Azyq-túlik baǵasy: taýar óndirýshilerdi qoldaý, eksport, ımport, jáne baǵany turaqtandyrý sharalary
Qasym-Jomart Toqaev Parlament Májilisinde sóılegen sózinde ınflıatsııa máselelerine erekshe kóńil bólip, baǵalardy turaqtandyrý mindetin qoıdy. Osy oraıda, Ulttyq ekonomıka mınıstri Álibek Qýantyrov el ekonomıkasyn turaqtandyrý boıynsha josparyn ázirledi. Birinshiden, bıyl qymbatshylyqty boldyrmaý úshin kóktemgi egis jumystaryna qarjylandyrý ulǵaıtylyp, sýbsıdııalaý jumysy jetildirilmek. Ekinshiden, kómir men kommýnaldyq qyzmetterdiń baǵasyn retteý josparlanyp otyr. Úshinshiden, monopolııaǵa qarsy kúres kúsheıip, munaı ónimderi naryǵyndaǵy deldaldar qysqartylmaq. Sonymen qatar jospar boıynsha baǵanyń negizsiz ósýine jol bermeý baǵytynda 15 is-sharany iske asyrý josparlanǵan. Bul is-sharalar suıytylǵan gaz ben áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵalaryn turaqtandyrý jónindegi forvardtyq tetikterdi qarjylandyrýdy ulǵaıtýdy, munaı gazyn ótkizýdiń jańa tetigin ázirleýdi jáne kómir baǵasynyń ósýine jol bermeý sharalaryn qamtıdy.
Áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik baǵalaryn turaqtandyrý
Qazirgi tańda azyq-túlik taýarlarynyń negizgi túrleriniń fızıkalyq jáne baǵalyq qoljetimdiligin qamtamasyz etý kózdelip otyr. Osy oraıda, Saýda jáne ıntegratsııa mınıstri Baqyt Sultanov atalǵan baǵytta Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi ishki naryqty otandyq óndiris taýarlarymen tolyqtyrý boıynsha josparly jumys júrgizilip otyrǵanyn jetkizdi. Onyń málimdeýinshe, qazirgi ýaqytta negizgi azyq-túlik túrleriniń 5 aılyq qory qamtamasyz etilgen.
«Bul naryqtaǵy tapshylyqty boldyrmaýǵa kepildik beredi. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligimen birlesip, óndiris-tutyný balansyn aıqyndaıdy jáne qajet bolǵan jaǵdaıda eksporttyq shekteýlerdi engizedi», - dedi Baqyt Sultanov Úkimet otyrysynda.
Sondaı-aq onyń aıtýynsha, saýda ústemeleri men syıaqylarǵa memlekettik baqylaýdy kúsheıtý, shekti baǵalardy ýaqtyly engizý arqyly baǵanyń ósýine jol bermeýge baǵyttalǵan sharalar qabyldanýda. Mınıstr baǵanyń joǵary ósý táýekeli týyndaǵan jaǵdaıda monopolııaǵa qarsy organnyń quzyreti sheginde, naqty taýar naryqtarynda memlekettik baǵalyq retteýdi engizý júzege asyrylatynyn atap ótti. Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna shekti mánder men shekti ruqsat etilgen baǵalardy engizý ádistemesin bekitti. Bul jańa ádisteme ınflıatsııanyń belgilengen dálizinde sórelerdegi baǵa ósimin shekteýge múmkindik beredi. Bıylǵy І toqsanǵa shekti mánder bekitilgen.
«Ákimdikter tarapynan saýda ústemesiniń saqtalýyna jáne saýda jelileriniń syıaqy almaýyna kúsheıtilgen monıtorıng pen baqylaý júrgiziletin bolady. Osy jumysqa tutynýshylar da qatysady. Ústeme baǵany kóteretin saýda jelileri ákimshilik jaýapkershilikke tartylady», - dedi mınıstr.
Azyq-túlikpen jáne eksportpen qamtamasyz etý sharalary
QR Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi Saýda komıtetiniń tóraǵasy Erjan Qazanbaevtyń málimdeýinshe, memleket ishki naryqty azyq-túlikpen qamtamasyz etý jáne eksport arasyndaǵy teńgerimdi saqtaıdy. Onyń sózinshe, tyıym salýdy engizý týraly sheshimdi Syrtqy saýda qyzmeti jónindegi vedomstvoaralyq komıssııa qabyldaıdy.
«Oǵan memlekettik organdar da, salalyq qaýymdastyqtardy qosa alǵanda, bıznes sýbektileri de qatysady. Árbir taýar boıynsha jaǵdaıǵa taldaý júrgiziledi, syrtqy saýda shekteýlerin engizý kezinde qajetti esepter men yqpal etý boljamdary jasalady», - dedi Saýda komıtetiniń tóraǵasy.
Onyń aıtýynsha, áleýmettik mańyzy bar taýarlarǵa arnalǵan basym daqyldar óndirisin arttyrý boıynsha jumys júrgizilip jatyr. Ulttyq taýar ótkizý júıesiniń tolyqqandy iske qosylýymen shaǵyn taýar óndirýshiler belsendi saýda protsesine qosylýda. Bul jaǵdaıda fermerler alatyn qosymsha tabys qaıtadan óndiris kólemin arttyrady.
«Osylaısha, bir jaǵynan, saýda ınfraqurylymyn qosa alǵanda, taýar óndirisi men ishki saýdany damyta otyryp biz eksportty damytýǵa da yqpal etemiz. Al eksportqa baǵdarlana otyryp, ımportty almastyrý men ishki naryqty qamtamasyz etýdi de yntalandyramyz», - dedi Erjan Qazanbaev.
Azyq-túlik baǵasyn tómendetý úshin taýar óndirýshilerdi qoldaý
Sondaı-aq ol azyq-túlik baǵasyn tómendetý men turaqtandyrý maqsatynda taýar óndirýshilerge jáne bıznes sýbektilerine kórsetilip jatqan kómek týraly aıtyp berdi. Onyń sózinshe, saýda tizbegi «óndirýshi-logıstıka-dúkennen» turady. Árqaısysynyń marjasy 10% mınımaldy deńgeımen shektelgen.
«Bul rette, árqaısysy ótelýi kerek shyǵyndardy kóteredi. Ótken jylǵy qurǵaqshylyq, qosalqy bólshekter, janar-jaǵarmaı, mıneraldy tyńaıtqyshtar men pestıtsıdter baǵasynyń kúrt ósýi óndirýshilerdiń qosymsha shyǵyndaryn týdyrýda», - dedi Erjan Qazanbaev.
Komıtet tóraǵasysynyń sózinshe, óndirýshi óndiris qunynan tómen sata almaıdy. Sonymen qatar, ol halyqtyń 40% aýylda turatynyn jáne qalany tamaqtandyratynyn jetkizdi.
«Baǵany óndiristen tómen túsirsek bizdiń fermerler – aýyl turǵyndary tabyssyz qalady degen qaýip bar. Eginnen qalaǵa deıin jetkizý – bul da shyǵyn. Dúkende, mysaly, bul elektr energııasyna, jalǵa alýǵa jáne qyzmetkerlerdiń jalaqysyna arnalǵan shyǵyndar. Sondyqtan baǵany uzaq ýaqytqa belgileý áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryn óndirý jáne satý salasynda jumys isteıtin barlyq adamdarǵa zııan tıgizedi», - dedi Saýda komıtetiniń tóraǵasy.
Osy oraıda, ol atalǵan faktorlardy eskere otyryp, memlekettik organdar naryqtyq tetikterdi qoldaný arqyly baǵany turaqtandyrý jáne taýar óndirýshilerdi qoldaý arqyly baǵany tómendetý boıynsha jumys júrgizilip jatqanyn atap ótti. Komıtet tóraǵasynyń málimetinshe, osyǵan baılanysty agroónerkásiptik keshen sýbektilerin qoldaý úshin aýyl sharýashylyǵy daqyldaryn ósirý, onyń ishinde erte pisetin kókónister men áleýmettik mańyzy bar taýarlar óndirý úshin «Keń dala» baǵdarlamasy arqyly respýblıkalyq bıýdjetten fermerlerge 140 mlrd teńgege deıin jeńildikpen kredıt berýdi ulǵaıtý pysyqtalýda.
«Aýyl sharýashylyǵy taýar óndirýshilerin kóktemgi egis jumystaryn júrgizýge arzandatylǵan dızel otynymen qamtamasyz etý máseleleri sheshilýde. Sonymen birge, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi azyq-túlik taýarlarynyń negizgi túrlerin ımportty almastyrý boıynsha josparly jumys júrgizýde. Maqsat 24 kókónis qoımasyn salý emes, óndirýshiden bólshek saýdaǵa deıin tolyq tsıkldi júıelik ınfraqurylymdy qurý bolyp tabylady», - dedi Erjan Qazanbaev.
Onyń aıtýynsha, bul aýyl sharýashylyǵy ónimderin ótkizý naryǵyn edáýir keńeıtedi jáne óndirýshini tutynýshyǵa jaqyndatatyn ekonomıkalyq klaster qurady.
Baǵanyń ósýine qatysty shaǵymdardy qaıda jiberý kerek
Saýda komıtetiniń tóraǵasy Erjan Qazanbaev áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń (ÁMAT) shekti baǵalaryn qaıta qaraý jáne shaǵymdardy qaıda jiberýge bolatynyn aıtyp berdi. Onyń aıtýynsha, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryna shekti mánderdi ákimdikter ár óńir úshin jeke belgileıdi jáne ol eldiń basqa óńirlerine taralmaıdy.
«Shekti baǵalar týraly málimetter ashyq bolyp tabylady jáne «Ádilet« portaly men ákimdikterdiń resmı saıttaryn qosa alǵanda, ashyq kózderde ornalastyrylady», - dedi komıtet tóraǵasy.
Sondaı-aq ol memlekettik organdarǵa baǵanyń ósýine qatysty shaǵymdarmen júginýge bolatynyn jetkizdi.
«Ákimdikter arqyly júginýge bolady. Óıtkeni búgingi tańda jergilikti atqarýshy organdarda saýda jelilerinde baǵa qoǵamdyq baqylaýdy tarta otyryp, saýda ústemesiniń 15% aspaýy úshin saýda ústemelerin, syıaqylardy baqylaý boıynsha qural bar», - dedi Erjan Qazanbaev.
Sonymen qatar, jaqyn arada aýmaqtyq departamentter arqyly júginý múmkindigi paıda bolatyn Saýda komıtetine, sondaı-aq E-tutynushy platformasy arqyly júginýge bolady. QR Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigi jáne onyń aýmaqtyq departamentteri: onda azyq-túlik ónimderiniń jasandy tapshylyǵy nemese baǵa alypsatarlyǵy paıda boldy degen kúdik týyndaǵan jaǵdaıda habarlasýǵa bolady.
Aıta keteıik, Úkimet Memleket basshysynyń jańa Qazaqstandy qurýǵa jáne áleýmettik-ekonomıkalyq ósýdi ári qaraı qamtamasyz etýge baǵyttalǵan tapsyrmalaryn jedel ári sapaly oryndaý boıynsha sharalardy qabyldaýdy jalǵastyrýda.
Venera Jolamanqyzy