BABALAR SÓZІ: Esenbaı asýy týraly ańyz

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparattyq agenttigi Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń 2015 jyly Qazaq handyǵy qurylýynyń 550 jyldyǵyn ótkizý týraly bastamasyna oraı «Qazaq handyǵyna 550 jyl» atty arnaıy jobany iske qosty. Bul joba aıasynda «Babalar sózi», «Qazaq handary», «Ejelgi qalalar tarıhy», «Halyq qazynasy» qatarly jańa aıdarlar ashyldy.

«Babalar sózi» aıdary negizine «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda shyqqan 100 tomdyq aýyz ádebıetiniń jyr-tolǵaýlary, qıssa-dastandar, sóz ustaǵan sheshender men bılerimizden qalǵan naqyldar, tarıhı jádigerler alyndy. «Qazaq handary» aıdarynda tarıhymyzda eline qorǵan bolǵan handardyń ómiri týraly derekter beriledi. Al «Ejelgi qalalar tarıhy» aıdaryna qazaq dalasyndaǵy órkenıettiń ordasy bolǵan kóne qalalardyń tarıhy týraly jazbalar jarııalanady. «Halyq qazynasy» aıdary boıynsha, Qazaqstandaǵy tarıhı, mádenı eskertkishter, qazaq halqynyń salt-dástúrleri, qolóner, qarý-jaraqtary týraly maǵlumattar berilmek. Joba materıaldary qazaq tilinde (qazaqsha jáne tóte jazýmen) agenttik saıtynda jarııalanady.

***

ESENBAI ASÝY

Tabıǵaty sulý Edireı ólkesi - óziniń tarıh, shejire, ańyzǵa da baı jerlerdiń biri. Taý qoınaýyna barar joldaǵy Edireı aýylynyń shyǵa berisinde Esenbaı asýy bar. Osy jerde Esen­baı degen áýlıe kisi ómir súrgen. Ataý da soǵan baılanysty qoıylǵanǵa uqsaıdy. Osy kisiniń óz basyna qatysty túrli qyzyqty ańyzdar jeterlik. Tabanyn tilip jiberip, bizben tesip, terisin qaıyspen qaıyryp tigip otyratyn bolǵan.

Esenbaı áýlıe el jaılaýǵa kóshken kezde bárin kóshirisip, ózi jurtta qalyp qoıatyn kórinedi. El Esekeń aıtqan qonysqa kelip, endi jetip jaılaspaqshy bolǵanda, aldynan olardy ózi qarsy alyp shyqqan. Aýyl adamdary bolsa Esekeńniń qalaı jetkendigine qaıran qalysyp, áýlıeligin ańyz etip aıtyp, el ishine taratyp jibergen. Sol Esenbaıdyń áýlıeligi týrasynda el ishinde saqtalyp kelgen taǵy mynadaı bir qyzyqty jaıt bar.

Esenbaı áýlıe el jaılaýǵa kóshken kezde ıesiz jurtqa eshkilerin tastap ketedi eken. Eshkilerdi qaldyrǵan kezde, mal ishindegi úsh-tórt tekelerine atap-atap «sen ıe bol, sen ıe bol» dep tapsyrady eken jaryqtyq. Sodan keıin esh alańsyz eshkilerin qaldyryp, jaz jaılaýda bolyp, asyqpaı qysqa qaraı biraq oralady eken. Al eshkileri bolsa «qoı da aman, qasqyr da aman» demekshi, bir tuıaq shetinemeı bastary túgel bolǵan. Onyń syry bylaı eken: jańaǵy «sen ıe bol, sen ıe bol» degen tekeler ıt-qus nemese syrttaı kózi túsip qyzyqqan urylar jaqyndap kel­gende, tekeler eshkilerdi baǵyp júrgen onyń ıeleri bolyp kóz aldyna eles beredi eken. Sodan álgiler bolsa taısaqtap jolaı almaǵan. Mine, joǵarydaǵy Esenbaı asýy sol áýlıe adamnyń atymen atalyp qalǵan. Osy áýlıeniń atymen baılanystyryla qoıylǵan bul jerde Esenbaı bulaǵy, Esenbaı saıy degen ataý­lar da kezdesedi.