BABALAR SÓZІ: Abylaıdyń «Qandy qaraǵaı qan boldy, jol boldy» dep at berýi

ASTANA. QazAqparat - ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparattyq agenttigi Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń 2015 jyly Qazaq handyǵy qurylýynyń 550 jyldyǵyn ótkizý týraly bastamasyna oraı «Qazaq handyǵyna 550 jyl» atty arnaıy jobany iske qosty. Bul joba aıasynda «Babalar sózi», «Qazaq handary», «Ejelgi qalalar tarıhy», «Halyq qazynasy» qatarly jańa aıdarlar ashyldy. «Babalar sózi» aıdary negizine «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda shyqqan 100 tomdyq aýyz ádebıetiniń jyr-tolǵaýlary, qıssa-dastandar, sóz ustaǵan sheshender men bılerimizden qalǵan naqyldar, tarıhı jádigerler alyndy. «Qazaq handary» aıdarynda tarıhymyzda eline qorǵan bolǵan handardyń ómiri týraly derekter beriledi. Al «Ejelgi qalalar tarıhy» aıdaryna qazaq dalasyndaǵy órkenıettiń ordasy bolǵan kóne qalalardyń tarıhy týraly jazbalar jarııalanady. «Halyq qazynasy» aıdary boıynsha, Qazaqstandaǵy tarıhı, mádenı eskertkishter, qazaq halqynyń salt-dástúrleri, qolóner, qarý-jaraqtary týraly maǵlumattar berilmek. Joba materıaldary qazaq tilinde (qazaqsha jáne tóte jazýmen) agenttik saıtynda jarııalanyp otyrady.

***

Aqmola, Atbasar, Kókshetaýdyń ortalyǵynda keń baıtaq jatqan dala men «Qandy qaraǵaı» degen buryn Atyǵaı,

Qaraýyl, Qarjas, Altaıdyń jaılaýlary bolyp edi. Abylaıdyń han bolyp turǵanda, qazaqtyń kóp batyrlarymen keńesip otyrǵanda bir salt adam asyǵys kirip kelipti.

-Otyryńdar, bul asyǵys ne qylǵan adam?-dep jón surapty.

Sonda jigit aıtypty: -Men bir jolaýshy qazaq edim, jolda qalmaqtyń jolyna kezdesip qaldym. Olar meni tonap aldy da, menen jón surady. «Abylaı qaıda? Onyń janynda qazir qandaı batyr bar? Qaı betke joryqqa shyqpaqshy?» dep surady. Men aıtpadym. Sonda bir batyr: «Uıqymnyń ashylmaı turǵanyn qarashy. Abylaıdyń, ne onyń batyrlarynyń qanyn ishpeı» - deıdi. Bireýi turyp: «Tezinen qan ishemiz» deıdi. Meni olar mazaqtap qoıa berdi. Men qanym qyzyp, olardyń qolynan bosaǵan soń habar bereıin dep keldim,-dedi.

Han:Batyrlar, «jaý joq deme jar astynda» degen qapy bolyp jaýdy, eldi berip jibermeıik. Ózi de endep kelip qalǵan eken, - dep jigitten jónin surap alyp, tý kóterip, attanysady. Sol betimen shyqqannan keshqurym jaý shetine ilinedi. Kóz ushynda ot kórinedi. Jortýshylar baıqap: «Osy aldymyzda qalyń qaraǵaı bar edi, ot sodan shyǵady» desti. Túnde jaýǵa tııý qıyn bolady dep kúzetti jan-jaǵynan qoıyp, túndi ótkizedi. Jan-jaqtaǵy elge «daıyn bolsyn» dep habar da beristi. Tań ata jortýshylar «jaý qozǵaldy» dep habar beredi. Abylaı týyn kóterip jaýǵa qarsy júrdi. Jaý da óziniń kók ala týyn kóterip qarsy júrdi. Bul qalmaqtyń Qaldan hanynyń Sherish degen batyry eken. «Kim eken? Kimdi izdeıdi eken?» degen elshi jiberipti. Abylaıdyń elshisi baryp edi: -Men, Sherish batyrmyn, - deıdi ol. - Biz Abylaımen tatý turaıyq dep birneshe ret elshi jiberip edik, Abylaı kónbek bolsa da, kóndirmegen Andyǵoja, Ańǵal degen batyrlary bar deıdi endi bizge Abylaı da, onyń sol eki batyry da kerek. Bizge senbedi ǵoı, endi olardyń qanyn ishpeı toqtamaımyz, - deıdi ol.

Surastyrsa, bastap kelgen qolda Andyǵoja, Ańǵal joq eken.

Jaý ishinen bireý:-Ataly jaýym ediń, qansha keshirsem de kónbediń, endi qanyńdy qolymnan óltirip isheıin, dep, Abylaıǵa tap berdi. . Ekeýi at ústinen jaǵalasyp, qylyshtasa ketedi. Sol betimen urys qalyń dýman qaraǵaıdyń ishinde bastalady da ketedi. Birer ýaqytta Abylaıdyń árýaǵy bılep, jaý batyrynyń aty etpetinen qulaıdy. Abylaı jaýdy óltirip, qalyń qolǵa aralasqan jaýyn urysta jeńip, jaýdy qýyp, bet-betimen ormanmen dalany bettep ketken eken. Abylaı týyn kóterip bir tóbege shyǵyp, mańyndaǵy erlerin sol jerge jınaıdy. Qalmaqtyń tý kótereri qalmaıdy. Jınalǵan erler qalmaqty byt-shyt qylyp, qalyń qaraǵaıdyń ishinen panalatpaı dalaǵa qýyp, aqyry jeńipti. Abylaıdyń qoly sol jerge túnep, jaýdy jeńgenin jan-jaqtaǵy elge habarlap, sol jerde jaýdan qolǵa túsken oljany bólisipti. Oljany bólip alǵan soń, kópshilik bul joryqty qandaı joryq dep ataımyz dep shýlasady. Sonda Abylaı: «Bul joryqtyń aty «Qandy qaraǵaı qan boldy, jol boldy bolsyn» degen eken. Sodan beri osy ólke sol atpen ketti.