Aıdos Sarym: Qazaqstan halyqaralyq uıymdar aıasyndaǵy mindettemelerinen aýytqymaıdy
«Reseılik BAQ-ta Qazaqstan natsızmdi aqtaýǵa tyrysýda degen syndy másele qaıta kóterilip jatyr. Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn tolyq aqtaý jónindegi memlekettik komıssııanyń aqparattyq jumystar tobynyń jetekshisi retinde mynany aıtqym keledi. Bul qasaqana jazylǵan birinshi materıal emes. Ádette mundaı materıaldyń avtory qazaqstandyq saıasatkerler men tarıhshylardyń mánmátininen sózderin julyp alyp, ony ózderiniń naqty saıası jáne ózge de nátıjelerine jetýge tıimdi turǵyda túsindiredi. Sonyń ishinde Memlekettik dýma saılaýy qarsańynda da. Rezonansty taqyryptardyń biri, máselen, Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldaryndaǵy tarıhı jaıttarǵa, kontslagerlerdiń qasiretine baılanysty tiri qalýǵa májbúr bolǵan, onyń ishinde Túrkistan legıonynyń sapyna qosylǵan otandastarymyzdyń taǵdyryna qatysty. Birden aıtý kerek, bul taqyryp tutqynǵa túsken qazaqtardyń, Vermaht áskerine qyzmet etken qazaqtardyń sanynan bastap, olardyń tarıhı taǵdyryna deıin az zerttelgen», - dep jazdy Aıdos Sarym Telegram paraqshasynda.
Saıasattanýshynyń aıtýynsha, Ortalyq Azııanyń, sonymen qatar Kavkaz ben Qyrymnyń barlyq musylmanyna qatysty túsinik qalyptastyrǵan 180 myń «túrkistandyqqa» qatysty derektiń de shyn-ótirigi belgisiz.
«Buǵan qosa, nemisterdiń sapynda júzdegen myń orys, ýkraındyq, basqa da halyqtardyń ókilderi soǵysty. Keıinnen qazaqtardyń kópshiligi qolyna qarý alyp, keńestik jáne odaqtyq áskerlerdiń qataryna ótti. Ýkraına, Belarýs, ıÝgoslavııa, Italııa, Frantsııa, Belgııa jáne ózge elderdiń aýmaǵynda qarsylyq qozǵalysynyń qatysýshysy, partızan boldy. Barlyǵy birdeı natsısterdiń jaqtasy bolǵan joq. Barlyǵy birdeı, tipti, qoldaryna qarý alyp soǵysyp ta úlgermedi. Tyl áskerinde, Eýropa aýmaǵyndaǵy kúzet áskerlerinde qyzmet etti. Sonyń saldarynan olar stalındik GÝLAG júıesiniń «tas dıirmenine» tústi, áýre-sarsańǵa salynýlaryn jalǵastyrdy», - dedi ol.
Onyń atap ótýinshe, Qazaqstanda eshkim Ekinshi dúnıejúzilik sońǵys nátıjesin qaıta qaraý, natsızm men fashızmdi aqtaý jaıynda sóz qozǵap otyrǵan joq. Sóz taǵdyrdyń kúrdeli jaǵdaıyna tap bolǵannan keıin ómir súrýge umtylǵan, tipti, múmkindik týyndaǵan sátte qolyna qarý alyp, natsızmge qarsy soǵysqan naqty tulǵalar jaıynda bolyp otyr.
«Nege biz olardy aqtaı almaýymyz kerek? Munyń ústine olardyń basym bóligi uzaq ýaqyt túrmede otyrdy, endi bir bóligin zamanynda keńes soty, prokýratýra organdary aqtady. Áriptesim Berik Ábdiǵalıuly «árbir naqty jaıt boıynsha sottyń sheshim qabyldaýyna negiz bolatyn tarıhı qujattar, muraǵat faktileri týraly sóz bolýy tıistigin» týra aıtty. Baıqasańyz, áńgime Túrkistan legıonyn qubylys nemese ınstıtýt retinde jappaı aqtaý jaıynda bolyp otyrǵan joq», - dedi Aıdos Sarym.
«Memlekettik komıssııa aıasynda 1939-1945 jyldary fashıstik koalıtsııanyń tutqynyna tap bolǵan qazaqstandyq áskerı tutqyndarǵa qarsy saıası aqtaý faktilerin zertteý máselesi de zerdelenip jatyr. Kásibı tarıhyshylar men mamandardan jasaqtalǵan jeke top ta qurylǵan. Bul jerde fashıstik totalıtarlyq mashınamen qatar stalındik júıeniń ádiletsiz sheshimimen jazyqsyz zardap shekkenderdiń adal attaryn qalpyna keltirýge erekshe basymdyq berilgen. Bul jumystardy uıymdastyrý úshin reseılik tarıhshy ǵalymdardyń tájirıbesi men áskerı tutqyndarǵa qatysty reseılik basshylyq qabyldaǵan sheshimder bazalyq ádistemelik retinde alynyp otyr. Esterińizge sala keteıin, bul sheshimder úshin RF Prezıdenti B.Eltsınniń 1995 jylǵy 25 qańtardaǵy «Uly otan soǵysy kezeńinde jáne soǵystan keıingi kezeńde qýǵyn-súrginge ushyraǵan reseılik azamattardyń – burynǵy keńestik áskerı tutqyndar men azamattyq tulǵalardyń zańdy quqyqtaryn qalpyna keltirý týraly» Jarlyǵy quqyqtyq negiz boldy. Bul máselege qatysty egjeı-tegjeıli materıaldar reseılik ǵalym-zertteýshilerdiń eńbekterinde de usynylǵan. Olardyń ishinde eń tanymaldary - O.V.Romanko, M.I Semırıaga. Q.Esmaǵambetov, B.Sadyqova, G.Kókebaeva, G.Meńdiqulova syndy qazaqstandyq ǵalymdardyń eńbekterinde de tutqyndarǵa qatysty tarıhı faktileri tereń zerdelengen», - dedi saıasattanýshy.
Ol elimiz halyqaralyq uıymdar aıasyndaǵy mindettemelerinen taımaıtyndyǵyn basa aıtady. Sonymen qatar Qazaqstan 2005 jyldan beri Reseı Federatsııasy bastamashylyq jasaǵan BUU Bas assambleıasynyń natsızmdi, neonatsızmdi, rasızmniń basqa da zamanaýı túrlerin, násilshildik pen ksenofobııany dáripteýmen kúreske baǵyttalǵan jyl saıynǵa qararyna teń avtor sanalatyndyǵyna nazar aýdartady.
«Buǵan qosa, elimiz Reseımen ıntegratsııalyq birlestikter aıasynda da syndarly ózara is-qımyldy jolǵa qoıǵan. Aıtalyq, TMD-ǵa qatysýshy memleketter basshylarynyń 1941-1945 jyldardaǵy Ekinshi dúnıejúzilik soǵystaǵy keńes halqy jeńisiniń 75 jáne 80 jyldyǵyna oraı Dostastyq elderi halqyna jáne álemdik qoǵamdastyqqa úndeýleri qabyldanǵan. UQShU aıasynda - atalǵan uıym Syrtqy ister mınıstrleriniń «Ekinshi dúnıejúzilik soǵys jyldaryndaǵy azat etýshi jaýyngerlerdiń eskertishterin qorlaýǵa jol bermeý týraly» (2017 jyl) málimdemesi jáne «Nıýrnberg halyqaralyq áskerı trıbýnaly úkiminiń 75 jyldyǵy týraly» (2021 jyl). Elimizdiń basshylyǵy men Syrtqy ister mınıstrligi Ekinshi dúnıejúzilik soǵys qorytyndysyn qaıta qaraýǵa kez kelgen umtylysqa jol bermeıtindigimizdi, natsızm men fashızmdi aqtaýǵa túbegeıli qarsy ekendigimizdi birneshe márte málimdegen bolatyn», - dedi ol.