Azyq-túliktiń qymbattaýy: Básekelestikti qorǵaý agenttigi taldaý nátıjesin usyndy
2020 jyly jáne 2021 jyldyń eki aıynda BQDA 9 azyq-túlik taýarlaryn óndirýshige jáne kóterme, bólshek saýdadaǵy 23 jetkizýshige qatysty baǵalyq sóz baılasý faktisin anyqtap, tergep-tekserý amalyna bastamashylyq jasady.
Onyń ishinde 10 tergep-tekserý baǵalyq sóz baılasý faktilerin rastaýmen aıaqtaldy. Atap aıtqanda, naryqqa qatysýshylar arasynda baǵalardy kóterý boıynsha aýyzsha jáne jazbasha ýaǵdalastyqtardyń bolýyn kórsetetin naqty mán-jaılar anyqtaldy.
Monopolııaǵa qarsy tergep-tekserýdi bastaý jáne naryqqa qatysýshylardy jaýapkershilikke tartý úshin olardyń arasyndaǵy sóz baılasýdyń nátıjesi retinde baǵalardyń ósýi negiz bolyp tabylady.
Málim etilgendeı, sóz baılasý bolmaǵan jaǵdaıda, shıkizat qunynyń, taýarlarǵa suranystyń artýy jáne ózge de kez kelgen basqa sebepter boıynsha baǵalardyń ósýi zańnamany buzý bolmaıdy.
Agenttik aqparatyna sáıkes, elimizde baǵanyń ósýine obektıvti ekonomıkalyq sebepterden bolǵan.
Máselen, 2021 jyldyń basynan bastap taýyq jumyrtqasynyń baǵasy 10,2% ósti. Oǵan sebep: qus tumaýynyń órshýi, qus basynyń 2,6 mln-ǵa azaıýy, jemshóp qunynyń 150% qymbattaýy. Óz kezeginde, qustardyń qyrylýyna qustardy vaktsınalaýǵa sýbsıdııanyń alynyp tastaýy jáne jumyrtqa qunyn arzandatýǵa aqshanyń ýaqytyly bólinbeýi áser etken.
Kúnbaǵys maıy 5,5% qymbattady. Buǵan álemdik baǵalardyń 53,8% ósýi, Reseıde shıkizat túsiminiń tómendeýi sebep boldy.
Qant qunynyń 2,3% ósýine ishki naryqtyń 60% qamtamasyz etetin Reseı jáne Belarýs óndirýshileriniń kóterme saýdadaǵy jetkizýshileri baǵany 64,5% arttyrýy áser etti.
Qaraqumyqtyń ónim bermeýi jáne onyń kóleminiń 2 eseden astam qysqarýy baǵanyń 2% qymbattaýyna alyp keldi.
Ózbekstanǵa mal eksporty men malǵa arnalǵan qurama jem daıyndalatyn astyqtyń joǵary baǵasy sebebinen sıyr etiniń quny 0,6% ósti.
Jyl saıyn qysta jáne kóktemde jemis-kókónis ónimderiniń baǵasy olardyń qorynyń azaıýyna jáne saqtaý shyǵyndarynyń joǵary bolýyna baılanysty ósedi.
Tutastaı alǵanda, azyq-túlik baǵalarynyń ósýin taldaý baǵalar qubylmalylyǵynyń negizgi sebebi joǵary ımportqa táýeldilik bolyp tabylatynyn kórsetedi.
Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik ónimderiniń 19 pozıtsııasynyń 9-y boıynsha Qazaqstanda naryqtyń teris teńgerimi qalyptasty. Atap aıtqanda, ımport úlesi qant 78%, súzbe – 50%, taýyq eti – 47%, kúnbaǵys maıy – 25%, sary maı – 23%, makaron (rojkı) – 27,9%, pııaz – 14%, qaraqumyq jarmasy – 12%, sıyr eti – 5% quraıdy.
Qazaqstan EýrAzEQ sheńberindegi biryńǵaı ekonomıkalyq keńistikke qatysýshy bolyp tabylady. DSU múshesi retinde Qazaqstanda basqa shet eldermen saýdadaǵy kedergiler joıyldy. Osyǵan baılanysty, shetelde azyq-túlik ónimderi baǵalarynyń kez kelgen ósýi taýarlardyń erkin qozǵalysy (qun ósýiniń ımporty) saldarynan jergilikti baǵalarǵa tikeleı áser etedi.
Azyq-túlik ónimderiniń baǵasyn turaqtandyrý maqsatynda jyl saıyn shekti baǵalardy belgileý, saýda jelilerine kredıt berý (aınalym qarajatyn tolyqtyrý), memlekettik turaqtandyrý qorlarynan azyq-túlik ónimderin ótkizý sııaqty naryqtyq emes aralasýdyń birqatar sharalary qabyldanady.
Alaıda, bul sheshimder taýar naryqtaryndaǵy ahýaldy ózgertpeıdi jáne azyq-túlik taýar naryqtarynyń damýy, kásipkerlik qyzmetti júrgizý, ınvestıtsııalardyń tómendeýi jáne tapshylyqtyń paıda bolýy úshin táýekelder týdyrady.