Aı, Mars, teńiz ǵarysh aılaǵy: Qytaı ǵaryshty ıgerýde álemdik kóshbasshylyqtan úmitti
Qytaı - ǵarysh stansasyn salǵan álemdegi úshinshi el
2022 jyldyń sońynda Qytaı eń birinshi «Tıangýn» («Aspan saraıy») ǵaryshtyq kópmodýldi orbıtalyq stansasyn qurastyrýdy aıaqtady. «Aspan saraıy» stansasynyń salmaǵy 69 tonnany quraıtyn úsh modýli shamamen 400 shaqyrymdyq bıiktikte ushyp júr. Qytaıdyń orbıtalyq kesheni kemi 10 jyl qyzmet kórsetedi degen boljam bar.
Foto: wikiwand.com
Sońǵy jyldary Qytaı basqarylatyn ǵaryshkerlikti damytýmen qatar álemde eń birinshi bolyp Aıdyń tý syrtyna Aı betinde júretin apparat jiberip, Aı qyrtysynyń úlglerin Jerge jetkizdi. Mars baǵdarlamasyn da júzege asyryp jatyr.
Taıada QHR Memlekettik keńesi jarııalaǵan «Qytaıdyń ǵarysh baǵdarlamasy týraly aq kitapta» Qytaıdyń 2016 jyldan bergi ǵaryshkerlik salasynda qol jetkizgen negizgi jetistikteriniń qysqasha sıpattamasy berilip, taıaý 5 jyldaǵy jańa mindetteri jarııa etilgen. «Aq kitapta» «Chanchjen» («Uly joryq») tobyna kiretin zymyrandy «ýytsyz ári ekologııalyq taza ushyrýǵa qaraı» jańǵyrtýdy jedeldetý qajettigi kórsetilgen.
Foto: Weibo.com
2016-2021 jyldardyń aralyǵynda qytaı tarapy 207 ushyrylym, onyń ishinde «Chanchjen» tobyna kiretin 183 zymyran tasymaldaǵyshty áýe keńistigine jiberdi. Al ushyrýǵa tyrysqan zymyran sany 400-den asyp jyǵylady.
Ǵarysh salasynyń qandaı baǵyttary damytylady ?
Qytaı zymyran qurastyrý salasynda zymyran tasymaldaǵysh toptaryn keńeıtýge, jańa býyndy basqarylatyn zymyran tasymaldaǵyshtar men qýatty qatty otynmen ushatyn zymyrandardy ǵaryshqa jiberýge nıetti. Júk tasymaldaý múmkindigi joǵary zymyran tasymaldaǵyshtardy zertteý ári ázirleý jumystaryn jedeldetý mańyzdylyǵy da atap ótiledi.
Foto:NASA
Qytaıdyń aýqymdy jospary Jerdi qashyqtan zondtaýdyń spýtnıktik júıesin damytýǵa jáne «BeiDou» navıgatsııalyq júıesin jańǵyrtýǵa da qatysty. «BeiDou» jer resýrstary spýtnıgi, ekologııalyq apattardy basqarýǵa arnalǵan «Huanjing Jianzai-2A/2B» spýtnıgi, joǵary ajyratymdylyǵy bar kóprejımdi spýtnık ushyryldy. Qytaı «Haiyang-1C/1D» jáne «Haiyang-2B/2C/2D» spýtnıkteriniń kómegimen álemdik muhıttyń kez kelgen aýdanyn joǵary ajyratymdylyqpen qadaǵalaı alady.
Geostatsıonarlyq orbıtadaǵy «Fengyun-4A/4B» jańa býyndy meteorologııalyq spýtnıgi kez kelgen aýa raıy kezinde atmosferaǵa jáne tabıǵı apattarǵa naqty ári úzdiksiz monıtorıngti júzege asyrýǵa qabiletti. Al «Zhongxin-6C» jáne «Zhongxin-9B» spýtnıkteri taratý jáne televıdenıe qyzmetteriniń úzdiksiz ári turaqty jumysyn qamtamasyz etedi.
Jerdi monıtorıngileýdiń jáne búkil álemnen derekter jınaýdyń jańa tehnologııasy
Qytaı joǵary jáne tómengi orbıtada ǵarysh apparattarymen qatar jumys isteıtin spýtnıktik baılanys jelisin salýdy, ekinshi býynnyń derekterin retranslıatsııalaýdyń spýtnıktik júıesin qurýdy josparlap otyr. Jerdi tıimdi jan-jaqty monıtorıngileý jáne búkil álemnen derekterdi jınaý úshin eki antennasy bar X-dıapazondy sıntezdelgen apertýraly ınterferometrııalyq radar (InSAR) ázirleý josparda bar. Buǵan qosa, «BeiDou» 30 spýtnıginen jasaqtalǵan navıgatsııalyq júıeni jasaý aıaqtalyp, paıdalanýǵa berildi. Endi aldaǵy 5 jyldyń ishinde olar kelesi býynǵa deıin jańǵyrtylatyn bolady. Sonymen qatar jańa, barynsha naqty jaıǵastrý jáne navıgatsııa (PNT) ulttyq júıesi ázirlenbek.
Foto: news.cn
QHR 2028 jyly halyqaralyq Aı stansasyn salýdy josparlaýda
Basqarylatyn ǵaryshkerlikti damytý jáne alys ǵaryshty zertteý salasynda «Aıǵa adam túsirý jospary boıynsha tehnologııa ázirleýdi, jańa býynnyń basqarylatyn ǵarysh kemesin jasaýdy, Aıdyń tóńiregindegi keńistikti zerdeleý jáne ıgerýge negiz qalyptastyrý úshin negizgi tehnologııalardy zertteýdi» jalǵastyrý kózdelip otyr.
Foto: news.cn
Buǵan deıin Qytaıdyń Aıdy ıgerý baǵdarlamasynyń bas konstrýktory Ý Veıjen halyqaralyq Aıdy zertteý stansasynyń (ILRS) bazalyq qurylymyn 2028 jylǵa qaraı salý josparlanyp otyrǵanyn málimdegen bolatyn. Stansa Aıǵa qonatyn apparattan, aıdyń betinde júretin apparattan, energetıkalyq bloktan, kommýnıkatsııalyq ınfraqurylymdar men adam ómirin qamtamasyz etetin júıeden turady. ILRS bazalyq pishindemesi «Chane-6, 7 jáne 8» mıssııasy barysynda salynady. Stansa paıdalanýǵa berilgennen keıin oǵan eń aldymen qytaı astronavtary ornalasatyndyǵy, al onda keıin ózge seriktes elderdiń astronavtary qonystanatyny kútiledi. Degenmen, ýaqyttyń basym bóliginde stansa adamdarsyz bos turmaq.
Foto: news.cn
Sońǵy 5 jyldyń ishinde Qytaı Aı betinen geologııalyq úlgilerdi tasymaldaý jobasyn qosa alǵanda 5 márte «Chane» mıssııasyn júzege asyrdy. Sonymen qatar taıaý 10-15 jyldyń ishinde Aı men Marsqa jetip qona alatyn asa qýatty basqarylatyn zymyran tasymaldaǵysh ázirleýdi josparlap otyr. Munan bólek, 5 jyldyń ishinde Jerge taqaý ornasqan asteroıdter men Marstan topyraq synamasyn Jerge jetkizý jónindegi basty tehnologııalyq zertteýdi aıaqtamaq.
Qurlyq pen teńizdegi ushyrý alańdarynyń jelisi
Qytaı basqarylatyn ǵarysh kemelerin, ǵarysh stansalarynyń modýlderin alys ǵarysh zondtary men spýtnıkterdiń barlyq túrlerin ushyrý qajettiliginiń artýyn qamtamasyz etý úshin eldiń jaǵalaý, sondaı-aq ishki aýdandarynda uzaq jáne shaǵyn bıiktik pen túrli traektorııany qamtıtyn ushyrý alańdary jelisin qurdy. Birinshi teńiz ǵarysh aılaǵynyń jumysy bastaldy.
Foto: novosti-kosmonavtiki.ru
Kelesi 5 jylda Qytaı jańa tehnologııalardy daıyndaý men qoldanýǵa basa nazar aýdaryp, jańa ǵaryshtyq materıaldardy, qurylǵylar men ádisterdi orbıtalyq synaqtan ótkizedi. Sonymen qatar myna salalarda jańa tehnologııalardy synaıdy: ǵarysh apparattaryn ıntellektýaldy ózin ózi basqarý, ǵaryshtyq mıssııany keńeıtetin kólik quraldary, ınnovatsııalyq ǵarysh qozǵaltqyshy, ǵarysh apparattaryna orbıtalyq qyzmet kórsetý jáne jóndeý, ǵarysh qoqystaryn tazartý.
Ǵarysh apparattaryn ushyrý kóshbasshysy – Qytaı
Búginde Qytaı tolyqqandy ǵarysh derjavasyna aınalyp otyr. El ónerkásibi men ǵylym da ǵarysh baǵdarlamasyn derbes júrgizýge múmkindik beredi. Degenmen, Qytaı ǵaryshkerlik salasynda halyqaralyq yntymaqtastyqqa daıyn.
«Aq kitapta» keltirilgen derekterge sáıkes, 2016 jyldan beri Qytaı 19 elmen jáne óńirmen, 4 halyqaralyq uıymmen ǵaryshtyq yntyqmaqtastyq salasyndaǵy ózara túsinistik týraly 46 halyqaralyq kelisimge nemese memorandýmǵa qol qoıǵan.
Foto: news.cn
Bıyl Qytaı ǵaryshkerligi úshin órshil jyl sanalady. Ǵaryshtyq ushyrýlar sany boıynsha Qytaı kóshbasshylyǵy qalypty iske aınalǵan. Qytaıdyń aeroǵarysh ǵylymy men tehnologııasy korporatsııasy osy jyly ǵaryshqa 200 ǵarysh apparatyn jiberý úshin zamamen 70 ushyrylymdy júzege asyrmaq. Sol arqyly eldiń ulttyq ǵaryshkerlik tarıhynda ushyrylym boıynsha rekord jańartylmaq.
Josparǵa sáıkes, 2023 jyly da túrli modıfıkatsııadaǵy «Chanchjen» zymyran tasymaldaǵyshyn Qytaıdyń birinshi orbıtalyq ǵarysh stansasyna taıkonavttar men júkterdi jetkizý úshin paıdalanýdy jalǵastyrý josparlanyp otyr.
Foto: news.cn