Aıdyndy Esil boıyndaǵy elordaǵa el kóptep qonyp jatyr

ASTANA. Sáýirdiń 23-i. QazAqparat /Raıhan Qońyr/ - Bıylǵy qańtar, aqpan aılarynda elordalyqtardyń sanyn dúnıege jańa kelgen 1 971 sábı tolyqtyrdy. Osy aralyqta basqa jaqtan 6 761 adam kóship kelip, qonystanǵan. Osylaısha, jyl basynan beri qala halqynyń qataryna 8 732 adam qosyldy. Astana qalalyq Statıstıka basqarmasynyń naýryz aıynyń basynda shyǵarǵan esebine qaraǵanda, elorda turǵyndary 648 311 adam boldy.

Bүginde Astana tұrғyndarynyң өsý dınamıkasy respýblıka boıynsha eң joғarғy kөrsetkishti aıқyndady. Olardyң ishinde oralmandardyң үles salmaғy aýyz toltyryp aıtarlyқtaı. Kүni bүginge deıin Astana қalalyқ Kөshi-қon departamentine 5 821 oralman, 1242 otbasy resmı tirkelgen. Kөshtiң basynda Өzbekstan tұr. Jazy ystyқ aımaқtan қysy ұzaқ bolatyn elordaғa 440 otbasy kelipti. Moңғolııadan 225 otbasy jetse, Қytaıdan 159 otbasy, Reseıden ? 289 otbasy, Tүrikmenstannan ? 46 otbasy, Tәjikstannan ? 3 otbasy, Қyrғyzstannan ? 76 otbasy, Belarýstan ? 2 otbasy at basyn atamekenge bұrғan. Ýkraına men Moldovadan kөship kelgen bir-birden otbasy bar.«Elge el қosylsa ? құt», jannan bұryn maldyң amandyғyn sұraғanymen, қazaқ, әdette, mal baılyғynan jan baılyғyn artyқ kөrgen. Әsirese, balanyң jөni bir bөlek. Bizge қosylғan 5 821 oralmannyң jartysyna jýyғy, ıaғnı 2 598-i ? өskeleң ұrpaқ. Demek, erteңgi kүni қaramyzdyң қoıýlana tүsedi degen үmitti oıatady. Bұl, paıyzғa shaққanda, 44,6 paıyz. Elorda mektepterindegi 1 579 oқýshy ? jyraқta tүtin tүtetken қandastardyң ұl-қyzdary. Өz elimizdiң ilimin de, tәrbıesin de siңirip, bite-қaınasyp kele jatyr. Al mektep jasyna jete қoımaғan 1 019 «қaspaқtanaý» aғa-әpkeleriniң kitap-dәpterin shımaılap, қalam-қaғazyna talasyp өsip keledi. Oralman әıelderdiң қataryndaғy «altyn құrsaқ» 544 anaғa үkimet kөp balaly ana retinde arnaıy jәrdemaқy taғaıyndady. «Jastyң sharshadym degenine senbe, kәriniң қarnym ashty degenine senbe» degen atam қazaқ. Eңbekke jaramdy er-azamattar men қyz-kelinshekter 2 954 eken. Bұl ? 50,7 paıyz degen sөz. Olardyң 31-i shyғarmashylyқ қyzmetker, 240-i ? ұstaz, 169-i ? dәriger, 49-y memlekettik қyzmette, 62-si ? aýyl sharýashylyқ mamany, 611-i jeke kәsippen aınalysady. Osy aғaıyndardyң 928-i ? joғary bilimdi. 473 adam ? orta arnaýly bilim ıeleri. Aralarynda ғylym doktory ilim-bilimniң jolyna tүsken 8 kisi bar. Osy kүnde Қarjaýbaı Sartқojaұly, Zııabek Қabyldın jәne Dүken Mәsimhanұly sekildi «ilimniң maıyn ishkender» Astana ғana emes, alysty-jaқyn қazaққa tanymal. Saıd Zahan, Қýandyқ Shamaқaıұly, Gүlnәr Nәsilin қatarly 19 ғylym kandıdaty elordanyң ғylym әlemin damytýғa kөz maıyn taýysa izdenip keledi. Astananyң joғary jәne arnaýly orta oқý oryndarynda 484 oralman balalary dәris alyp jatyr. Bәrinen bұryn Eltaңbanyң avtory, ҚR eңbek siңirgen sәýletshisi Jandarbek Mәlimbaevtyң қazaқ memleketine қosқan үlesi ? atan tүıege jүk bolarlyқ abyroı. Bұrynғysha aıtқanda, 269 kisi құrmetti eңbek demalysynda, bүgingishe ? zeınetker. Jasta kөrgen beınettiң zeınetin atamekeninde kөrip, 253 adam zeınetaқy alyp jүr. Elimizde kvota berý қolғa alynғan 1998 jyldan bastap elordaғa 671 otbasy, ıaғnı 3 517 adam kvota boıynsha kөship keldi. Bұl otbasylardyң barlyғyna ҚR «Halyқtyң kөshi-қony týraly» zaңynyң 29-babyna saı, baspana alý үshin birjolғy jәrdemaқy men kөlik shyғyndaryn өteýge arnalғan tөlem berildi. Қalғan 571 otbasy nemese 2 304 adam ? kvotadan bұryn memleketaralyқ eңbek sharty boıynsha kөship kelgender. Astana қalalyқ Kөshi-қon departamentiniң dırektory Oral Mұқııaevtiң sөzine қaraғanda, өtken jyly Astanaғa kvota boıynsha 95 otbasy kөship keldi. Jan sanyn eseptegende ? 474 adam. Atap aıtқanda, Өzbekstannan ? 21, Reseıden ? 31, Moңғolııadan ? 15, Қytaıdan ? 20, Қyrғyzstannan ? 4, Tүrikmenstannan kelgen 4 otbasy mүsheleri elorda tұrғyny mәrtebesine ıe boldy. Olarғa қonys aýdarý is-sharalaryna arnalғan қarjylandyrý josparyna sәıkes tıisti jәrdemaқy tөlendi. Osylardyң ishinde: eңbek jasyna deıingiler ? 178, eңbekke jaramdylar қatary ? 283, zeınet jasynda 13 adam bar. Eңbek jasyndaғylardyң 36,1 paıyzy nemese 102 adamnyң joғary bilimi bar. Қalғan 127 adam arnaýly bilim ıeleri. Astanalyқ eңbek jasyndaғy oralmandardyң 86,5 paıyzy jұmyspen қamtyldy. Қalalyқ Kommýnaldyқ sharýashylyқ departamenti oralman azamattardy қalany abattandyrý jұmysyna tartýdy jaқsy jolғa қoıylғan. «Zelenstroı» mekemesinde 100-ge jýyқ oralman jұmys isteıdi. Astana қalasy Jұmyspen қamtý jәne әleýmettik baғdarlamalar basқarmasyna jyl basynan beri 5 oralman jұmys sұrap barypty. Olardyң 3-eýi jұmysқa ornalasқan. Sondaı-aқ 4 oralman jұmyssyz retinde tirkelgen, onyң 1-eýi biliktiligin arttyrý kýrsyna jiberilgen. Biraқ, өz үıiң, өleң tөsegiң bolmasa, tұrmysyңnan da, jұmysyңnan da kүı ketedi. ? Astana қalasy Kөshi-қon departamentindegi esep boıynsha bүginde 565 oralman otbasynyң baspanasy bar. Onyң ishinde 117 otbasy 2001 jyly respýblıka bıýdjetiң esebinen baspana aldy. Kvotamen kelgen 205 otbasyғa үı 2004 jylғa deıin berildi. Al kvotadan tys kelgen 243 oralman otbasy өz қarajatyna pәter satyp aldy. Қalғan otbasylar ıaғnı oralmandardyң 51,9 paıyzy pәter jaldap tұrady, - dedi O. Mұқııaev. Bұl, demek, elordada әrbir ekinshi oralman otbasy baspanasyz jүr degen sөz. Deparament dırektorynyң aıtýynsha «Astana halқynyң әleýmettik қorғalatyn toptaryn tұrғyn үımen қamtamasyz etýdiң 2007 ? 2011 jyldarғa arnalғan baғdarlamasyna» sәıkes, oralmandardy memlekettik tұrғyn үı қory arқyly baspanamen қamtamasyz etýdiң jolyn қarastyryp otyrғan kөrinedi. 261 oralman otbasy қalalyқ Tұrғyn үı basқarmasynda memlekettik tұrғyn үı қorynan berilýge tıisti baspanaғa mұқtajdar kezeginde tұr. «Alıansқұrylysınvest» құrylys kompanııasy «Orman alaңқaıy» tұrғyn үı kesheninen oralmandarғa jeңildetilgen tүrde 1 sharshy metr aýmaқty 850 AҚSh dollaryna baғalap pәter satýғa ýәde bergen bolatyn. Biraқ, aldyna ala jasalғan kelisimdi oralmandar қolaı kөrgen joқ, bұdan bas tartty. Oralmandardardyң birқatary tek memleketten beriletin baspanaғa sүıenbeı, өzderi jekemenshik үı salyp alýdy jөn kөredi. Olarғa jer telimderi de қarastyrylғan. Aқmola oblysy, Tselınograd aýdanyna қarasty Astana irgesindegi Қoıandy aýylynyң maңyna 998 oralman otbasy ornalasyp jatyr. Monғolııadan kelgen 463 otbasy, Қytaıdan ? 384 otbasy, Өzbekstannan jetken 75 otbasy, Reseıden қonys aýdarғan 63 otbasy, Қyrғyzstannan ? 8 otbasy, Tүrikmenstannan oralғan 5 otbasy үıdiң құrylysyn bastap ketti. Sonymen қatar, oralmandarғa baspana salý үshin jer telimderin berý týraly ұsynys Astana қalasy әkiminiң қatysýymen 2007 jyly 12-қaңtarda өtkizilgen keңeste қaralyp, tıisti hattamamen rәsimdelgen bolatyn. Jer telimin alýғa үmitkerlerdiң өtinishteri қala әkimshiligi arқyly Astana қalasy Jer қatynastary basқarmasynda tirkelip, tұrғyn үıler salýғa bөlingen jer telimderiniң tehnıkalyқ құjattary daıyn bolғan jaғdaıda 150 oralman otbasynyң өtinishteri қanaғattandyrylýy tıis edi. Biraқ bүgingi kүnge deıin osy mәsele naқty sheshimin tapқan joқ. Bүginde Astana қalalyқ Jer қatynastary basқarmasynyң mәlimeti boıynsha tұrғyn үı salý үshin jer telimin alýғa kezekte 500-den astam oralman tұr. Jөn-aқ. Biraқ, bүginde alystaғy aғaıyndardan basқa, aıaғy jetkenderdiң bәri jүzin de, bүıregin de Astanaғa bұryp tұr. Ortalyқ Azııa aýmaғyndaғy irgeles elderdegi tamyrlar әrtүrli joldarmen jetýge tyrysady. Қazaқ eliniң azamattarymen «jaғalasyp», jұmys sұrap jүrgenderdiң қatarynda қyrғyz, өzbekter mol. Biletinderdiң aıtýynsha,, Astananyң on jyldyқ mereıtoıy kezinde қala tazalyғyn қamtamasyz etkenderdiң kөbi Alatoonyң ar jaғynan kelgender. Aıtpaқshy, Astana bazarlaryndaғy өrik-meıiz satyp tұrғan өzbekterden қazaқ aғaıyndardyң kөbine saýdalaspaı, aıtқan pұlyn ұstata salatyn «mәrttigi» aşy-tұşy satatyn tәshkenttik kәris әıelderiniң құlaғyna ә degennen jaғyp ketken eken, bүginde Astana bazarlary da kөziңdi baқyraıtyp қoıyp, қos ýysқa tolmaıtyn bұryshpen býlaғan қyzғylt-sarғysh sәbiz salatyna baқandaı bes jүz teңge sұraıdy. Astana қalalyқ Іshki ister departamenti Kөshi-қon polıtsııasy basқarmasynyң mәlimetine қaraғanda: 2008 jyly elordaғa shetelden kelgen azamattardyң sany aldyңғy 2007 jylғa қaraғanda 20 myңғa kemipti. 2007 jyldyң alғashқy 10 aıynda Kөshi-қon polıtsııasynda 116 807 sheteldik azamat tirkeýde tұrsa, 2008 jyly 94 618 adam esepke alynғan. Sonyң ishinde TMD elderinen elordaғa 80 500 shet el azamaty kelip tirkelgen.Қazaқstan Respýblıkasy Prezıdentiniң 2008 jylғy shildeniң 1-indegi tapsyrmasyna oraı Қyrғyzstan men Tәjikstan azamattary Қazaқstan aýmaғynda 90 kүnge deıin tirkelmeı jүrip-tұrýyna jaғdaı jasalғan. Bұlardyң keıbiri tirkeý esebine alynbaı otyrғanyn eskergen jөn. Odan keıin zaңsyz jүrgen shet el azamattaryn anyқtaý maқsatynda 623 nysanғa (bazarlar men demalys oryndary) tekserý jүrgizilip, «Құқyқtyқ tәrtip», «Mıgrant», «Іzdeý», «Қaңғybas» t.b. josparly sharalar өtkizildi. Nәtıjesinde, zaңsyz jүrgen 5 414 shetel azamaty әkimshilik jaýapkershilikke tartyldy. Onyң 305-i alys shetelderden, al қalғan 5109-y TMD elderinen kelgen azamattar bolyp shyқty. 2 122 shet el azamatynyң Қazaқstanda jүrý merzimi aıaқtalғany anyқtaldy. Shetel azamattaryn jұmys kүshi retinde zaңsyz paıdalanғany үshin 20 mekeme jaýapkershilikke tartyldy. Қazaқstan Respýblıkasy Eңbek jәne halyқty әleýmettik қorғaý mınıstriniң № 323-p bұıryғyna sәıkes 2008 jyly Astana қalasy aýmaғyna shetelden jұmys kүshin tartý kvotasy 14598 birlik dep bekitilgen bolatyn. Onyң ishinde І jәne ІІ sanat boıynsha ? 3 530 birlik, 3 sanat boıynsha ? 11 068 birlik dep kөrsetilgen. Osy bұıryқtyң negizinde: 2008 jyldyң alғashқy 11 aıynda 1 379 jұmys berýshi әrtүrli ұıymdarғa ? 1 sanat boıynsha - 667 adam, 2 sanat boıynsha ? 1 223 adam, 3 sanat boıynsha ? 8 025 adam, barlyғy 10 015 birlik sheteldik jұmys kүshi tartylғan. Olar negizinen ? Tүrkııa, Қytaı, Kosovo, Serbııa, Reseı memleketterinen kelgen.