Avtokóliktiń baǵasy kún saıyn kóterilip jatyr - avtonaryqqa sholý
Óıtkeni, 1 shildeden bastap Qazaqstanǵa avtokólikterdi ákelýdiń jeńildik merzimi aıaqtalady. Dál sol kúnnen bastap jeke tulǵalardyń shet eldik avtokólikterdi kedendik rásimdeýi kezinde kedendik alymdar men salyq Keden odaǵy aıasyndaǵy ortaq tarıf boıynsha alynady.
Sondaı-aq 1 shildeden bastap respýblıka aýmaǵyna «Eýro-3» standarty engiziledi. Buǵan sáıkes, atalǵan talapqa saı emes kólikter Qazaqstanǵa engizilmeıtin bolady. «Eýro-3» talaby boıynsha elimizge AQSh pen Eýropanyń 2001, Japonııanyń 2005, Kanadanyń 2004, Úndistannyń 2010, Qytaıdyń 2008, Ońtústik Koreıanyń 2003, Reseı men Belorýssııanyń 2008, Ýkraına men Ózbekstannyń 2010 jyldan beri qaraı shyǵarylǵan kólikteri kirgiziletin bolady.
Qazaqstan quzyrly organdar bul talaptardy 2011 jyldyń basynan -aq engizýdi josparlanǵan bolatyn. Alaıda arnaıy daıyndyqtyń bolmaýy men halyqtyń usynysy boıynsha jarty jylǵa, ıaǵnı 1 shildege deıin shegindirildi. Jarty jyldyq jeńildikti paıdalanǵan halyq shet elden jappaı kólik tasýdy bastady. QR Qarjy vıtse-mınıstri Rýslan Dálenovtyń málimetinshe, bıylǵy jyldyń 1 toqsanynda jeke tulǵalar shet elden 43 myń kólik ákelgen. Bul byltyrǵy jylǵy 1 toqsanǵa qaraǵanda 5 esege artyq. Resmı málimetter boıynsha, byltyrǵy jyldyń 1 toqsanynda jeke tulǵalar shetten 7 600 avtokólik satyp alǵan. Suranysqa sáıkes temir tulparlardyń baǵasy da sharyqtap barady. Almatynyń kólik bazarynda baǵa kún saıyn qubylýda. Eń iri megapolıstegi sońǵy aıda baǵa 1500-2000 dollar aralyǵynda ósken. Máselen, 2 aı buryn dvıgatel kólemi 2,4 lıtrlik, 2002 jyly shyqqan, Amerıkada qurastyrylǵan, Qazaqstanda 1-2 jyl júrgen «Toyota Camry 30» kóligin 12 000-13 000 dollarǵa satyp alýǵa bolatyn. Qazirgi kezde bul kóliktiń baǵasy 15 000 dollardan ary sharyqtaǵan. Bul baǵa shildeden keıin taǵy da óse túspek. Sarapshylardyń pikirinshe, shildeden bastap, qazir shamamen 10 myń AQSh dollary turatyn tulpar 14 myńǵa deıin sharyqtaıdy.
Qazaqstan brokerler qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Gennadıı Shestakovtyń aıtýynsha, halyqtyń bulaı alańdaýyna «1 shildeden soń kólik baǵasy tym qatty qymbattaıdy, sosyn bılik tarapynan bundaı jeńildik eshqashan bolmaıdy» degen aqparattyń taraýy sebep. «Buny paıdalanǵan alyp-satarlar baǵanyń sharyqtaýyna úles qosyp jatyr. Jalpy kólik baǵasy 30 paıyzǵa deıin kóteriledi degen jalǵan. Óıtkeni tólem, baj salyǵy men kólikke qosylǵan qun salyǵyn eseptesek, 60 paıyzdan 100 paıyzǵa deıin artýy múmkin»,- deıdi G.Shestakov. Onyń aıtýynsha bul ýaqytsha qubylys. «Baǵa osy jyldyń aıaǵyna deıin, múmkin qyrkúıek aıynda-aq óz ornyna keledi»,- deıdi ol.
Qazirshe avtonaryqta qarbalas qyzý saýda júrip jatyr. Halyq jeńildikti paıdalanyp satyp alyp qalǵysy, alyp-satarlar suranysty paıdalanyp, satyp qalǵysy keledi. Avtobazardyń kórigin qazaqstandyqtarmen qatar Reseılikter de qyzdyryp tur. Olar da 1 shildege deıingi arzan baǵany paıdalanyp qalǵandy jón kóredi. Óıtkeni Qazaqstandaǵy qazirgi baǵa Reseıdegi kólik baǵasynan 2-3 ese arzan. Soǵan oraı Almatydan Reseıge qaraı aptasyna 30-50 kólikke deıin attanyp jatqan kórinedi.
Shilde aldyndaǵy qarbalas ábigerge de toly. Jeńildik merizimin paıdalanyp, shet elden kólik alyp qalǵysy kelgenderdiń kóptiginen Qytaı, Iran, Túrikmenstannyń kedenderi lyq tolǵan. Qazaqstanǵa aǵylǵan avtokólikti ótkizip úlgermeı jatyr-mys. Túrli aqparatqa súıensek, qazirgi kezde Iran men Túrikmenstan kedenderinde 5 myńǵa jýyq kólik keptelip tur. Buryn AQSh-tan eki aıda jetse, qazir kólikter 4 aıdan beri jol júrýde. Aqshasyn «attandyryp» jiberip, kóligin kútken Qazaqstandyqtar buǵan alańdap, ótken aptada kedendik jeńildik merizimin uzartýdy surady. Alaıda Keden komıteti jeńildik merziminiń uzartylmaıtyny jaıly habarlady. Jeńildikpen rásimdep úlgermeıtinder endi 1 shildeden bastap qymbat baǵaǵa rásimdeýge týra keledi. Máselen: 2010 jylǵy AQSh-tan keletin, dvıgateli 4000 kýb.m «Toyota 4Runner» avtokóliginiń quny 35000 dolar turady. Almatyǵa jetkizý quny 2000 dollar shamasynda. Jańa tarıf boıynsha jańa kólikke keden baj salyǵy 30 paıyz kóleminde bolady. Biraq 1sm3 dvıgatel úshin 2,8 dollardan kem emes. Eger jetkizý quny 200 dollar bolsa, onda kedendik alym (35000+2000)*30%=11 100 AQSh dollaryn, dvıgatel kólemin qossaq 4000*2,8*1,44=16 128 AQSh dolaryn quraıdy. Aktsız baǵasy 1 sm3 úshin 100 teńge, ıaǵnı 4000*100=400 000 teńge nemese 2740 AQSh dollary bolady. Kedendik alym 60 eýro. Qosymsha qun salyǵyn qossaq (35000+16128+2740+81+2000)*12%=6 714 AQSh dollary bolady. Barlyǵyn qosqanda bul kólikti kedendik rásimdeý 25 663 AQSh dollaryn quraıdy. Al qazirgi jeńildikpen bul somma 5 myń dollar aınalasynda bolady. Ara salmaq 20 myń dollardy qurap otyr. Bul rette naryqta jantalas pen baǵanyń bas aınaldyrarlyq kúıge jetýi túsinikti jaıt.
Sarapshylar bul ózgeristerdiń jańa kólikter naryǵyna áser etpeıtindigin aıtady. Olardyń pikirinshe Eýro-3 pen Kedendik odaqtyń biryńǵaı tarıfiniń engizilýi Qazaqstandy eski-qusqydan aryltyp, jańa kóliktiń kóbeıýine jeteleıdi. Óıtkeni 1 shildeden soń, jyl aıaǵyna deıin baǵa rettele bastaǵan tusta jańa kólik pen eski kóliktiń quny teńesedi. «Astana Motors» QMK bas dırektorynyń orynbasary Anton Afonınniń aıtýynsha, shyǵarfylǵanyna 7-8 jyl bolǵan «Golf» kóligin 20 myń dollarǵa alǵansha sý jańa Koreıa nemese Frantsııa kóliginiń tizginin qolyna ustaǵan jón kóretin qazaqstandyqtar kóbeıedi. Alaıda qazaqstandyqtardyń deni 3-8 myń dollar aralyǵynda kólik minetinin eskersek, Reseı men Ózbekstannan shyǵatyn kólikten basqa sý jańa kóliktiń kóbeıerine senim az.
Qalaı desek te shilde taıaý. Al onyń eski kólik naryǵy men qazaqstandyqtardyń ómirine biraz ózgeris ákeleri sózsiz. Ázirge enshimizge sharyqtaǵan baǵany baqylaý ǵana qalyp otyr.