B.MOMYShULY: Aǵa leıtenant sheninde men atqyshtar polkiniń komandıri bolyp taǵaıyndaldym
Otty jyldarda qan keshe júrip, qan-terin sarqyp, bolashaqqa amanat retinde qaldyrǵan jazýshynyń bul eńbegi jastardy patrıotızmge, erlik-jigerge, adamgershilikke tárbıeleıtin ónegeli ómir mektebi bolary anyq.
***
Polkovnık Shelýdko Novo-Pokrovskoe derevnıasynda jaman urys júrgizgen joq. Biraq nemister osy jerde shabýylǵa kóshti. 21 noıabr kúni dushpan avıatsııasy Denkovo, Novo- Pokrovskoe, Ýstınovo, Rybýshkı derevnıalaryn bombalaı bastady, bas qolbasshynyń rezervte turǵan bólimderi Istra toǵanynyń jaǵalaýyndaǵy óz bólimderin jaý shabýylynan qorǵaı otyryp, Istra toǵanynyń jaǵalaýyndaǵy Istra qalasynyń torabyndaǵy shepterge baryp bekindi. Dıvızııa Istra shebine deıin shegine otyryp, Vasılevo men Maloe Vasılevo pýnktterine deıin keıin ysyryldy. Osy jerde biz qarsy urys júrgizdik. Dıvızııaǵa Pıatnıtsa, Berendevo, Lopatıno derevnıalaryna bekinýge buıryq berildi, al onyń oń jáne sol qanatynda basqa bólimder turdy, biraq bul jóninde ázirshe eshnárse aıtpaımyn. 1941 jyldyń 23 noıabrinde dıvızııanyń 1073-polki Rojdestvenka, Pıatnıtsa, Lopatıno, Trýsovo derevnıalaryna bekindi, al 1075-polk oń qanatyndaǵy general Dovatordyń áskerlerimen túıise otyryp, Rakovo, Starıkovo derevnıalaryna bekindi. Dovatordyń áskerleri bolsa, Lenıngradqa baratyn tas jol men temir joldy bógep tastaýǵa umtyldy, óıtkeni nemisterge jalǵyz osy baǵytta ǵana Moskvaǵa shabýyl jasaý qalǵan edi. Nemis komandovanııasynyń mindeti - Dovatordyń toby men 1077-polkti qursaýǵa alý úshin barlyq toptardy qorshaýda qaldyrý bolatyn. Solnechnogorskiden nemister tike Moskvaǵa umtyldy. Biraq olar bul jerde bekinip tura almady. Maıor Shehtman aıaǵyna jaryqshaq tıip jaraqattanyp, polkti basqarýdy kapıtan Býlatov qolyna aldy. Dovator tobynyń sińirgen eńbeginiń máni mynada edi - onyń toby Solnechnogorsk qalasynyń ońtústik jaǵynan oń qanatty - temir jol men tas joldy qorǵap turdy, bul joldarmen nemis áskerleri Istra toǵany men Istra qalasyndaǵy barlyq bizdiń áskerlerimizdiń tobyn qorshaýda qaldyryp, buǵaýlap, ońtústikten bir-aq shyǵýǵa kúsh salǵan edi. Osy kezde Istra toǵanynyń tospasy jaryldy, ony istegen áskerı ınjenerler emes, sirá, úreıi ushqan top bolsa kerek. Biz toǵanǵa kelip jetkende ózimizdiń Shý ózenindeı bolyp Istra ózeni aǵyp jatyr eken. Tospa jarylǵannan keıin, býyrqanǵan eý tasqyny basylyp, arnada qalǵan sýdyń betine bizdiń áskerlerimiz óte alatyndaı qalyń muz qatyp úlgermepti. Jaıaý ásker men jeńil artıllerııa óte aldy, podpolkovnık Kýrganov basshylyq etetin 27-gvardııalyq artıllerııalyq polktiń birneshe aýyr zeńbirekteri muz oıylyp, sýdyń astyna batyp ketti (keıinnen bul zeńbirekterdi sýdyń astynan shyǵaryp aldyq, ony keıinirek aıtyp beremin).Aldymen bizdiń áskerler toǵannyń sol jaq jaǵalaýyna kelip bekindi, biz kelip toqtaǵan kezde, nemistiń 60 tankisi Lopastıno men Strýsovo derevnıalaryna basyp kirdi. Lopastıno ájeptáýir úlken derevnıa: onyń ornalasqan jeri eńis, aınalasy ashyq, al shyǵys jaǵyn jota alyp jatyr, osy jotanyń ústine on úı turǵyzylǵan eken, sodan qystaq «Desıatıdvorka» dep atalyp ketken. Urys júrgize otyryp, Pavlıno, Trýsovo derevnıalarynyń soltústik-batysyna shytyp shep qurdyq, meniń batalonym sol qanatta turdy. 23 noıabr kúni «Desıatıdvorkadaǵy» árbir úıde 20-30 nemisten túnep jatyr degen habar aldyq, dalada qatty aıaz, bári úıdi-úıge tyǵylǵan. Men bul kezde Elınniń bólmesinde bolatynmyn, ol maǵan: - Qalaı oılaısyń, soǵatyn kez kelgen joq pa. Oılanyp kór, sodan soń sheshimińdi málimdegin,- dedi. Biz muny aınalyp ótip baryp júzege asyrý kerek degen sheshimge keldik, biraq ol úshin on eki kılometr jerdi oraǵytyp barý qajet edi. Bizder ózimizben birge bir stanokty pýlemet, eki mınomet, bir 45 mıllımetrlik zeńbirek, snarıadtar men eki adamnan turatyn raschet aldyq, qalǵan jaýyngerlerdi Habıbolla Rahımovtyń qaramaǵyna qaldyrdyq. On eki kılometr jol júrip, ormanǵa kelip endik. «Desıatıdvorka» orman shetinen bes júz metrdeı jerde tur. Túngi saǵat birde nemister shyrt uıqyda jatqan kezde bylaı jasalynbaq. Eń aldymen nemisterdi jatqan úıden syrtqa qýyp shyǵyp, sodan keıin olardy kóshede atý kerek dep uıǵardyq. Ol úshin árbir úıdi atqylaýǵa 30-40 bron buzǵysh snarıad berildi, úı atqylanǵan kezde nemister syrtqa qashyp shyǵady. Tankige qarsy atatyn snarıadtyń ekinshi bir artyqshylyǵy - onyń oǵy jarqyrap ushady, al munyń ózi úreıdi kúsheıte túsedi. Osy maqsatpen men qarýdyń ishinen ádeıi 45 mılımetrlik zeńbirekti tańdap aldym, ondaǵy oı atqylap, nemisterdi kóshege qýyp shyǵý, sodan keıin oqpen jaıpaý bolatyn. Aldymen bizder úıge on snarıadtan jumsadyq, aınalanyń bári áp- sátte astań-kesteńi shyqty. Nemister dalaǵa súrine-qabyna umtylyp, tym-tyraqaı zyta jóneldi. Osy kútken sátte derevnıaǵa seksen mına attyq, stanokty pýlemetpen derevnıanyń oń jaǵynan sol jaǵyna qaraı sydyra eki lenta oqty qarsha borattyq. Túngi, qapylysta jasalǵan shabýylymyz bar bolǵany bes-alty-aq mınýt ýaqytqa sozyldy, sodan keıin burylyp, izinshe keri qaıttyq. «Desıatıdvorkaǵa» jasalǵan shabýyl jóninde orys tilinde jazylǵan jazbam bar, ony bireýge bergen edim (Bekke nemese Tájibaevqa bergenmin). Tańǵy saǵat beste ózimizge oraldyq, batalon shtabynda ózimniń bastyǵymdy jolyqtyrdym. Ol bolsa, bizdiń jaýyngerlerdiń nemisterdi atqylaǵan kezinde, dushpannyń oq ta shyǵara almaǵanyna ań-tań bolǵan eken. Sóıtsek, ańdaýsyzda bas salǵandyqtan jaý eshnárse de isteı almaı sasqan eken. Biz turǵan ornymyzdan keıin sheginip ketken kezde baryp qana dushpan es jıyp, sol tusty aýyr snarıadtarmen tań atqansha atqylap shyqty. Biz bolsaq: - Іzimizdi de tappassyń, ata bergin,- dedik. 26 noıabr kúni tańǵy saǵat 6-da maǵan tez arada dıvızııa shtabyna kelsin degen habar jetti. Sokolovo derevnıasynda turǵan dıvızııa shtabyna keldim. Dıvızııa komandıri shaqyryp alyp bylaı dedi: - Siz jaman komandır emes sııaqtysyz, muny urystarda dáleldedińiz, sizdi polk komandıri etip taǵaıyndaýǵa qalaı qaraısyz?- Joldas polkovnık, men polkti basqara almaımyn, men jaıaý ásker emes, artıllerıspin,- dedim. Artyq aýyz sózge kelmeı polkovnık Shelýdko meni mashınaǵa otyrǵyzyp, Armııa shtabyna alyp keldi. Bizder 16-armııanyń qolbasshysy joldas Rokossovskııdiń qabyldaýyna kirdik. «Endi sazaıymyzdy tartqyzatyn boldy ǵoı» dep oılap ishteı úreılenip, tolqyp kelgen boıda bólmeniń esigin ashyp: -- Aǵa leıtenant Baýyrjan Momyshuly keldi,- dep málimdedim. Rokossovskıı ornynan kóterilip, maǵan qarsy adymdap, qolyn berip bylaı dedi: - Al, joldas Momyshuly, sizdi Qyzyl Armııada polkke basshylyq etetin jalǵyz dara aǵa leıtenant dep aıta almaımyn, al meniń Armııamda siz jeke darasyz, quttyqtaımyn. Siz jóninde maǵan aıtqan edi. Tabys tileımin. Men eshnárse dep jaýap qatpaǵan kúıi, burylyp syrtqa shyqtym. Sóıtip, osylaısha aǵa leıtenant sheninde men atqyshtar polkiniń komandıri bolyp taǵaıyndaldym. Men muny aıtyp otyrǵan sebebim - aqyldy, zerek adamnyń sheshimi de bólek. Men bolsam, oǵan kirerde urysatyn shyǵar dep oılap edim, al ol artyq aýyz sóz aıtpastan, qolymdy alyp, jańa qyzmetke taǵaıyndalýymmen quttyqtady. Bul ony naǵyz general, zerdeli jan retinde kórsetse kerek-ti. Buıryqty alyp, óz polkime keldim. Trýsovo derevnıasyna saǵat 12-de jetip, generaldyń jarlyǵyn maıor Elınniń qolyna berdim, ol oqyp shyǵyp: - Al, jaqsy, iske kirisińiz,- dedi. Sodan soń shtab bastyǵyn shaqyryp alyp, bylaı dedi: - Polkke basshylyqty joldas Momyshulyna tapsyramyn, oǵan jaǵdaıdyń bárin málimdeńiz. Meni dıvızııa shtabyna shaqyryp jatyr. Sóıtip ol dıvızııa shtabyna júrip ketti. Osy ýaqytta telefonnyń tutqasyn Petr Logvınenko kóterip, dıvızııa komıssary Egorovqa: - ...Men partııanyń ókilimin... aǵa leıtenant - artıllerıst, onyń tájirıbesi az, onyń ústine partııa qatarynda joq...- dedi. Qudaıym saqtasyn, qaıda tap bolǵanmyn dep oıladym. Egorov onyń kózin jetkizip, jekirip tastady. Logvınenko trýbkany qoıyp, bólmeden syrtqa shyǵyp ketti. Osy kezde polkovnık Shelýdko bizdiń kúshimizdi tolyqtyrý retinde ártúrli pýnktterden qorshaýdan shyqqan 400 adamdy jiberipti. Bizde rezervte aǵa leıtenant Jýkov bar edi, men oǵan: - Batalon jasaqtaǵyn. 3-batalonnyń komandıri bolasyń,- dedim. Sózimdi aıtyp bitirgenim de sol edi, pýlemetter saqyldap ala jóneldi, sol jaǵymyzdan da, oń jaǵymyzdan da nemister entelep keledi. Komandalyq pýnktke shabýyl jasalypty. Shtab bastyǵy mende málimetterdi baıandap otyrǵan, ol qaǵazdaryn asyǵys jınastyrǵan kúıde syrtqa bettedi. Kóshege kóz tastap edim - abyr-sabyr, jurtty úreı bılegen. Úıdiń qorshaýy bes metrdeı bolatyn, qazir eki sheti synypty, bir ofıtser úıdiń qorshaýyn aınalyp ótýdiń ornyna ony syndyryp ótip ketpek bolyp jatyr. Shtab joq, jańa kelip qosylǵan adamdar, baıqap turmyn, olar da derevnıadan qashyp barady. Trýsovodan Sokolovo derevnıasyna deıin shaǵyn orman bar, olardy sol jerde toqtatyp, qaıtarýymyz kerek degen oıǵa bekindim. Sokolovo derevnıasynda Jýkovty keziktirdim, janymda ofıtser-kapelmeıster Popov bar edi. 1-batalon Polejaıka eldi mekende tur, basqa eshkim de joq. Jýkov derevnıanyń shetine kire bergeni de sol edi (men oǵan sol qanattaqorǵanys jasaýdy tapsyryp, ózim oń qanatty aldym), osy ýaqytta jaý derevnıanyń shetin atqylaı bastady. Men Sokolovo derevnıasyn segiz saǵat boıy qorǵap turdym, dushpannyń jolyna kese kóldeneń otrıad qoıyp, kim bolsa da meıli qatardaǵy soldat nemese ofıtser bolsyn eshkimdi de ótkizbeýge, baǵynbaǵandar men qashqyndardy atyp tastaýǵa buıryq berdim... Myna bir qyzyq jaıdy aıta keteıin. Jaý mınometteri derevnıany ústi-ústine atqylaýda. Sanıtarlyq eshbir kómek joq. Jarylǵan mınalardyń jaryqshaqtary men qarsha boraǵan oqtan qudaı saqtap, taǵdyrdyń isi bolar, aman qaldym. Beıtanys adamdar. Men olarǵa polk komandırimin desem, keıbireýleri: - Qoıyńyz, qoıyńyz,-- dep nanyńqyramaıdy. Mine, osy qysylǵan kezde Vera Gordovany kózim shalyp qaldy. Burynyraq áskerde áıelderdiń qyzmet etýin múldem ersi kóretin basym, soǵys barysynda bul pikirimdi múldem ózgerttim. Eger batalonyma áıel tap bolyp qalsa, sol zamatta qaıtaryp jiberetinmin, ony atyp jatqan zeńbirektiń mańyna jýytpaıtynmyn. Shtab joq, feldsherler men sanıtarlar da joq, myna qaýipti sátte, mınanyń jaryqshaǵy, oq tıip jaraqattanǵan, yńyrsyp jatqan jaýyngerlerge dárigerlik kómek berilmedi, osy kezde shashy uıpalanǵan, bet-júzi órt shalǵandaı qaraýytqan, aıaǵynda soldat etigi, ústine shınel kıgen qyzdyń bir jaraly jaýyngerdiń jarasyn tańyp, sodan keıin ekinshisine kómek jasap jatqanyn baıqap qaldym. Myna astań-kesteń bolyp jatqan dúnıede qaıdan tap bolǵan dep oıladym. Múmkin, basqa bólimderden qalyp qoıǵan áskerı dáriger me eken. Qyz bolsa batyl túrde bir jaralydan ekinshi jaralyǵa kómek jasap jantalasa umtylyp júr. Áıel adamnyń myna qaýipti jaǵdaıda úreıi ushyp, asyp-abdyrap saspaı, erlikpen jaralylarǵa kómek bergenine janym jadyrap, qatty súısinip turdym. Shynyn aıtqanda, qaıran qaldym. Rıza bolǵan kóńilmen júrip bara jatyp, burylyp sarǵysh óńdi qyzdan: - Atyń kim? - dep suradym. - Vera,- dep jaýap berdi ol...- Moskvadaǵy TsAGI-diń stýdentimin. Maǵan keshki saǵat segizde saıası jetekshi Tolstýnov keldi. Sóıtsek, barlyq top úreılene tym-tyraqaı qashqan kezde, ol baılanys rotasynan 17 adamdy uıymdastyryp tapjylmaı, sheginbeı urys júrgizgen. Olardyń sapynda meniń baıyrǵy pýlemetshi jaýyngerim, ýkraın jigiti Bloha da shaıqasypty. Tolstýnovqa men: - Fedıa, sizdi qorǵanys shebiniń sol qanatyna basshylyq etýge taǵaıyndaımyn,- dedim. Keshki saǵat segizde nemister Sokolovoǵa shabýyl jasaýǵa shyqty, bizdiń jaýyngerlerdiń kóbi olardyń tyqsyrýyna tótep bere almady. Shaıqas kezinde Bloha aýyr jaralandy, Tolstýnov ta qolynan jaraqattandy. Túngi saǵat 12-de, urys ábden basylǵan ýaqytta, tártip qalpyna keltirildi. Men bárin tártipke keltirý úshin kómek jáne ózara kómek kórsetýge jarlyq berdim, óıtkeni Veradan basqa birde-bir medıtsına qyzmetkeri aramyzda joq edi. Osy ýaqytta bólmeme shtab ofıtserleri kelip kirdi. Olar tylda Mavrıno aýdanynda bolǵan eken. Qaýiptiń joqtyǵyn sezinip bizge qaıtyp oralǵan beti. Men oryndyqqa otyrǵan kúıi kózim ilinip ketken eken. Kenet kózimdi ashsam, tóńiregimde jıyrma shaqty ofıtserdiń sap túzep turǵanyn kórdim. Ózimdi ustaı almaı bar daýsymmen:- Baryp turǵan aramzasyńdar, qaraı gór, qaıtyp kelip turǵanyn!-- dep aıqaılap, eń aýyr sózderdi aıtyp jekire bastadym. Men batalonymmen 27 urys júrgizip, 5 ret jaý qorshaýynda qalyp qoıdym, esh ýaqytta da meni shtab tastap ketken emes, men de olardy qaldyrǵan joqpyn. Polkke basshylyq etkenime 30 mınýt ta bolmaı jatyp, meni taǵdyr tálkegine tastap, báriń bet aýǵan jaqtaryńa zyttyńdar. Osydan keıin senderdi qalaısha aramza, sý júrek demessiń, sender aıaqqa basar shúbereksińder, shulǵaýsyńdar. Qarabet boldyńdar, mundaı opasyzdyqtaryń úshin senderdi atyp tastaý az. Keskilep bólshek- bólshekterińdi shyǵarý kerek. Mine, senderge sondaı ólim ǵana laıyq... Biraq... meniń qolymdy qaǵyp turǵan - senderdiń kinásiz balalaryń, jazyqsyz áıelderiń. Sender myna opasyzdyqtyń qara daǵyn qanmen jýýlaryń kerek. Báribir ólesińder, myna masqaradan keıin tiri júrmeı-aq qoıyńdar, odan da góri áıelderiń qoıan júrek qorqaq, otanyn satqan opasyz retinde ólgenderińdi bilmeı-aq, otan qorǵaý kezinde qaza tapty degen qara qaǵaz alsyn da, tek sondyqtan da men senderdiń bala-shaǵalaryń, eldegi adal jarlaryń úshin ǵana atpaımyn, qoldaryńa qarýlaryńdy alyp jaýyngerlerdiń qataryna baryp turyńdar... Dıvızııa bul sheptegi qorǵanysyn bylaı jasady: 1077- polktiń 1-jáne 2-batalony Povarovo, 1073-polktiń 2- jáne 3-batalony Polejaıko, Povadıno, Sokolovony jáne 1073-polktiń 1-batalony men 1075-polk óziniń burynǵy pozıtsııasynda turdy. Dushpan kúshin shoǵyrlandyryp, Strýsovo derevnıasyn basyp aldy... Barlaýshylar Lopotovo aýdanynda dushpan kóptegen qarý-jaraq jetkizip, túsirip jatyr degen habar jetkizdi. Nemister qarý-jaraǵyn bosqa atyp shyǵyndaý úshin, bir amal oılap tabý kerek. Semen Kraev osy maqsatpen jaýdyń mototsıklin qolǵa túsirdi, al onyń ishinde raketnıtsa men 70 raketa bar bolyp shyqty. Dushpan birinshi kúni de, onyń ertesine de shabýylǵa shyqpady. 28 noıabr kúni Islamqulovty, Kraevty, Rahımovty, Bozjanovty, Jýkovty shaqyryp alyp, árqaısysyna bir-birden qol pýlemetin jáne bir-birden 82 mıllımetrlik kalıbrli mınomet berdim. Tapsyrma mynandaı: bul bes top ózderine berilgen pozıtsııalarǵa baryp bekinip, dushpanǵa belgi boıynsha bir mezgilde jan-jaqtan oq jaýdyrady. Árbir mınýt saıyn olar bir-birden mına atady. Atyp bolǵannan keıin, jarty saǵat dem alyp, sodan soń qaıta bastaıdy. Tań atqanda qaıtyp oralýlary kerek. Buıryqty taǵy da túsindirdim.- Túsinikti me?- dep suradym sodan soń. - Túsinikti. Endi, mine, túngi saǵat 12-de nemisterdi jan-jaǵynan qyzyl, kók, sary raketalarmen ústi- ústine atqylaı bastady. Nemister dúrligip, ne bolyp qaldy eken dep ábigerge tústi. Osy ýaqytqa deıin orystar esh ýaqytta raketa tastamaǵan, endi toı tómpeshteýde, tus-tustan mınomet pen pýlemetten oq jaýdyrýda. Dushpandy joıýda bul atystyń áseri aıtarlyqtaı bolmasa da, bizdiń maqsatymyz nemisterdi olar kútpegen birnárse bolyp qalǵan eken, shamasy tańerteńgi shabýylǵa shyqpaq dep oılaýǵa májbúr etý bolatyn. Osy ýaqyttyń ishinde nemister batareıalaryn shoǵyrlandyryp kúsheıtedi, túngi saǵat ekide men jan-jaqqa qaraı alasura, órshelene atqan artıllerııanyń únin esittim. Menen radıo baılanysy arqyly: - Endi keri qaıtýǵa bola ma?!- dep surady jaýyngerler. - Joq, tań atqansha kútińder!- dep jaýap berdim. Sóıtip sol túni nemister tań atqansha damylsyz atýmen boldy. Meniń esebimshe, nemister úsh myńǵa jýyq snarıadtaryn shyǵyndady. Maǵan da keregi osy edi. Dushpan birden ne bolyp qalǵanyn ańǵara almaıqaldy da, myńǵa jýyq snarıadtaryn bosqa jumsady, biraq sodan keıin baryp, esterin jıyp jan-jaqqa, barlyq baǵyttarǵa barlaýshylaryn jiberip, qarýlaryn únemdep jumsaı bastady. Osyndaı jaǵdaıda bizder nemis batalonyn eki táýlikteı, 30 noıabrge deıin kidirtip, jolyn bógep ustap turdyq. Sokolovo derevnıasynda maqta qoımasy bar eken, biz osy maqtaǵa 30 noıabrge deıin jasyryndyq, maqta appaq, daladaǵy qar da appaq, bul jaý kózinen tasalanýymyzǵa taptyrmaıtyn búrkenish boldy, odan oq ta ótpeıdi, ári jyly. 30 noıabr kúni tańerteńgi saǵat 10-da dushpan 30 bombardırovşıgimen Sokolovo derevnıasyn aıaýsyz bombylap, ile eki tank batalony men bir jaıaý ásker polkin jiberdi. Biz aýyr jaǵdaıdan keıin baryp qana amalsyz Sokolovo derevnıasyn jaýǵa berýge májbúr boldyq. Derevnıadan shyqqan bette polkovnık Shelýdkoǵa ushyrastyq. Ol: - Sokolovo derevnıasyn erterek berip qoıdyńdar, - dedi kúızelińkirep.- Alaıda, buǵan men bunymyz da jaman emes, 200 jaýyngermen jaýdyń 2 tank batalonyna, bir jaıaý ásker polkine, 30 bombardırovşıgine qarsy tórt kún tótep berdik, men oz jaýyngerlerime dán rızamyn...- dedim. Men bul urysta leıtenant Islamqulovtyń eńbegi men erligin erekshe atap ótemin... Meni qatty oılandyrǵan ekinshi másele - ózim jaýǵa qarsy 27 urys júrgizip, 5 ret dushpannyń qorshaýyn buzyp shyqqan batalonymdy kimge senip tapsyrsam eken degen oı boldy. Tańdaý eki adamǵa tústi: Rahımov jaqsy adam, biraq onda sheshimtaldyq, kesip túser qasıet jetispeıtin. Ol bárin de jaqsy, asyp-saspaı parasattylyqpen sheshetin, biraq kesip tastaı almaıtyn. Sondyqtan buryn ózim basqarǵan batalondy aǵa leıtenant Rahımovqa tapsyra almadym. Batalonǵa basshy maıor ne podpolkovnık shenindegi adam bolýy kerek. Al meniń qaramaǵymda bir maıor men jalǵyz ǵana kapıtan bar. Degenmen men báribir batalonǵa basshylyq etýdi 6-rotanyń vzvod komandıri partııa qatarynda joq kishi leıtenant Islamqulov Muhamedqulǵa tapsyrýǵa sheshim jasadym. Ol burynǵy bolystyń balasy edi, ákesi 25 jyl bolys bolǵan, beıbit ýaqytta munda qýdalandy ári ol «Sotsıalıst Qazaqstan» gazetiniń redaktsııasynan qýylyp jiberilgendeı edi. Ol óte aqyldy, júrek jutqan batyr komandır bolatyn. Kishi leıtenant bolsa da, men ony batalon komandıri etip taǵaıyndadym. Ony osy qyzmetke qoıar kezde komıssarymmen kelise almaı da qaldym. Keıingi urystarda Islamqulov batalon komandıri retinde birneshe ret kózge tústi, polkte laıyqty qurmet pen bedelge ıe boldy. Men onyń qazasyna arnap óleń jazǵan edim:
Kelbetti, orta boıly, ójet minez,
Keń mańdaıda aqyldy jaınaǵan kóz.
Ádepti hám ónerli saltanatty,
Sendeı jigit anadan týa bermes,
- Deýshi edim ishimnen men seni kórip,
Aıtpaǵanmen ózińe shyn syr berip,
Bolashaqta qolbasshy bolatyn er
Ótkelden ótse qıyn joryq kórip.
Qııa jerden qısaımaı, Tike júrip ketip eń.
Seskenbesten qaýipten, Qaıtpastan alǵan betińnen.
Birneshe qyrǵyn soǵysta Jaltaqtamaı artyńa
Jigittik, erlik, batyrlyq, Qaharmandyq etip eń.
Tosynnan tıgen dushpanǵa Tapqyrlyqpen, ádispen
Tabandylyq etip eń.
Polkqa buıryq bolǵanda,
Bir ózińe amanat Erlerdi tabys etip em.
Qan maıdandy qaq jaryp
Shyqqanyńa súısinip,
Bizdiń batyr mynaý dep,
Kórsetip maqtan etip em.
Órshil ójet batyrym,
Erligińe senýshi em,
Qas batyrdyń beınesin
Sıpatyńnan kórýshi em
Aqylǵa da keń ediń
Úlgi, ónege kórseter,
Er serkesi bolar dep Іshimnen baǵa berýshi em.
Serigim ediń senimdi
Jaýdy birge shabysqan.
Júrekke sýyq, janǵa jat
Esittim habar alystan:
Syımaı kettiń mańdaıǵa
Qyrshyn, sheıit arystan.
Qazańa qatty qaıǵyryp,
Jiger baýyrym qum bolyp,
Qabyrǵam meniń qaıysqan.
Taǵy da bir janǵa batar qaıǵyly sát esimde. Biz Sokolovo derevnıasynan keıin shegindik, osy mańda «Dedeshıno» men «Agadyshevo» demalys úıi baǵytynda Marıno derevnıasy bar edi. Bizdi nemister Sokolovodan tyqsyryp tastaǵannan keıin, olar osy baǵyttaǵy tas jolmen tike Lenıngrad tas jolyna shyǵýǵa umtyldy. Bizder Tebenkı jáne Paladıno aýdanynda qalyp qoıdyq. Jaýyngerlerimdi shaqyryp alyp, olardy jaǵdaıdan alyp shyqqym keldi. Paladınony basyp ótetin jol «Dedeshıno» sovhozyna alyp baratyn. Eger nemister bizden buryn «Dedeshıno» sovhozyna jetip, ony basyp alsa, onda biz qorshaýda qalyp qoımaqpyz. Polkymdy ormanǵa qaraı bastap baramyn. Jolda maıor Starıkov basshylyq etetin 1075- polkti keziktirdim. Bizge kelip 27 mınometi bar derbes mınomet batalony, bir kapıtan basqarǵan jaıaý eskadrony, ıaǵnı attarynan aıyrylǵan atty áskerler, 120 adam qosyldy. Barlyǵy jan-jaqtan 2-3 myńdaı adam jınaldy. Buǵan deıin bes ret qorshaýdan shyqqanmyn, tájirıbem bar bolsa da, taǵy qorshaýda qalyp qoımasaq eken dep mazasyzdandym. Onyń ústine mynandaı ártúrli bólimder, ártúrli bólimsheler jınalǵan kezde, bárimizge ortaq bir bastyq joq jaǵdaıda óte qıyn. Munyń ózi uıymdasqan áskerden góri, tártipsiz tobyrǵa kóbirek uqsaıdy. Oılap kórińizshi, qandaı qıyn jaǵdaı týǵanyn! Mine, osy jerde Logvınenko úlken sharýa tyndyrdy. Jaýapty mınýttarda ol asyp- sasqan joq. Basshylyq etýdi bir adamǵa tapsyrýǵa usynys jasady. Biraq kimge? Logvınenko: - Munda úsh polkovnık, úsh maıor, bir kapıtan bar eken, al endi komandalyq quramdy jınaıyq, ne isteý kerek ekenimizdi myna tobyrǵa qalaı basshylyq jasaý qajettigin solar sheshsin,- dedi. Ol barlyq aǵa bastyqtar quramyn jınap, bizdiń aýyr jaǵdaıymyzdy sıpattady. Sodan soń: - Bárimiz baǵynatyn aǵa komandır joq, men sizderdi jınaǵanda, barlyq topqa basshylyq jasaýdy kim qolǵa alyp, jaýyngerlerdi mynaý jartylaı qursaýdan alyp shyǵa alady, sony suraıyn dep edim,- dedi. Bári ún-túnsiz qaldy. - Sen qalaı oılaısyń, ata leıtenant,- dep maǵan buryldy ol. Men bylaı dedim: - Barlyq topqa basshylyq etýdi óz mindetime alamyn. Bári oılanyp, úndemeı otyryp qaldy, ol maǵan: - Komıssardy tańdap al,- dedi. Men oılanyp jatpastan: - Komıssarlyqqa Logvınenkony suraımyn,- dedim. Ol kelisim berdi. Bul óte dál tabylǵan ári aqyldy sheshim edi, toptyń jaý qursaýyna túsip qalmaı aman shyǵýy Logvınenkonyń tikeleı eńbeginiń arqasy bolatyn. Bul eńbegi úshin oǵan qurmet te, alǵys ta laıyq. Ádildik muny erekshe atap ótýdi talap etedi.Men topqa basshylyq etýdi qabyldaǵan kezde, onda 4 myńdaı adam boldy. Komandırlerdi shaqyryp alyp bylaı dedim: - Joldastar, bizderge munda qorshaýda qalyp qoıý qaýpi bar. Bizder óteıin degen jolmen endi bálkim shaıqasyp ótýimizge de týra kelýi múmkin. Osy jaǵdaılarǵa baılanysty men basshylyqty óz qolyma, topty qorshaýdan alyp shyǵýdy óz moınyma alýǵa sheshim jasadym. Ózimdi sizderge tanystyryp eteıin: 1073-gvardııalyq atqyshtar polkiniń komandır! aǵa leıtenant Momyshuly.
25 ıanvar 1944 jyl Saǵat 12.00-den - 17.00-ge deıin
Shyǵarma «Ádebı KZ» portalynan alyndy.
Jalǵasy bar