BABALAR SÓZІ: «Aqtannyń bulty» jaıly ne bilemiz?

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparattyq agenttigi Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń 2015 jyly Qazaq handyǵy qurylýynyń 550 jyldyǵyn ótkizý týraly bastamasyna oraı, «Qazaq handyǵyna 550 jyl» atty arnaıy jobany iske qosty. Bul joba aıasynda «Babalar sózi», «Qazaq handary», «Ejelgi qalalar tarıhy», «Halyq qazynasy» qatarly jańa aıdarlar ashyldy.

«Babalar sózi» aıdary negizine «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda shyqqan 100 tomdyq aýyz ádebıetiniń jyr-tolǵaýlary, qıssa-dastandar, sóz ustaǵan sheshender men bılerimizden qalǵan naqyldar, tarıhı jádigerler alyndy. «Qazaq handary» aıdarynda tarıhymyzda eline qorǵan bolǵan handardyń ómiri týraly derekter beriledi. Al «Ejelgi qalalar tarıhy» aıdaryna qazaq dalasyndaǵy órkenıettiń ordasy bolǵan kóne qalalardyń tarıhy týraly jazbalar jarııalanady. «Halyq qazynasy» aıdary boıynsha, Qazaqstandaǵy tarıhı, mádenı eskertkishter, qazaq halqynyń salt-dástúrleri, qolóner, qarý-jaraqtary týraly maǵlumattar berilmek. Joba materıaldary qazaq tilinde (qazaqsha jáne tóte jazýmen) agenttik saıtynda jarııalanyp otyrady.

***

Ol bala kezinde úı sharýasyna ıkemsizdeý bolsa kerek. Ákesi Aqaı: «Úı jumysyna qaramaısyń, ıkemsizsiń», - dep enshisine bir at berip, óz kúnińdi óziń kór dep úıden shyǵaryp jiberipti.

Jalǵyz atpen quladúzdi kezip júrip, aıdalada ońasha tigilgen qarasha úıge kezigip kirse, keregede bir adam baılaýly turady. Ony esi aýysqandyqtan osylaı baılap tastaǵan eken. Aqtan kelisimen jańaǵy adamnyń esi kirip, aýrýdan aıyǵa bastaıdy. Bara-bara qulan taza jazylyp ketedi.

Bul áńgime jurtshylyqqa tarap, abyroıyn arttyryp, el qurmetine bóleıdi. Aqtannyń sheshesiniń júkti kezinde shyraq jaǵyp júrgenin kórgen atasy árýaqty Aqpan batyr: «Myna ishtegi tegin bala emes, kıeli bala eken. Áýlıelik keremeti bir bólek. Búkil álim rýynyń namysyn qorǵaıtyn batyr bolar, biraq men bul balany kóre almaspyn. Árýaq qoldasyn, meniń jolymdy bersin!» - dep batasyn bergen bolatyn qartaıǵan shaǵynda.

Sóıtip, mingen atynyń eriniń ústindegi boz kópshigin «balaǵa tabys etersińder» dep qaldyrǵan eken. Ákesi osy bala dúnıege kelgende «atasynyń batasy darysyn» degen oımen azan shaqyryp Aqtan dep at qoıǵan edi. Aqaı halyqty jınap, ata-babalaryna quran oqytyp, Aqtanǵa úlkenderdiń batasyn alyp berip, kópshiliktiń aldynda Aqpan atasynyń boz kópshigin tabys etedi. Sonymen esimi búkil qarakesek rýyna uran bolǵan áýlıe Aqpan batyrdyń batasy daryǵan Aqtanǵa qysylǵan sátterde oınaqshyp shyǵa keletin kıeli bulty osy atasynan qonypty.

Aqtan batyrdyń keskin-keıpi qyr muryndy, qalyń qabaqty, ótkir kózdi, bıdaı óńdi, jýan moıyn, jaýryndy, býra san, boıy ortadan joǵary, aıbatty adam eken. Minezi: dosyna meıirimdi, dushpanyna qatal, halqyna adal, eline syıly adam bolǵan. Qaıraty: muz bel, bilekti, qarsylasyna des bermeıtin, qara kúshke de myqty bolǵan. Keremeti: jaýǵa shapqanda bet-álpeti sustanyp, kózi qyzaryp, jaýyna taýdaı bolyp kórinip, qarsylasynyń záre-quty qalmaı qasha bastaıdy eken.

Onyń ústine Aqtannyń tóbesinde qazandaı bult oınap, jaýyna jaqyndaǵanda jańbyr jaýyp, jaýyn sastyrady. Jaýyn jeńip qaıtqanda, aq bult joǵalyp kórinbeı ketedi. Muny halyq kórip sengen. El aýzynda áli búginge deıin «Aqtannyń bulty» ańyz-áńgimege aınalǵan.

Aqtan batyr qoqan, hıýa handarynyń qazaq halqyna jasaǵan ozbyrlyǵyna, zorlyq-zombylyǵyna qarsy kúresken.

Janqoja batyr el basyna qıynshylyq kelip, halqy aqyret azar kórgende, amalsyzdan atqa qonyp, jaýǵa shabar kún týǵanda, alǵashqylarynyń biri etip Aqtanǵa habar beretin bolǵan. Aqtan batyr kelisimen Janqoja:

«Aqtan keldi qasyma, aq kún týdy basyma», - deıdi eken.

Sóıtip, jaýyna attana beretin bolǵan. Sozaq qamalyn, Qojanııaz bekinisin alarda, Aqsýat shaıqasynda Aqtan batyr erekshe erlik kórsetken eken.