Azııa renessansy: Toqaevtyń Boao forýmyndaǵy negizgi messedji qandaı boldy
Boao Azııa forýmy
Bıyl 23-ret uıymdastyrylyp otyrǵan forým «Azııa jáne álem: ortaq syn-qaterler, ortaq jaýapkershilik» uranymen ótip, tórt taqyryp: «Álemdik ekonomıka», «Ǵylymı-tehnıkalyq progress jáne ınnovatsııa», «Áleýmettik damý» jáne «Halyqaralyq yntymaqtastyq» aıasynda konferentsııa uıymdastyryldy.
Álemniń 60-tan astam eli men aımaǵynan 2 myńǵa jýyq ókil jáne álemniń 40-qa jýyq elinen 1,1 myńnan astam jýrnalıst tartyldy. Boao Azııa forýmy – aımaqtyq ekonomıkalyq ıntegratsııany ilgeriletýge jáne Azııa memleketteriniń birlesken damýyna yqpal etýge arnalǵan úkimettik emes jáne kommertsııalyq emes halyqaralyq uıym. 2001 jyly Qytaıdyń bastamasymen qurylǵan Boao úkimettik emes Azııa forýmy (AFB) óńirdiń úkimetaralyq, iskerlik jáne ǵylymı toptarynyń ózara is-qımylyn nyǵaıtýǵa, saýda-ekonomıkalyq almasýlar men ıntegratsııalyq úderisterge ilgeriletýge baǵyttalǵan. Uıymnyń bas keńsesi Haınan provıntsııasynyń Boao eldi mekeninde ornalasqan. Forýmnyń maqsaty – Azııadaǵy aımaqtyq ekonomıkalyq ıntegratsııany qoldaý. Boao Azııa forýmyn «Shyǵys Davosy» dep te ataıdy.
Mártebeli meıman
Memleket basshysy forýmnyń ashylý saltanatyna arnaıy qatysyp, plenarlyq sessııasynda qurmetti qonaq retinde sóz sóıledi. Prezıdent osy onjyldyqtyń ortasyna qaraı jahandyq jalpy ishki ónimniń ósý qarqyny sońǵy 30 jylda eń tómengi deńgeıge túsetini aıqyndala bastaǵanyn atap ótti. Sonymen qatar, ol jetekshi elder arasyndaǵy saýda qatynastarynyń shıelenisýi – áli de álemdik ekonomıkanyń aldynda turǵan negizgi syn-qaterlerdiń biri ekenin aıtty.
«Azııa renessansy»
Sondaı-aq, Prezıdent jahanda «Azııa dáýiri bastaldy» dep ekonomıkalyq kórsetkishterdi dálel retinde keltirdi.
Álemdegi iri 30 qalanyń 21-i Azııa qurlyǵynda ornalasqan. 2030 jylǵa qaraı orta taptyń tutyný kóleminiń ósimi 30 trıllıon dollar bolmaq. Boljam boıynsha onyń 1 trıllıon dollary ǵana batys ekonomıkasyna tıesili. Osy faktorlardyń barlyǵy munyń «Azııa renessansy» ekenin kórsetedi, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Osy oraıda Qazaqstannyń strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń bas sarapshysy Ádil Káýkenov Memleket basshysynyń Azııanyń jahandyq damýdaǵy roline erekshe toqtalǵanyn atap ótti.
Búginde Azııa qurlyǵy tek renessans dáýirin bastan keship jatqan joq, myqty damý satysynda tur deýge bolady. Áleýeti kúsheıip keledi. Azııa jahandyq jalpy ishki ónimge, ǵylymı-tehnıkanyń damýyna eleýli úles qosyp otyr. Keıbir salada tipti sheshýshi rol atqaryp jatyr. Sondyqtan Qazaqstannyń syrtqy saıası jáne ekonomıkalyq baǵdary Azııaǵa burylǵany zańdy deýge bolady. Prezıdent álemdik protsesterdi jaqsy túsinetin jáne biletin tájirıbeli dıplomat retinde muny únemi atap ótedi jáne Azııadaǵy jetekshi forýmdardyń biri sanalatyn Boao forýmynda da osyǵan mán bergeni beker emes, – dedi Ádil Káýkenov.
Qazaqstan ekonomıkasyn eki ese ulǵaıtýdy josparlap otyr
Memleket basshysy elimizdiń aldaǵy josparyn da bólisti.Prezıdent bul faktordy jaıdan-jaı ataǵan joq. Forýmǵa iri kásipkerler men ınvestorlar qatysyp otyr jáne bul olardyń qyzyǵýshylyǵy men senimin arttyrýǵa yqpal ete alady.
Byltyr elimizdiń ekonomıkalyq ósimi 5,1 paıyzdy qurady. Bul álemdik ekonomıkanyń boljamdy damý qarqynynan shamamen eki ese kóp. Biz ortamerzimdi perspektıvada ekonomıkanyń ósimin keminde 6 paıyz deńgeıinde ustap turýdy jáne 2029 jylǵa qaraı onyń kólemin eki ese ulǵaıtýdy josparlap otyrmyz, – dedi Qasym-Jomart Toqaev plenarlyq sessııada.
Prezıdent Ortalyq Azııada bıdaı óndirýden jetekshi el retinde Qazaqstan aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy áleýetin jahandyq azyq-túlik turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin paıdalanýǵa nıetti ekenin málimdedi. Ásirese, azyq-túlik tapshylyǵyn sezinip otyrǵan memleketterdiń kóptigin (dúnıe júziniń úshten bir bóligi – red.) eskersek, bul jahandyq azyq-túlik turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge úlesin tıgize alady.
Dúnıejúzi turǵyndarynyń shamamen úshten bir bóligi áli de azyq-túlik tapshylyǵyn sezinip otyr. Ortalyq Azııada bıdaı óndirý boıynsha jetekshi el sanalatyn Qazaqstan óziniń aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy áleýetin jahandyq azyq-túlik turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin paıdalanýǵa nıetti, – dedi QR Prezıdenti Boao Azııa forýmynda.
«Soltústik – Ońtústik» dálizin damytý
Qazaqstan kórshisimen tatý, al alystaǵy eldermen syıly qarym-qatynas qurǵan el retinde bul baǵytynan eshqashan taımaıdy. Sondyqtan Qasym-Jomart Toqaev Azııa elderi arasyndaǵy kólik-tranzıt yntymaqtastyǵyn nyǵaıtýdyń strategııalyq máni zor ekenine nazar aýdardy.
Qazirgi jáne jańa kólik baǵyttaryn damytý úshin barynsha kúsh-jiger jumsaý asa mańyzdy. Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty nemese «Orta dáliz» osy sanatqa jatady. Atalǵan kólik baǵdary Azııa men Eýropa arasyndaǵy jetkizý tizbeginiń qaýipsizdigin áldeqaıda tıimdi qamtamasyz etedi. Byltyr osy baǵyttaǵy júk tasymaly eki ese artyp, 3 mıllıon tonnaǵa jetti. Aldaǵy jyldary bul kórsetkish 10 mıllıon tonnaǵa jetedi degen boljam jasap otyrmyz. Sondaı-aq Qazaqstan «Soltústik – Ońtústik» dálizin damytýda kórshi eldermen yntymaqtastyq ornatýǵa daıyn, – dedi Memleket basshysy.
Sarapshy Ádil Káýkenov Prezıdenttiń elimizdiń logıstıkalyq áleýetine erekshe toqtalǵanyn atap ótti. Sebebi halyqaralyq logıstıka Qazaqstan ekonomıkasy úshin jańa serpin berdi jáne qazaqstandyq kompanııalar Azııa men Eýropany baılanystyratyn baǵdarda halyqaralyq qyzmet kórsetip jatyr.
Qazaqstan Azııa memleketi retinde óńirdegi ıntegratsııalyq damý, jańa ıdeıalardy jáne jańa baǵyttardy qurýǵa belsene qatysýy kerek. Qazaqstan men Qytaıdyń «Bir beldeý, bir jol» bastamasyndaǵy ózara yntymaqtastyǵy elimizde logıst degen jańa mamandyqty qurýǵa jáne damytýǵa yqpal etti. Muny erekshe atap ótý kerek. Halyqaralyq logıstıkada qazaqstandyq kompanııalardyń qyzmetine suranys artty. Sebebi bizdiń kompanııalar bul baǵytta iri logıstıkalyq qyzmet kórsetip jatyr. Sonymen qatar, elimizdiń geostrategııalyq ornalasýy Ortalyq Azııa men Shyǵys Azııa, Ortalyq Azııa men Ońtústik-Shyǵys Azııany ǵana emes, Azııa men Eýropanyń qurǵaq jol arqyly qosqan iri logıstıkalyq baǵyt bolyp otyr. Bul baǵyttyń basym bóligi bizdiń elimizde jatyr, – dedi Ádil Káýkenov.
Qazaqstan men Qytaı – tek kórshi emes, tıimdi ári mańyzdy seriktes
Al Qazaqstan men Qytaı qarym-qatynasy búginde tıimdi seriktestiktiń úlgisi sanalady. Elimiz Qytaıdyń Ortalyq Azııadaǵy negizgi saýda-ekonomıkalyq seriktesine aınaldy. Tipti Qytaıdyń aımaqtaǵy saýda-sattyǵy men salǵan ınvestıtsııasynyń teń jartysy Qazaqstannyń úlesine tıesili.
Byltyr Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy taýar aınalymy 41 mıllıard dollar boldy. Bul – tarıhı rekordtyq kórsetkish. 2023 jyly elderimiz arasyndaǵy júk tasymalynyń kólemi 22 paıyzǵa artyp, shamamen 30 mıllıon tonnaǵa jetti. Osydan on jyldan astam ýaqyt buryn QHR Tóraǵasy Sı Tszınpın Qazaqstanǵa jasaǵan sapary kezinde «Bir beldeý, bir jol» aýqymdy megajobasyn tanystyrǵan bolatyn. Atalǵan joba Shyǵys pen Batys arasyndaǵy negizgi kópir qyzmetin atqarady, al Qytaıdan Eýropaǵa qurlyq jolymen tasymaldanatyn júktiń 80 paıyzy Qazaqstan aýmaǵy arqyly ótedi. Bul mańyzdy artyqshylyqty biz tolyqqandy paıdalanýǵa tıispiz. Bizdiń óz ınvestıtsııamyz da «Bir beldeý, bir jol» bastamasymen strategııalyq turǵydan sabaqtas ári zamanaýı, mýltımodaldy, ekologııalyq turǵydan qaýipsiz jáne ornyqty ınfraqurylym qurýǵa baǵyttalǵan, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Iá, búginde Qazaqstan Ortalyq Azııada qarqyndy damyp kele jatqan el, al Qytaı tek Shyǵys Azııanyń emes, álemniń ekonomıkalyq kóshbasshysy bolyp otyr. Sondyqtan eki eldiń yntymaqtastyǵy Eýrazııa qurlyǵyndaǵy memleketterdiń ózara baılanysyna yqpal etetini sózsiz, deıdi Ádil Káýkenov.
Sebebi bul elde tek óndiris qana emes, joǵary tehnologııalyq ónimderdiń kóbin qytaılyqtar shyǵarady. Sondyqtan eki eldiń bir-birimen etene aralasýy jáne ózara yntymaqtastyq arqyly damýy eshkimdi tańǵaldyrmaıdy. Bul – zańdy. Budan bólek eki eldiń ózara iri jobalary tek eki elge ǵana emes, Eýrazııa kontınenti úshin mańyzdy qyzmet etip jatyr. Mysaly, qytaılyq Iý qalasynan poıyzdar Qazaqstan arqyly Londonǵa jetedi. Qazir Transkaspıı baǵyty arqyly jańa baǵyttar ashylyp jatyr. ıAǵnı, Qazaqstan men Qytaıdyń yntymaqtastyǵy tek eki eldiń emes, tutas óńirdiń – Ortalyq Azııa men Shyǵys Azııa, Ońtústik-Shyǵys Azııa tipti Eýrazııa qurlyǵynyń ózara yqpaldastyǵy deýge bolady, – dedi QSZI sarapshysy.
Astana halyqaralyq forýmyna shaqyrý
Osylaısha, Memleket basshysy Azııa óziniń ekonomıkalyq, tehnologııalyq jáne mádenı artyqshylyqtaryn paıdalaný arqyly álemniń keleshek damý baǵytyn aıqyndaýda sheshýshi ról atqara alatynyna senim bildirdi.
Sondaı-aq, Prezıdent Boao Azııa forýmy jáne Astana halyqaralyq forýmy (AIF) sııaqty mańyzdy halyqaralyq dıalog alańdarynyń praktıkalyq perspektıvasy zor ekenin atap ótti jáne BAF qonaqtaryn 2024 jylǵy maýsymda ótetin Astana halyqaralyq forýmyna shaqyrdy.
Memleket basshysynyń Boao forýmyna qatysýynyń máni nede?
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Qytaıǵa eki kúndik jumys sapary barysynda BAF plenarlyq sessııasynan keıin birqatar halyqaralyq uıym jáne kompanııa basshylarymen kezdesip, kelissóz júrgizdi. Bul rette Memleket basshysynyń osy jıynǵa qatysýynyń jáne elimiz úshin mańyzyn sarapshy Ádil Káýkenovtiń sózimen qorytyndylasaq deımiz.
Qazaqstan úshin mundaı áleýetti forýmdarda óziniń baǵyty men baǵdaryn aıtý, kórsetý mańyzdy. Ásirese, osyndaı alańdarda tek iri kásipkerler men úkimet basshylary emes, memleket basshylary da jınalady. Sondyqtan Boao forýmyna qatysýdyń mańyzy zor. Qazaqstannyń syrtqy saıasaty, syrtqy ekonomıkalyq qyzmetiniń basty mindetteriniń biri – elimizdiń tanymaldyǵyn arttyrý, iri ınvestorlar úshin senimin kúsheıtý. Bul tek qarjy tartý emes, tehnologııa jáne bıznes-protsesterdiń transferti. Sol sebepti Qazaqstan Azııadaǵy aýqymdy sharalarǵa qatysady jáne atalǵan forýmnyń plenarlyq sessııasynda Prezıdenttiń sóz sóıleýi álemdik baspasózdiń nazaryna ilikti. Olar Qazaqstan Prezıdentiniń osyndaı forýmǵa qatysýy jáne sóz sóıleýine erekshe mán berip, jarysa jazdy, – dep túıindedi sarapshy Ádil Káýkenov.