.

- Qarbyzdy qaıdan jáne qashan satyp almaǵan jón?

- Turǵyndar ózin ishek ınfektsııasynan qorǵaý úshin qarapaıym sanıtarlyq-gıgıenalyq erejelerdi saqtaý kerek. Ashyq bazarlardan baqsha daqyldaryn jáne jemis-jıdek satyp alýdyń qajeti joq. Baqsha daqyldaryn satý úshin bólingen oryn qorshalyp, kún men jańbyrdan senimdi qorǵalýy tıis. Satý núktesi shatyr astynda bolýy kerek. Sondaı-aq, jol boıynda jemis-jıdekter, qaýyn-qarbyz satyp almaǵan jón. Óıtkeni, baqshadan jınalǵannan keıin qarbyz jol boıynda satylsa kólikterden bólinetin gazdarda kezdesetin aýyr metaldardy boıyna tez jınaıdy.

- Qarbyzdan ýlanýdyń belgileri qandaı?

- Qarbyzdan ýlaný ádettegi tamaqtan ýlaný belgilerine uqsas keledi. Eger ýlaný hımııalyq zattardyń bolýyna baılanysty tirkelse, ónim nıtratty bolyp shyqsa, belgiler 2-3 saǵattan keıin biline bastaıdy. Іshtiń aýyrýy jıileıdi. Infektsııa tez taralyp, az ýaqyttan keıin ish ótip, adam qusa bastaıdy. Naýqastyń jaǵdaıy nasharlaıdy. Álsizdik paıda bolyp, qaltyrap, (ádette balalarda) dene qyzýy kóteriledi. Juqpaly ishek ınfektsııasy kezinde belgiler 5-6 saǵattan keıin paıda bolady. Jaǵdaı nıtrattarmen ýlanǵandaǵydaı qaýipti bolmaıdy. Ýlanýdyń bul túri balalarda aýyr ótedi.

- Ýlanyp qalmaýdyń aldyn alý úshin qandaı talaptarǵa nazar aýdarǵan durys?

- Atap aıtsaq, qoldanar aldynda qarbyzdy jaqsylap jýý, sýyq sýǵa jarty saǵatqa salyp qoıý qajet. Taǵy bir aıtatyn nárse, qarbyzdyń qabyǵynyń janyndaǵy máıegin jeýge bolmaıdy. Óıtkeni, onda nıtrattar eń kóp mólsherde jınalady. Oǵan qosa satyp alyp jatqan kezde shaqpaq salýǵa bolmaıdy. Qarbyz jerde ósedi, satylatyn jerge durys tasymaldanbaıdy. Damýshy mıkroaǵzalar kesilgen jerge túsedi. Satýshylar men satyp alýshylardyń qoldarynyń jýylmaýy ýlaný qaýpin arttyrady.

Qarbyzdyń quramynda nıtrat bar-joǵyn tekserý kerek. Ol úshin ony jeýdiń aldynda máıeginen kesip alyp, bir staqan sýǵa salyp qoıý kerek. Eger sý laılanýdyń ornyna qyzǵylt túske aınalsa, onda onyń quramynda nıtrattardyń kóp ekenin bildiredi.

Jemis satyp alǵanda, qabyǵynyń bútindigine nazar aýdarýdy usynamyz. Qarbyz nemese qaýyn satyp alǵanda qabyǵynyń jaryqsyz, syzatsyz jáne maıyspaı bútin bolýyna nazar aýdarý kerek. Jemisterdi tasymaldaý kezinde jıi laqtyrady. Qabyǵynyń jaryǵy arqyly bakterııalar ishine kirip ketýi múmkin. Al maıysqan jerleri kóbinese qarbyzdyń máıeginiń qyshqyldanýyna ákeledi. Kesilgen jıdekterdi satyp alýǵa bolmaıdy, qarbyzdyń syrtyndaǵy las pyshaqpen kesken kezde máıegine ońaı túsedi.

Jemisti keser aldynda jıdektiń syrtyndaǵy kirdiń máıekke túsip ketpeýi úshin şetkamen aǵyp turǵan sýdyń astynda jaqsylap jýý kerek. Jıdekti kelesi kúnge qaldyrmaı birden jep qoıǵan jón. Óıtkeni, shyryndy máıegindegi qanttyń kóp bolýy ony bakterııalar úshin qunarly ortaǵa aınaldyrady. Eger qarbyz nemese qaýyn jelinbeı qalsa, kesilgen jerdi taǵamǵa arnalǵan úldirmen jaýyp, tońazytqyshqa shıki azyq-túlikten (jumyrtqa jáne shıki etten) bólek qoıý kerek.

Jemistiń máıegin qabyǵyna deıin jemegen durys, qarbyzdaǵy nıtrattar birkelki bólinbeıdi, olar qabyǵy men jemis sabaǵany kóbirek jaqyn bolady. Sondyqtan balalarǵa jemistiń ortasyndaǵy máıegin bergen durys.

- Áńgimeńizge raqmet.

Aıta keteıik buǵan deıin habarlaǵanymyzdaı, Qyzylorda oblysynda juqpaly jiti ishek aýrýlaryna ushyraǵandardyń 87% -yn balalar quraıdy.

Oblys kóleminde tirkelgen juqpaly jiti ishek aýrýlarynyń 95%-y Qyzylorda qalasy turǵyndarynan anyqtaldy. Olardyń 87% -y 14 jasqa deıingi balalar arasynda tirkelgen. Atap aıtqanda, juqpaly jiti ishek aýrýlarynyń ushyraǵandardyń 68%-y 2 jasqa deıingi balalar úlesine tıedi.

Jaz aılarynda juqpaly jiti ishek aýrýlary merziminen erte pisken baqsha ónimderi men jemis-jıdektermen baılanystyrady.