ÁZІRBAEV KENEN

Ázirbaev Kenen (1884-1976) - qazaqtyń áıgili halyq aqyny, ánshi, kompozıtor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, KSRO Jazýshylar odaǵynyń men Kompozıtorlar odaǵynyń múshesi.

Jambyl oblysy Qordaı aýdany Mátibulaq aýylynda (qazirgi Kenen Ázirbaev atyndaǵy aýyl) dúnıege kelgen.

Kenen Ázirbaev - qazaq ónerindegi sal-serilik jáne aıtyskerlik dástúrlerdi úzbeı, HH ǵasyrdyń 70-jyldaryna deıin jetkizgen ónerpaz. Ákesi Ázirbaı, sheshesi Uldar da ánshi, dombyrashy bolǵan. Ár jyrdy áýeli ata anasynan úırengen Kenen 11 jasynan dombyraǵa qosylyp, óz janynan óleń, án shyǵara bastaǵan. «Boztorǵaı», «Kóksholaq», «Bulbul», «On altynshy jyl» ,«Qaıran elim», «Attan» ánderin shyǵaryp, «Álı batyr», «Qyrǵyzbaı» dastandaryn jyrlaǵan. Qazaq, qyrǵyz arasyndaǵy belgili jıyndarǵa qatysyp, aıtysqa túsken, án saıysyna aralasqan. Memleket qaıratkerleri Oraz Jandosov, Jubanysh Báribaev, Toqash Bokın, taǵy basqalarmen tanys-bilis bolǵan. Uly Otan soǵysy jyldarynda mádenı-úgit brıgadasyn quryp, el aralap, halqymyzdan shyqqan batyr ul-qyzdarymyzdyń erligin, jeńisin jyrlady. «Biz jeńemiz», «Súıgenim-aı, kúıgenim-aı», «Tórt batyr» sııaqty kóptegen óleń, jyrlar shyǵardy. 50-70 jyldary beıbit ómirdi, respýblıka tabystaryn, zamandastaryn beıneleıtin óleń, terme, tolǵaý dastandary týdy. 150-deı án tolǵap, onyń óleńin jazdy. Onyń ánshilik, kompozıtorlyq bolashaǵyna ánshi-jyrshylardyń, dombyrashy-kúıshilerdiń áseri zor boldy. Ásirese, Jambyl, Sarybas, Balýan Sholaq, Shashýbaı syndy belgili ánshi-aqyn, kompozıtorlardan úlgi-ónege alǵan. Aqyn-kompozıtordyń «Boztorǵaı», «Kóksholaq», «Bazar-Nazar», taǵy basqa ánderi halyq súıip aıtatyn máńgilik rýhanı qazynaǵa aınalǵan.

Kenen Ázirbaev sondaı-aq Qaraǵandy kenshileriniń, Balqash mys qortýshylarynyń, Shymkent qorǵasynshylarynyń, Kaspıı balyqshylarynyń, Túrksib temir jol qurylysshylarynyń arasynda bolyp, sol alyp qurylystardyń jetistikterin shabytpen jyrlaǵan. Kompozıtordyń án shyǵarmashylyǵynyń negizgi taqyryby - el ómiri. Ol el ómirindegi mańyzdy oqıǵalar men tarıhı kezeńderge árqashan qulaq túrip, oǵan óz úlesin qosyp otyrdy. Kenen Ázirbaevtiń kompozıtorlyǵy jaıynda Qazaqstan óner zertteýshileri Ahmet Jubanov, Borıs Erzakovıch eńbekter jazdy.

Kenen Ázirbaev aıtys janryna erte aralasyp, Shalıpa, Látıpa, Keneqoja, Ábdiǵalı, Bopıpa, Esdáýlet aqyndarmen aıtysqan. Ol qazaq halqynyń aıtys óneriniń nasıhatshysy, osy ónerdi keıingi urpaqqa jetkizýshi tálimger-ustaz da bola bildi. Dastan janryn jastaıynan jyrlaǵan. «Shópke barǵanda», «Qudalar», «Álı batyr», «Qyrǵyzbaı», «Kenebaı-Kerbez»,« Burynǵy ótken batyrlar», «Jalǵyz qaz». «Jambyl - jyr» atty tolǵaý, dastandary bar. Bul shyǵarmalary - aqynnyń epıkalyq dástúrge qurylǵan kórkem dúnıeleri.

Kenen Ázirbaev halqymyzdyń aýyz ádebıeti nusqalaryn esinde mol saqtaǵan, onyń aıtýynan jazyp alynǵan folklorlyq muralar Qazaqstan Ǵylym akademııasy Muhtar Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń Qoljazbalar ortalyǵynda saqtaýly.

Ol - jyr alyby Jambylmen jarty ǵasyrdaı birge júrip, jańa dáýirdi asqaqtata jyrlaǵan zamana jyraýy. Buǵan eki júzden astam óleń, arnaý, tolǵaýlary aıǵaq. Bul týyndylary áldenshe ret jınaq bolyp jarııalandy. Kenen Ázirbaevtiń kóptegen shyǵarmalaryn aýdarmashy Baqytjan Qanapııanov orys tiline tárjimalaǵan. Tańdamaly shyǵarmalarynyń 2 tomdyǵy jáne «Shyrqa, daýysym», orys tilinde «Pesnı gor ı stepeı» kitaptary jaryq kórdi. Derekti kıno-telefılmder túsirildi.

Kenen Ázirbaevtiń esimi Jambyl oblysy Qordaı aýdanyndaǵy Qasyq orta mektebine, Almaty qalasyndaǵy bir kóshege, Taraz qalasyndaǵy kınoteatrǵa berilgen. Almaty konservatorııasynyń jáne Shymkent mádenıet ınstıtýtynyń úzdik stýdentteri úshin Kenen Ázirbaev atyndaǵy stependııa berilgen. Jambyl oblysyndaǵy aqyn uzaq jyldar boıy turǵan Kenen aýylynda Kenen Ázirbaevtiń mýzeı-úıi jumys isteıdi.

Eki márte Lenın ordeni, Eńbek Qyzyl Tý, eki márte «Qurmet Belgisi» ordenderimen jáne kóptegen medaldarmen marapattalǵan.

Derek kózi:

Qazaqstan ulttyq eentsıklopedııasy 1 tom.