Áıgili saıasatkerler Elbasy týraly: Ol biregeı tulǵa
Italııanyń burynǵy Syrtqy ister mınıstri Franko Frattını Elbasynyń ıadrolyq qarýlardy joıý týraly jahandyq manıfestine úles qosqysy keletinin jetkizgen. Onyń aıtýynsha atalmysh manıfest búkil álemdi Nursultan Nazarbaevtan úlgi alýǵa shaqyrady. Sondaı-aq búkil álemniń memleket jáne úkimet basshylaryna, syrtqy ister mınıstrlerine birigip, jahandyq deńgeıdegi qaýip sanalatyn ıadrolyq qarýdyń taralýyna qarsy áreket etýge úndeıdi.
«Biz COVID-19 dep atalatyn ǵalamdyq pandemııamen betpe-bet keldik. Terrorızm sııaqty basqa da qaýip-qaterdi eńsergen joqpyz. Eger biz ıadrolyq qarýdyń qaýpin joıa alsaq, onda áldeqaıda tıimdi yntymaqtastyq ornatyp, osy jahandyq qaýip-qaterlerge qarsy kúreste birlesip jeńiske jetetinimizge esh kúmán joq. Sondyqtan búkil álemniń múddesi úshin bizdiń málimdememiz barynsha aıqyn ári túsinikti bolyp otyr. ıAdrolyq qaýipti toqtataıyq. Nursultan Nazarbaevtan úlgi alaıyq. Osy jahandyq problemany sheshýde búkil álem bizben birge bolý úshin múmkindiginshe kóp memleket pen kóshbasshylardyń qoldaýyna júgineıik!» - deıdi Franko Frattını.
1990 jyldardyń basynda Keńes odaǵy ydyraǵan kezde Qazaqstannyń qazirgideı el bola alatynyna sengen adam az edi. Ulybrıtanııanyń eks-premer-mınıstri Tonı Blerdiń aıtýynsha, Nursultan Nazarbaevtyń arqasynda eldiń tabysy artyp, turaqtylyǵy bekemdele túsken.
«Aldaǵy syn-qaterler men reformalarǵa qaramastan, Qazaqstan bolashaqqa senimmen qaraı alady. Prezıdent Nazarbaev álem túsinýi tıis úsh mańyzdy nárseni jasady. Birinshiden, ol ıadrolyq qarýdan bas tartty, sonyń arqasynda Qazaqstan óziniń ıadrolyq arsenalyn joıǵan jalǵyz memleket atandy. Ekinshiden, Qazaqstan – musylman halqy basym el retinde dinı toleranttylyqtyń shamshyraǵy. Qazaqstanda din men mádenıettegi aıyrmashylyqtarǵa qaramastan hrıstıan jáne evreı qaýymdarymen jaqsy qarym-qatynas ornatylǵan. Úshinshiden, Qazaqstan eki jahandyq alyp – Qytaı men Reseıdiń arasynda ornalasqanyna qaramastan, Batystyń adal jáne senimdi odaqtasy bolyp qala berdi, buǵan men 11 qyrkúıektegi oqıǵalardan keıin kóz jetkizdim», - deıdi Tonı Bler óz baqylaýlarymen bólise otyryp.
TMD Atqarýshy komıtetiniń tóraǵasy – atqarýshy hatshysy Sergeı Lebedev bolsa búgin de Qazaqstan halyqaralyq saıasatkerler men sarapshylardyń baǵalaýynsha qoǵamdaǵy kelisim men turaqtylyq nyq ornaǵan memleketterdiń biri sanalady. Al Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdentin olar ýaqyt synaǵyn seze biletin halyqaralyq deńgeıdegi strateg dep ataıdy.
«Álemdik arenada, ásirese TMD keńistiginde Nursultan Ábishulynyń áriptesteri, eń aldymen, qazirgi Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaevtyń ult kóshbasshysynyń beıbitshilik pen halyqaralyq qaýipsizdikti nyǵaıtý baǵytyn dáıekti túrde jalǵastyryp kele jatqany qýantady. Árıne, Nursultan Ábishuly Nazarbaev - TMD keńistigindegi eń qurmetti saıasatkerlerdiń biri jáne halyqaralyq deńgeıde zor bedelge ıe. Men TMD Atqarýshy komıteti atynan shyn júrekten Nursultan Ábishulyna zor densaýlyq, Qazaqstannyń ıgiligi úshin sarqylmas qýat tileımin», - deıdi ol.
Nursultan Nazarbaevtyń halyqaralyq deńgeıdegi eńbegin erekshe baqylaıtyn beldi saıasatkerlerdiń biri – Birikken Ulttar Uıymynyń burynǵy Bas hatshysy Pan Gı Mýn. Ol ortaq ári qaýipsiz bolashaq úshin ter tókken Elbasyna erekshe yrza. Onyń aıtýynsha, keıingi jyldardaǵy álemdegi eń mańyzdy oqıǵalardyń biri – Qazaqstandaǵy Semeı ıadrolyq synaq polıgonynyń jabylýy jáne osy eldiń keńestik strategııalyq ıadrolyq arsenaldan óz erkimen bas tartýy. Bul adamzat pen Jer sharymyz úshin tarıhı sheshim boldy. Polıgonda jasalǵan 500-den astam jarylys jergilikti halyqtyń densaýlyǵy men qaýipsizdigine, qorshaǵan ortaǵa úlken zııanyn tıgizgeni tarıhtan belgili.
Aımaqtyq jáne halyqaralyq qaýipsizdikti nyǵaıtý jolynda bul batyl qadam edi. Qazaqstannyń ıadrolyq qarýsyzdaný men qarýdy taratpaý salasyndaǵy jahandyq kóshbasshylyǵynyń bastamasy – syrtqy saıasattyń tabysty bolýyna jáne jas ulttyń jańa qalyptasyp kele jatqan dıplomatııasynyń jańa bıikterge kóterilýine yqpal etti. Buǵan Qazaqstannyń 2002 jylǵy mamyrdaǵy ıAdrolyq synaqtarǵa jappaı tyıym salý týraly kelisimdi ratıfıkatsııalaýyn, 2015 jyly Birikken Ulttar Uıymy Bas Assambleıasynyń ıAdrolyq qarýsyz álem qurý týraly mańyzdy deklaratsııasyn qabyldaýǵa bastamashylyq etýin, BUU-ǵa 29 tamyzdy Halyqaralyq ıadrolyq synaqtarǵa qarsy is-qımyl kúni dep jarııalaýǵa járdemdesýin qosýǵa bolady.
«Birikken Ulttar Uıymynyń burynǵy Bas hatshysy retinde men sheshýshi kóshbasshylyq mańyzdy sátterde bul bastamalar jekelegen halyqtardyń ǵana emes, búkil álemniń traektorııasyn ózgertýge kómektese alatyndyǵyna birneshe ret kýá boldym. Osy múmkindikti paıdalanyp, barlyq jahandyq kóshbasshylarǵa BUU-nyń ıadrolyq synaqtar men taratýǵa tyıym salynǵan álemdi, sondaı-aq biz ıadrolyq qarýdan tolyǵymen azat bolatyn álemdi qurýǵa járdemdesýde kúsh-jigerdi qaıta jandandyrýǵa shaqyramyn», - dep atap ótti Pan Gı Mýn.
Italııanyń burynǵy Premer-mınıstri Romano Prodı Qzaaqstandy Ortalyq Azııanyń negizgi qozǵaýshy memleketi retinde tanıdy eken. Italııanyń belgili saıasatkeri Qazaqstanda alǵash ret erterekte bir kelip ketken. Sodan beri Qazaqstannyń qalaı gúldenip kele jatqanyn óz kózimen kórgen. Atap aıtqanda Romano Prodı elordadaǵy Nazarbaev Ýnıversıtetiniń ashylýyna qatysyp, ǵalym retinde ondaǵy professorlardyń biliktiligine, bilimine erekshe tamsanǵan eken.
«Meniń oıymsha Nazarbaev Ýnıversıtetiniń ózi eldiń keleshegi úshin ashylǵan keremet bilim ordasy. Men jalpy bolashaqtyń bilimde ekenine ábden kózim jetken adammyn. Qazaqstan alyp elderdiń ortasynda ornalasqan. Biraq Nazarbaevtyń arqasynda Qazaqstan eki alyptyń tilin taýyp, olarmen beıbit kelisimge kelip, eldi damytyp keledi. Men shynynda da Nursultan Nazarbaevtyń eńbegin erekshe baǵalaımyn. Qazaqstan halqy gúldenip, senimdi bolashaqqa qadam basa berýin tileımin», - deıdi Romano Prodı.
Germanııa Federatıvti Respýblıkasynyń burynǵy Federaldy kantsleri Gerhard Shreder Nursultan Nazarbaevpen eń alǵash ret 2001 jyly kezdesken eken. Nemistiń qoǵam qaıratkeri á degennen Elbasymen oıy bir jerden shyǵyp otyrǵanyn eske alady.
«Ol kisi ázil aralastyryp sóılep otyrady eken. Biraq sonymen qatar Nazarbaevqa senýge turarlyq adam ekenin uǵa bastadym. Eger ol «ıá» nemese «joq» dese, onyń aıtqany ekiushty maǵyna bildirmeıtin. Osy qasıeti áli boıynda ekenin atap ótý kerek», - dep eske alady ótken shaqty ol.
Gerhard Shreder memleket basshylarynyń dostyǵy óte mańyzdy ekenin atap ótedi. Sebebi basshylardyń ózara senimi ózara túsinistikke jol ashyp, halyqaralyq saıasattaǵy valıýtalardyń biri sanalady. Eger memleket basshylary birin-biri jaqsy tanysa, olarǵa jan-jaqty pozıtsııalardy qysqartýǵa tolyq múmkindik bar. Ártúrli memlekette ártúrli pozıtsııa bar, biraq kompromısti qashan da taýyp alýǵa bolady.
«Nursultan Nazarbaev kompromıske qashan da daıyn adam. Ol kisi kúsh salmasa, Germanııada ǵana emes, Qazaqstanda da zańsyz esirtki aınalymyna qarsy kúreste jetistikterge jetý múmkin bolmas edi. Eldi jańǵyrtý barysyn qalaı talqylaǵanymyz áli kúnge deıin esimde. Shynynda da, bul baǵytta keremet nátıjelerge qol jetkizdik. Batys keıde Qazaqstannyń erekshe ashyqtyǵymen ári dinı turǵyda ártúrliligimen erekshelenetinin eskermeıdi. Men katolıktik jáne evangelısttik qaýymdastyq ókilderimen sóılestim. Olardyń barlyǵy birdeı pikirde. «Qazaqstandaǵy dinı senim bostandyǵy mańyzdy deńgeıde. Munyń bári Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti saıasatynyń arqasy» deıdi olar. Bul erekshe qurmetke laıyq, óıtkeni musylmany basym memleketter dinı ashyqtyqtyń osyndaı dárejesin kórsete almaıdy», - deıdi Gerhard Shreder.
AQSh-tyń Memlekettik qaıratkeri Djeıms Beıker Nursultan Nazarbaevtyń kóshbasshylyǵyn «Qazaqstannyń qurylýy» túsiniginen ajyratý múmkin emes degen oı túıipti. Halyqaralyq dıplomatııanyń mańyzdylyǵyn jaqsy túsinetin saıasatker Elbasynyń yqpalynyń arqasynda 1990 jylǵy Qazaqstan jyldar óte kele gúldengen ári qaýipsiz, irgeli memleketke aınalǵan.
«Álemdik arenadaǵy onyń tabysy – syrtqy saıasatta sheteldik áriptesterimen myǵym qarym-qatynas ornata bilýinde. Ol óziniń zamandastarymen jeke dostasa biletin kóshbasshy. Meniń Amerıka Qurama Shtattarynyń Memlekettik hatshysy bolǵan kezim qyrǵı-qabaq soǵystyń aıaqtalýyna tuspa-tus keldi. Óz basym Nazarbaevpen jaqyn qarym-qatynasty sezip júretinmin. Kásibı qyzmetin abyroımen atqarǵan Nursultan Nazarbaevqa dostyǵymyz úshin alǵysymdy aıtqym keledi», - deıdi Djeıms Beıker.
Túrkııa Respýblıkasynyń 11-shi Prezıdenti Abdýllah Gúl uzaq saıası ómirinde jáne 7 jyldyq prezıdenttik qyzmeti kezinde Nursultan Nazarbaevpen etene jaqyn jumys isteý múmkindigine ıe bolǵanyn, ony jaqynyraq tanyp, arada berik dostyq ornaǵanyn eske alady.
«Osy sheńberde men ol kisi týraly oıymdy úsh tarmaqta túıindegim keledi. Birinshiden, Keńes odaǵy ydyraǵan kezden bastap qurmetti Nazarbaev myrza búgingi táýelsiz, damyǵan Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti retinde qazaq halqyna kóregen uly kóshbasshy bola bildi. Tuńǵysh prezıdent retinde ol shekaralary shegelengen, turaqty jáne senimdi memleket qurdy. Qazaqstannyń resýrstaryn óte tıimdi paıdalana otyryp, Qazaqstannyń ekonomıkalyq jáne áleýmettik jaǵynan qýatty memleket retinde Ortalyq Azııada turaqty damý men órleýin qamtamasyz etti. Ol ásirese bilimge, ǵylymǵa úlken mán berdi. Qazaqstannyń jańa urpaǵynyń otandyq jáne sheteldegi eń úzdik bilim-ǵylym ordalarynda bilim alýyna jaǵdaı jasap, olardy bolashaqqa daıyndady. Ol myqty jáne naryqtyq erkin ekonomıkany qalyptastyrdy. Osy rette Qazaqstan Azııanyń juldyzy jarqyraǵan eli retinde álem nazaryn ózine aýdardy. Árıne, mundaı el halyqaralyq platformada da úlken bedelge ıe ári kóptegen halyqaralyq bastamalarǵa uıytqy boldy, jetekshilik etti», - deıdi Abdýllah Gúl.
Túrkııanyń burynǵy prezıdenti ekinshiden, Nursultan Nazarbaev óziniń eń tolysqan kezinde, ıaǵnı saıası jaǵynan tuǵyry bıik kezeńde, qazaq halqynyń jáne búkil memlekettik ınstıtýttardyń qoldaýy men adaldyǵyna ıe bola tura, eliniń bolashaǵy úshin úlken kemeńgerlik jáne parasattylyqpen prezıdenttik qyzmetinen óz qalaýymen bas tartyp, jańa býynǵa jol ashqanyn aıtady. Bul – saıası tarıhtaǵy sırek kezdesetin oqıǵalardyń biri. Abdýllah Gúl qazaq halqynyń bul sheshimdi árdaıym zor rızashylyqpen óz jadynda saqtaıtynyna senimdi.
«Nazarbaev myrza eliniń damý jolymen demokratııalyq elge aınalýyna, demokratııalyq qundylyqtarǵa degen senimniń artýyna jáne parlamenttik júıeniń kúsheıýine, bılik tarmaqtary arasyndaǵy teńgerimdi ornyqtyrýǵa bar kúshin saldy. Halyqaralyq saıasatty tereń túsinetin sheber saıasatker retinde Nazarbaev bul qadamdardy sanaly túrde jasady. Ol, rasynda da, ardaqtaýǵa laıyq biregeı tulǵa. Úshinshiden, Qurmetti Nazarbaev myrza – Túrki álemin júregimen sezinip, oǵan aqyl-oı, parasatymen qyzmet etken qaıratker. Men muny ózim kýá bolǵan adam retinde aıtyp otyrmyn. 2010 jyly Túrki keńesin birge qurdyq. Men ony kúlli túriktiń aqsaqaly dep mártebe tuttym. Qurmetti Nazarbaev myrzanyń sarabdal saıasatynda, Túrki áleminiń aldymen mádenı-gýmanıtarlyq jáne ekonomıkalyq, sodan keıin saıası yntymaqtastyqta bolýy – onyń eń basty murat-maqsaty. Osy turǵyda, Qazaqstan árqashan barlyq ıgi bastamalardyń uıytqysy bolyp, árdaıym qoldaý kórsetip keledi», - dep túıdi Abdýllah Gúl.
«Nursultan Nazarbaev: Jahandyq deńgeıdegi saıasatker» atty halyqaralyq konferentsııaǵa AQSh–tyń burynǵy memlekettik hatshysy Kondolıza Raıs beınejoldaý joldady.
«Nursultan Nazarbaev Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti. Ol memleket basshysy retinde,halqyna kóp eńbek sińirdi. Osy ýaqyt aralyǵynda Qazaqstannyń álem elderi arasynda bedeli artyp, ishki damý satylarynda da talaı bıikterdi baǵyndyrǵanyn bilemiz. Birqatar halyqaralyq uıymǵa jetekshilik etti, aýqymdy is-sharalardy abyroımen atqaryp shyqty. Qazaqstan – ıadrolyq qarýdan bas tartqan alǵashqy memleket»,– deıdi Kondolıza Raıs.