Azyq-túlik qaýipsizdigi: Qazaqstan nege óz naryǵyn otandyq ónimmen qamtı almaı otyr

<p><strong>Azyq-túlik qaýipsizdigi &ndash; memlekettiń ulttyq qaýipsizdiginiń mańyzdy bóligi. Azamattar belsendi jáne salaýatty ómir súrý úshin qaýipsiz azyq-túlik qoljetimdi bolýy kerek. Mundaı mindet árdaıym úkimettiń aldynda turady. </strong><strong>Bıyl 11 qazanda </strong><strong>Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń </strong><strong>tóraǵalyǵymen ótken Qaýipsizdik Keńesiniń <a href="https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kauipsizdik-kenesinin-otyrysyn-otkizdi-1191329" target="_blank" rel="noopener">otyrysynda</a></strong><strong><a href="https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kauipsizdik-kenesinin-otyrysyn-otkizdi-1191329" target="_blank" rel="noopener">&nbsp;</a>azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý problemalary qarastyryldy. Al azyq-túlik jetkilikti bolýy úshin otandyq óndiristi arttyrýdyń róli zor. ıAǵnı, ózimiz ne óndiremiz, qandaı shıkizat ózimizden shyǵady? Sonyń ishinde tamaq óndirisine qoldanylatyn shıkizattyń qandaı mólsherin ózimiz qamtyp otyrmyz? Olar qaı óńirlerde óndiriledi? Úkimet azyq-túlik qaýipsizdigin tolyq rettep otyr ma? Osy jáne ózge de suraqtardy<a href="https://kaz.inform.kz/" target="_blank" rel="noopener"> Kazinform</a> sarapshysy QR AShM Agrarlyq azyq-túlik naryqtary jáne aýyl sharýashylyǵy ónimin qaıta óńdeý departamentiniń dırektory Nurlan Imanbaevqa qoıdy.</strong></p>

Azyq-túlik óndiristen shyqqannan dúken sóresine jetkenshe baǵasy eselenedi. Elimizde ortadaǵy deldaldarmen kúresý áli jalǵasyp keledi. Al demografııalyq úrdisterdi eskersek, aýyl sharýashylyǵy men agrarlyq ǵylymdy modernızatsııalaý – zaman talaby.

- Nurlan Meıramuly, búginde otandyq ónimmen qamtamasyz etýdiń strategııasy qandaı?

- Biz salany damytý úshin qazirgi áleýetimizdi eskeremiz, sonyń negizinde jasalady. ıAǵnı, basty nazar ishki jáne syrtqy naryqta belgili bir tapshylyq seziletin, suranysqa ıe, shıkizat bazasy bar, sondaı-aq tabıǵı-klımattyq jaǵdaılardy eskere otyryp, olardy óndirý múmkindigi bar ónim túrlerin shyǵarýǵa baǵyttalǵan.

Búginde biz ımportqa táýeldiligi joǵary ónimniń alty túrin (alma, qus eti, shujyq, irimshik jáne súzbe, qant, balyq), sondaı-aq eksporttyq áleýeti joǵary (sıyr eti, qoı eti, ósimdik maıy, astyq óńdeý ónimderi) ónimderge basymdyq berip otyrmyz. Bul ónimderdiń óndirisin ulǵaıtý úshin mınıstrlik memlekettik qoldaý sharalarynyń keshenin qabyldap jatyr.

Máselen, aýyl sharýashylyǵy salasynda sút óndirisin arttyrý maqsatynda Soltústik Qazaqstannyń iri ındýstrııalyq ınvestıtsııalyq jobalardy qarjylandyrýdaǵy tabysty tájirıbesi qoldanylyp jatyr. Bıyldyń ózinde bul maqsatqa 100 mıllıard teńge bólindi. Bul 65-ke jýyq taýarly-sút fermasynyń qurylysyn qarjylandyrýǵa jáne sonyń nátıjesinde sút óndirý kólemin keminde 373 myń tonnaǵa jetkizýge múmkindik beredi. Qazir 11 óńirge qarjy bólindi. 2024 jyly baǵdarlamany júzege asyrýǵa 100 mlrd teńge bólý josparlanyp otyr.

Sonymen birge, Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha kelesi jyldan bastap Soltústik Qazaqstan oblysynyń iri sút-taýarly fermalar qurylysyn qarjylandyrý tájirıbesi qus fabrıkalary, kókónis qoımalary, et baǵytyndaǵy mal sharýashylyǵy kásiporyndarynyń qurylysyna jáne sýarý jobalaryna da qoldanylady.

- Qazaqstanda qandaı azyq-túlik ónimderi, sonyń ishinde azyq-túlik óndirisine qoldanylatyn shıkizat óndiriledi? Olar qaı óńirlerde jáne qandaı kólemde óndiriledi?

- Byltyr elimizde 3975,3 myń tonna taýarǵa «aınalatyn» sút, 1240,6 myń tonna et, aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń 41,5 myń tonna júni jáne 11407 022 dana terisi óndirildi. Azyq-túlik taýarlarynyń negizgi túrleri, onyń ishinde áleýmettik mańyzy bar 19 taýar boıynsha otandyq óndiris esebinen ishki naryq 80% jáne odan da kóp mólsherde qamtamasyz etiledi. Al, 12 túrli ónim tolyq jetkiziledi. Olar: nan, makaron ónimderi, kartop, qyzanaq, kúrish, qoı eti, taýyq jumyrtqasy, bıdaı uny, qaraqumyq, tuz, kúnbaǵys maıy, sıyr eti. Sondaı-aq, 11 taýar: sút, qııar, sábiz, qyryqqabat, pııaz, burysh, qyzylsha, jylqy eti, shoshqa eti, ashytylǵan sút ónimderi, sary maı 80% jáne odan da kóp qamtylyp otyr.

Infografıka: Kazinform

 

- Qazaqstan qandaı azyq-túlik ónimderin óndirmeıdi jáne tolyq ımporttaıdy? Ony ózimiz óndirýge ne kedergi?

- Statıstıkaǵa súıensek, ótken jyly aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń ımporty 5,8 mlrd dollar boldy. Al, 2021 jyly 4,6 mlrd dollar bolǵan. Importtyń 70% óńdelgen ónimder, 26% ósimdik sharýashylyǵy jáne 4% mal sharýashylyǵy ónimderine jatady. Negizinen qyzylsha qanty, unnan jasalǵan kondıterlik ónimder, sýsyndar, qus eti men ishki ónimder, shokolad, kúnbaǵys maıy, irimshikter men súzbe, shujyqtar, jemister, jańǵaqtar, kondıterlik ónimder, sút jáne kilegeı sııaqty taýarlar syrttan keledi. Azyq-túlik ımportynyń aıtarlyqtaı kólemi EAEO elderinen tasymaldanady.

Sondaı-aq, Reseıge qarsy halyqaralyq sanktsııalar reseılik eksporttyń Ortalyq Azııa elderi men Qazaqstanǵa qaıta baǵdarlaný qaýpin arttyrdy. BNS derekterine sáıkes, 2022 jyly 2021 jylmen salystyrǵanda EAEO elderinen óńdelgen aýyl sharýashylyǵy ónimderi ımportynyń kólemi 20%-ǵa – 2 217 mıllıon dollardan 2 656 mıllıon dollarǵa deıin ósti, sonyń ishinde Reseıden 19%-ǵa 1 975,8 mln dollardan 2 346,8 mln dollarǵa deıin artty.

Jalpy, azyq-túlik taýarlarynyń negizgi túrleri boıynsha otandyq óndiris esebinen ishki naryqty qamtamasyz etý 80 jáne odan da kóp paıyzdy quraıdy. Bul rette elde óndirilmeıtin azyq-túlik negizinen shıkizat túrinde keledi.

- Prezıdent Joldaýynda Eýrazııa qurlyǵynyń negizgi aýylsharýashylyq ortalyqtarynyń biri – Qazaqstannyń strategııalyq maqsaty týraly aıtqanyn eskersek, bul baǵytta qandaı josparlar bar? Egis alqabyn ulǵaıtý, tehnıka satyp alý, buǵan qansha qarajat bólinedi?

- 2023 jyldyń basyndaǵy statıstıkaǵa súıensek, respýblıkada 149,8 myń traktor, 38 myń kombaın, 4,9 myń egis kesheni jáne 76,3 myń sepkish, sondaı-aq 219 myńǵa jýyq ártúrli topyraq óńdeıtin qural-saıman bar. Biraq aýyl sharýashylyǵy tehnıkasynyń 76% tozǵan. Bul ónimdi az jınaýmen qatar, jóndeý jumystaryna jáne janar-jaǵarmaı materıaldaryna qosymsha shyǵyndarǵa ákep soǵady. Degenmen problemany sheshý úshin ınvestıtsııalyq shyǵyndardy sýbsıdııalaý jáne aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn satyp alýǵa kredıt, lızıng boıynsha paıyzdyq mólsherlemelerdi sýbsıdııalaý tıimdi boldy. Osydan alty jyl buryn, 2017 jyly aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy parkin jańartý deńgeıi nebári 1,9% boldy. Al ótken jyldyń sońynda bul kórsetkish eki ese ósip, 4,4%-ǵa jetti. Sondaı-aq, 2017 jyly 8,5 myń tehnıka bolsa, byltyr 17,1 myń boldy. Degenmen, Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes mashına-traktor parkin jańartý deńgeıin 8-10 paıyzǵa jetkizý qajet.

Mınıstrlik osylardy eskerip, birneshe shara qabyldap jatyr. Olardyń ishinde ınvestıtsııalyq shyǵyndardy sýbsıdııalaý jáne aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn satyp alýǵa kredıtter/lızıng boıynsha syıaqy mólsherlemelerin sýbsıdııalaý baǵdarlamalaryn iske asyrý jalǵasady. Sondaı-aq, aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn jeńildetilgen lızıngke qarjylandyrý kólemi ulǵaıady.

- 2023 jylǵy qyrkúıekte Germanııada Prezıdent nemis kásipkerlerimen kezdesýinde Qazaqstan óńirlik azyq-túlik habyna aınalýdy josparlap otyrǵanyn aıtty. Bul baǵytta qandaı josparlar bar?

- Iá, rasynda da, Memleket basshysy atap ótkendeı, Qazaqstan azyq-túlikpen qamtamasyz etý boıynsha óńirlik hab bolýǵa daıyn. Ol úshin elde barlyq qajetti resýrs, ınfraqurylym jáne logıstıka bar. Eń úlken azyq-túlik tutyný naryǵy Qytaıǵa jaqyn bolýymyzdyń ózi - jaqsy faktor.

Qazaqstan qazirdiń ózinde Azııa men Eýropa arasyndaǵy qurlyq tranzıtiniń 80%-ǵa jýyǵy ótetin senimdi baılanys bolyp tur. Sondyqtan, kórshi elder memleketimizdiń bul bastamasyn qoldaýy úshin túrli halyqaralyq platformada kelissózder júrgizip jatyrmyz.

- Suhbatyńyzǵa raqmet!