AIBASOV BІRMUHAMED

Aıbasov Birmuhamed, Birkeı (1895-1938) - qoǵam jáne memleket qaıratkeri. Revolıýtsııaǵa deıin bilim alǵan alǵashqy qazaq zııalylarynyń biri. Saıası qýǵyn-súrginniń qurbany.

Aqmola oblysy Atbasar ýezi Ulytaý bolysynda (qazirgi Qaraǵandy oblysy Ulytaý aýdany) dúnıege kelgen.

Aıbasov Birmuhamed 1913-1917 jyldary Ombydaǵy aýyl sharýashylyǵy ýchılışesinde oqyp, ózimen birge oqyǵan stýdent jastarymen birge «Birlik» atty mádenı-aǵartý uıymyn qurýǵa qatysyp, basqarmanyń hatshysy boldy. Ol kezde uıymnyń tóraǵasy Sáken Seıfýllın, baspa redaktory Maǵjan Jumabaev bolǵan.

1917 jyly Aıbasov Birmuhamed Aqmolada bolǵan Aqpan revolıýtsııalyq oqıǵalardyń ortasynda júrip, Sáken Seıfýllın, taǵy basqalarmen birge alǵashqy qazaq ákimshilik jáne qoǵamdyq uıymdardy qurýǵa belsene qatysqan.
1917-1920 jyldary alǵashqy qurylǵan Batys Sibir tutynýshylar odaǵyn basqarǵan. Aqmola ýezi qazaq komıtetiniń jáne «Jas qazaq» uıymynyń belsendi múshesi. «Aıqap», «Qazaq» basylymdarynda «Ótken kún», «Sonda» atty óleńderi men kóptegen maqalalary jarııalanǵan. Búkilodaqtyq Kommýnıstik (bolshevıkter) partııasy Qazaq ólkelik komıtetiniń tapsyrmasymen Qazaq ádebıeti hrestomatııasyn qurastyryp, Ombydaǵy «Kedeı sazy» gazetiniń redaktory qyzmetin atqarǵan.

1922-1925 jyldary Qazan tóńkerisinen keıin Búkilodaqtyq Kommýnıstik (bolshevıkter) partııasy Qazaq ólkelik komıteti Aıbasov Birmuhamedti Soltústik Qazaqstan oblysynyń gýbernııalyq jer basqarmasynyń meńgerýshiligine taǵaıyndaǵan. Aıbasov Birmuhamedtiń basqarýymen alǵashqy aýylsharýashylyq kooperatıvteri, kolhozdar, sovhozdar, aýyldar qurylǵan. Aıbasov Birmuhamedtiń asa bedeldiligi, ózi qurǵan alǵashqy aýyldardyń ishindegi burynǵy Sovetskıı aýdanyndaǵy aýyl «Aıbas» atanǵan. 1925-1931 jyldary Semeı gýbernııalyq aýylsharýashylyǵy uıymdarynda, Qyzylordada, Atbasarda ár túrli laýazymdy qyzmetter atqarǵan.1931-1933 jyldary Máskeýdegi Qyzyl professýra ınstıtýtynda oqyǵan. Baılardy tárkileýde, qazaq sharýalaryn ujymdastyrýdaǵy asyra silteýshilikke qarsy shyqqandyǵy úshin qýǵyn-súrginge ushyraıdy.
1931-1933 jyldary jappaı asharshylyqtan qyrylyp jatqan halqyna jany ashyp, bastaryn báıgege tikken áriptesteri, Máskeý qalasyndaǵy joǵary oqý ornynyń stýdentteri Ǵarıfolla Ysqaqov, Іlııas Qabylov, Júsipbek Arystanov, Orazáli Jandosov jáne qoǵam qaıratkeri Ǵabbas Toǵjanovpen birge Birmuhamed Aıbasov 1933 jyly aqpan aıynda eldegi jaǵdaıdy baıandap, Iosıf Stalınge hat jazady. Bul hattyń kóshirmesi sol kezdegi Qazaq ólkelik komıtetiniń birinshi hatshysy Levon Mırzoıanǵa jiberiledi. Qazirgi qazaq tarıhnamasynda bul hat «Altaýdyń haty» degen atpen málim. Ómiriniń sońǵy jyldary Almaty oblysy Túrgen qoı keńsharynyń saıası bóliminiń bastyǵy, Qazaq partııa baspasynyń redaktory qyzmetterin atqarǵan. 1937 jyly Birmuhamed Aıbasov tutqynǵa alynyp, 1938 jyly 28 aqpanda Almaty qalasynda «halyq jaýy» degen jalamen atylǵan. KSRO Joǵarǵy Soty áskerı alqasynyń 28.02.1958 jylǵy sheshimimen aqtalǵan.

Almaty qalasy men týǵan jeri Jezqazǵan qalasyndaǵy kóshelerge Birmuhamed Aıbasov esimi berilgen.

Derek kózderi:

Qazaqstan ulttyq entsıklopedııasy, 1 tom

Aqmola oblysynyń entsıklopedııasy,

«QazAqparat»UK»AQ-nyń arnaýly jobalar bólimimen tolyqtyrylǵan