Aýylǵa paıdasy mol jańa qujat

ASTANA. QazAqparat - Agroónerkásiptik keshendi damytýdyń 2017-2021 jyldarǵa arnalǵan baǵdarlamasy ómirge engizilmek.

Ústimizdegi jylǵy 9 qyrkúıek kúni ótken Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Elbasy aýyl halqynyń jaǵdaıyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan birqatar tapsyrma bergen bolatyn.

«Úkimet búginde shaǵyn nesıe berý aıasyn odan ári keńeıtý jóninde shara­­lar qabyldaýy tıis. Ózin ózi jumyspen qamtıtyndardyń 60 paıyzy aýylda turady. Osyǵan baılanys­ty, «Jumyspen qamtýdyń jol kartasy» aıasynda biz 5 óńirde qanatqaqty rejimde «Aýyldaǵy jumys orny» jańa jobasyn iske asyrýdy bastadyq. Oǵan 10 mlrd teńge bólindi. Bul jumysty júrgizý barysynda kooperatsııalardy damytý isine aıryqsha kóńil bólý qajet. «Kooperatsııalar týraly» tıisti zań qabyldandy. Endi jer-jerlerde úlken uıymdastyrý jáne túsindirý jumystary kútip tur. Úkimetke ákim­der­men birlesip, eldi mekenderde aýyl­sharýashylyq ónimderin ótkizý jáne qaıta óńdeýdi qamtamasyz etetin kooperatıvter uıymdastyrý jónindegi sharalar qabyldaýdy tapsyramyn», degen bolatyn.

Sonymen qatar, memlekettiń qazy­nasy bıylǵy jyldyń qorytyn­dysynda 830 mıllıard teńge qosym­sha kiriske tolyǵýy kútilip otyrǵandyǵyn, munyń ózi bıylǵy jyly daǵdarysqa qarsy jospardan shyǵýǵa jáne strategııalyq damý mindetterin oryndaý úshin qazirgi problemalardy sheshýge múmkindik beretindigin aıta kele, osyǵan baılanys­ty negizgi úsh mindetti atap kórsetken bolatyn. Osyǵan oraı «Agrobıznes-2020» baǵdarlamasynyń aıasynda jyl sońy­na deıin agroónerkásiptik keshendi damy­tý­dyń memlekettik baǵdarlamasyn ázir­leýdi usynǵan edi. «Aldaǵy bes jyl ishinde keminde 600 myń gektar sýarmaly jerdi aınalymǵa engizý kerek. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi men ákimder aýyl­sharýashylyq jerlerin tıimdi paı­dalanýǵa qatań baqylaý júrgizý tıis. Ol jerlerdi apatty jaǵdaıdaǵy sý qoımalaryn jóndeý jáne jańadan salý esebinen qajetti sý kólemimen qam­ta­masyz etý kerek», degen bolatyn. Sonymen qatar, agroónerkásip keshe­nindegi sýbsıdııalaý júıesin jetildirý, tıimsiz sýbsıdııalardy doǵarý jáne ónimdilikti arttyrýǵa nazar aýdarý qajet ekendigin atap kórsetken edi.

Elbasynyń osy tapsyrmalaryna baılanysty elimizdiń Aýyl sharýa­shylyǵy mınıstrligi «Qazaqstan Res­­pýblıkasynyń agroónerkásiptik keshenin damytýdyń 2017-2021 jyl­darǵa arnalǵan memlekettik baǵ­dar­lamasy tujyrymdamasynyń jobasyn» ázirledi. Atalǵan joba qazirgi kúni el kásipkerleriniń qatysýymen keńinen talqylanýda. Jobanyń elimizdiń aýyl­darynda kooperatıvtik qozǵalysty damytýǵa serpin beretindigi atap kórse­tilýde.

Osy aptanyń sársenbisi kúni osyndaı bir mándi kezdesý «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasynda bolyp ótti. Bul bas­qosý el óńirlerin keńinen qamtyǵan onlaın rejiminde júrgizildi. Onyń jumysyna Premer-Mınıstrdiń orynbasary - Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asqar Myrzahmetov qatysty. Aýyl sharýashylyǵy mınıstriniń orynbasary Qaırat Aıtýǵanov tujyrymdamada qamtylǵan máselelerdi keńinen áńgi­me­lep berdi. Onda agroónerkásiptik keshenniń qandaı salalary memlekettik qold­aýǵa ıe bolatyndyǵy, aldaǵy bes jyl­da el agrarshylary memlekettik qoldaýdyń qandaı túrlerine ıe bola­tyn­dyǵy, osyǵan deıin qoldanysta bo­lyp kelgen memlekettik qoldaýdyń qan­daı sharalary kúshin joıatyndyǵy, sony­men qatar, ishki rynokty otandyq aýylsharýashylyq ónimderi jáne azyq-túlik túrlerimen toltyrý maqsatynda qan­­daı josparlardyń ázirlenip jat­qan­dyǵy naqty aıtyldy.

Sonymen, Qaırat Aıtýǵanovtyń aıt­yp ótkenindegideı, jańa memle­ket­tik baǵdarlamany ázirleý qajet­ti­gi Qazaqstannyń Eýrazııalyq ekono­mı­­kalyq odaqtyń, Dúnıejúzilik saýda uıymnyń quramynda jasaıtyn áre­ket­terine, sondaı-aq, ǵalamdyq ekono­mı­kada bolyp jatqan ózgerister men elimiz­degi ishki úderisterge baılanys­ty týyndaǵan. Tujyrymdamada agroóner­ká­siptik keshendi odan ári damytýda Qazaqstannyń kúshti jáne álsiz jaq­ta­ry­na taldaýlar jasalynǵan. Soǵan sáı­kes olqylyqtardy toltyrýdyń naqty shara­lary kórsetilgen.

Máselen, elimizdiń mal sharýa­shy­ly­ǵyndaǵy mal ónimderin óńdeý men satý isine júrgizilgen taldaýlar elimizdiń ishki rynogynda balyq, qus eti, shujyq, irimshik, sútten alynatyn maı ónimderi jóninde ımporttyń basym ekenin kór­setip berdi. Bul basymdyq jalpylaı alǵanda 33 paıyzben 67 paıyz ara­lyǵynda bolyp otyr. Al qoı, sıyr, shosh­qa eti jóninen elimiz ózin ózi tolyq qamtamasyz etip qana qoımaı, sonymen qatar, eksportty qazirgiden áldeqaıda arttyrý múmkindikterine ıe.

Endi ósimdik sharýashylyǵynyń ónimderine keletin bolsaq, makaron, ósimdik maıy, kókónis jáne jemis-jıdek konservileri jóninde ımport kólemi molyraq. Sonyń ishinde qant ımportynyń kólemi 97 paıyzǵa deıin jetip otyr. Al astyq ónimderi, un jáne birqatar ónimder jóninen elimiz ishki rynokty tolyqtaı qamtamasyz etip qana qoımaı, sonymen qatar, olardy syrtqy rynoktarǵa shyǵarýda álemdik deńgeıde óz orny bar belsendi oıynshylardyń qataryna qosylyp otyr.

Tujyrymdamada aýylsharýashylyq ónimderin óndirý men ótkizýdiń jáne olardy óńdeýdiń negizgi problemalary aıqyndalǵan. Olardyń qatarynda bıdaıdyń artyq óndirilýi, quramajem, arpa, qus eti ónimdiliginiń jetkiliksizdigi, óńdelgen et, sút, kókónis, jemis-jıdek ónimderi úlesiniń azdyǵy, sıyr, shoshqa, qoı eti eksporty deńgeıiniń tómendigi sekildi ótkir turǵan máseleler bar. Osy problemalardyń oryn alý saldarynan elimiz syrtqy saýdada ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha 1,3 mıllıard dollardy ala almaǵan.

Osy olqylyqtardyń ornyn toltyrý úshin birqatar sharalar qabyldanyp otyr. Osylardyń negizi retinde basty maqsattar aıqyndalǵan. Sonyń ishinde 6 túrli mindetke erekshe kóńil bólinbek. Eger toqtala ketetin bolsaq, olar:

birinshi - mal sharýashylyǵynyń tıim­diligin 58 paıyzǵa, ósimdik sharýa­shylyq tıimdiligin 40 paıyzǵa deıin arttyrý;

ekinshi - taýarly óndiriske 670 myń usaq óndirýshini tartý úshin aýqymdy aýyl­sharýashylyq kooperatsııalaryn damytý jáne ónimderdi ótkizý men óńdeý­diń qoldanýǵa tıimdi júıesin qurý;

úshinshi - aýylsharýashylyq taý­ar óndirýshilerin barynsha keńinen qam­tı otyryp, jalpy sala boıynsha mem­lekettik qoldaýdyń tıimdiligin jáne qol­jetimdiligin qamtamasyz etý;

tórtinshi - kózdelgen maqsatqa qol jet­kizýge baǵyttalǵan eksporttyq saıasat­ty iske asyrý jáne organıkalyq ónim­niń qazaqstandyq brendin alǵa jyljytý;

besinshi - 600 myń gektardan astam sýarmaly jerdi aınalymǵa qosý;

altynshy - agroónerkásip keshenin mem­lekettik retteýdi odan ári jetildirý.

Mine, osynda atalǵan mindetterdi oıda­­ǵydaı júzege asyra alsaq, munyń ózi elimizdiń aýyl sharýashylyǵynyń damýyna qosymsha serpin beretindigi anyq. Soǵan bir mysal retinde aıta ketetin bolsaq, sońǵy kezderde júrgi­zil­gen zert­teýler 1 gektar sýarmaly jer­diń tıim­diligi men beretin paıdasy 1 gektar táli­mi jerdegiden 30 esege deıin artyp túse­tindigin kórsetip otyr. Sonda 600 myń gektar sýarmaly jerdi aına­lymǵa qosý dege­nimiz 18 mıllıon gektar tálimi jerdi iske qosýmen birdeı bolyp shyqpaı ma? Demek, atalǵan mindetke jarym-jarty­laı qol jetkizdik degenniń ózinde munyń ózi elimizdiń aýyl sharýashylyǵy keshe­niniń damýyna áldeqaıda serpin bere­tindigi anyq.

Biz endi jalpy tujyrymdamaǵa jan-jaqty toqtalmaı-aq, onyń ishinde búgingi kúni búkil aýyl halqyn tolǵandyryp otyrǵan asa bir ózekti másele - olardyń qolyndaǵy ónimdi ótkizý máselesine toqtalmaqpyz. Qazirgi aýyl halqy dege­nimiz kimder? Olar - kóbinese ózderi­niń qolyndaǵy azyn-aýlaq maly men egistik jerlerine súıenip ómir súrip jatqan, ıaǵnı tek úı sharýashylyǵymen ǵana shuǵyldanyp otyrǵan adamdar. Qazirgi aýyl halqynyń kem degende 70-80 paıyzyn osyndaı adamdar toby quraı­tyndyǵy anyq. Aıta ketý kerek, osy ýaqytqa deıin adamdardyń bul top­tar­yna jergilikti bılik tarapynan jet­kilikti kóńil bólinbeı keldi. Bul adamdardyń tirshilik kózderin damytý isi osy ýaqytqa deıin qabyldanǵan aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy baǵ­dar­lamalardan tysqary qalyp otyrdy. Nege? Sebebi, úı sharýashylyǵy negi­z­in­de uıymdasyp tirlik qylýdyń ózin­dik qıyndyqtary bar ekendigi anyq. Máselen, olardyń qoldaryndaǵy mal­dar­dy selektsııadan ótkizýdiń, asyl­dandyrýdyń qıyndyqtary jetip artylady. Sonymen qatar, árbir úıden ónim jınap júrý de ońaı emes. Onyń ústinde álemdik tájirıbe boıynsha kásipkerlik sýbektisi retinde uıymdaspaǵan jeke sharýashylyqtyń bolashaǵynan úmit kútý de qıyn. Mine, osyndaı sebepterge baılanysty osy ýaqytqa deıin jeke úı sharýa­shylyqtarynyń qoldaryndaǵy maldar kóptegen sýbsıdııa túrlerinen qu­ral­aqan qalyp otyrdy. Olardyń qolyndaǵy ónimdi jınaý máselesimen de eshkim shuǵyldanbady. Endi Elbasy tap­syrmasy arqyly memleket naq osy adamdar tobyna kóńil bóletin bolady. Budan bylaıǵy kezeńde olar da mem­lekettik qoldaýǵa ıe bola bas­taıdy. Bizdiń oıymyzsha naq osy she­shim bizdiń qazaq halqynyń, jalpy, Qazaqstandaǵy aýyl halqynyń ózin­dik ulttyq erekshelikterine mán ber­gen, sol erekshelikterge sáıkes qol­daý sharalaryn kórsetýdiń joldaryn qarastyrǵan birden-bir utymdy sheshim bolyp otyr. Munyń memleketke, jalpy el ekonomıkasyna beretin paıdasy da az bolmas. Óıtkeni, qazirgi zertteýler maldyń 70-80 paıyzy osy jeke sharýashylyqtardyń qolynda ekenin, demek, bul sharýashylyqtardyń qolynda, eger uıymdastyra bilse, mol ónim kózi bar ekendigin kórsetedi.

Sonymen, elimizdegi úı sharýa­shy­lyq­­t­aryn damytý maqsatynda memleket alǵashqy kezekte qandaı máselelerge mán bermek? Onyń shet jaǵasyn biz joǵaryda aıtyp ta kettik. 670 myń usaq óndirýshiniń taýarly óndiriske qaraı tartylatyndyǵyn aıttyq. Árkim óz qolyndaǵy azyn-aýlaq malmen otyrǵanda olardy qalaı uıymdasqan óndiri­ske tartýǵa bolady? Munyń joly belgili. Álemdik tájirıbedegi mu­nyń eń tıimdi tásili osyndaı jeke sharýa­shylyqtardyń kooperatsııasyn qa­lyp­tastyrý jáne damytý bolyp tabylady. Mine, memleket osyndaı kúrdeli máseleni sheshýge batyl kirisýdi jón kórip otyr. Biz sóz etip otyrǵan baǵdarlamada bul máselege keńinen mán berilgen. Tıisti sharalar qamtylǵan. Endi osylarǵa keleıik.

Qazirgi kúni memleket jeke úı sha­rýa­­shylyqtarynyń kooperatsııasyn qalyptastyrý jáne damytý maqsatynda qanat­qaqty jobany qolǵa aldy. Osy joba boıynsha kem degende 20 úı sharýa­shy­lyǵy bas qosqan jerde olardyń kooperatıvi uıymdastyrylatyn bolady. Bul kooperatıvterden birinshi kezek­te sút ónimderin jınaýdyń, sodan keıin et ónimderin jınaýdyń tıisti she­ma­lary ázirlený ústinde. Osyny júzege asyrý maqsatynda sút qabyldaý pýnkti ashylyp, ol tıisti tehnologııalyq quraldarmen jáne sútti tasymaldaıtyn kólik túrimen qamtamasyz etiledi. Munda súttiń sapasyn jáne kólemin anyqtaıtyn quraldar bolady. Sút jınaıtyn adam belgilenedi jáne kooperatıv basshysy saılanady. Bul úderisterdiń bári aýyl adamdarynyń qoldaýymen erikti túrde júrgiziledi. Bizdiń oıymyzsha, mundaı sharany uıymdastyrýdy aýyl adamdary, ıaǵnı jeke úı sharýashylyǵynyń ıeleri qoldaýy tıis. Óıtkeni, kooperatıvtiń olar­ǵa beretin paıdasynan basqa zııany joq. Olardyń qolyndaǵy ónimderdi turaq­ty túrde jınap alý jáne olardy ótkizý máselesi sheshilse, munyń ózi árbir úı sharýashylyǵy ıesiniń turaqty kiri­sin arttyratyndyǵy anyq. ıAǵnı ol óz úıinde otyryp-aq, turaqty jumys tapqandaı múmkindikke ıe bolady.

Munyń syrtynda, memleket osyndaı uıymdasyp tirlik quryp, kooperatıvke birikkenderge sol kooperatıv arqyly tıisti sýbsıdııalar bere bas­taıdy.

Qazirgi kúni mal sharýashylyǵynda sýbsıdııanyń 33 túri bar. Ótken 2015 jyly memleket osy sýbsıdııalarǵa 69 mıllıard teńge bóldi. ıAǵnı, osynshama kólemde tegin kómek kórsetildi.

Endi jańa baǵdarlama aıasynda osy sýbsıdııalardyń 34,5 mıllıard teńgeni qamtıtyn 6 túri qaıta qarastyrylyp otyr. Óıtkeni, bul sýbsıdııalardy buryn tek iri sharýashylyqtar alyp kelgen bolatyn. Máselen, et baǵytyndaǵy sýb­sıdııalardyń 60 paıyzyn 19 iri mal bordaqylaý alańy alyp keldi. Sút baǵytynda da osyndaı jaǵdaı oryn aldy. Bul sýbsıdııany alýdyń bir sharty ony alýshynyń qolynda kemin­de 400 bas sıyr bolý qajet edi. Endi osy talap 100 bas sıyrǵa deıin tómen­detildi. Árıne, aýyldaǵy árbir úı sharýashylyǵynda 100 bas sıyr bola qoımaýy múmkin. Biraq 20 adam birigip kooperatıv quratyn bolsa, qol­da­ryn­daǵy mal sanyn osynsha basqa áb­den toltyra alady. Mine, olar osylaısha memlekettiń sýbsıdııasyna, ıaǵnı tegin qoldaýyna ıe bolmaqshy.

Sonymen qatar, endi kooperatıvke birikken úı sharýashylyqtary osy arqyly óz qoldaryndaǵy maldy tıisti sapaly azyqpen qamtýda, olardy asyldandyrýda memleket qoldaýyna ıe bolady.

Jalpy, budan bylaıǵy kezeńde birigip tirlik quramyz degen aýyldaǵy jeke úı sharýashylyqtaryna basqa da kór­setiletin kómek túrleri bar. mundaı kómek­ter tek et pen sút baǵytynda ǵana emes, sonymen qatar, aldaǵy ýaqytta ósim­dik sharýashylyǵy salasynda da uıym­dastyrylatyn bolady.

«Atameken» ulttyq kásipkerler pala­tasynda ótken basqosýda oǵan onlaın rejiminde qatysqan el óńirler­indegi sharýa qojalyqtarynyń ıeleri bul máselege barynsha qoldaý bil­dir­di. Sebebi, atalǵan iske aldaǵy ýaqyt­ta tek jeke úı sharýashylyqtary ǵana emes, sonymen qatar, shaǵyn sharýa qojalyqtary da belsendi túrde tartylmaq.

Basqosý sońynda Aýyl sharýa­shy­lyǵy mınıstriniń orynbasary Qaırat Aıtýǵanov pen «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasy basqarma tóraǵasynyń orynbasary Nurjan Áltaev jýrnalıstermen jolyǵyp, shaǵyn suhbattar berdi. Qaırat Aıtýǵanov suhbat barysynda aýyldaǵy úı sharýashylyqtary kooperatıvterin qurý isi qazirgi kúni qanatqaqty joba ret­in­de Qaraǵandy oblysynyń Nura aýdanynda qolǵa alynǵandyǵyn, so­lar­dyń tájirıbesi negizinde bul isti keńinen nasıhattaý qarastyry­lyp jat­qandyǵyn aıtyp ótti. Nurjan Áltaev jańa baǵdarlamanyń mańy­zyna toq­­­tala kele, agroónerkásip kesheni sala­­syndaǵy munyń aldynda­ǵy ba­ǵ­­darlamalar salalyq deńgeıde bol­sa, bul baǵdarlamanyń Mem­le­ket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes memlekettik deńgeıge deıin kóteril gendigin, osyǵan oraı ony júzege asyrýǵa tek elimizdiń Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi ǵana emes, sonymen qatar, basqa da mınıstrlikterdiń, ekonomıkalyq salalyq qurylymdardyń qatysa­tyn­dy­ǵyn atap kórsetti.

Sonymen, biz «Qazaqstan Respýb­lıkasynyń agroónerkásiptik keshenin damytýdyń 2017-2021 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynyń tujyrymdamalyq jobasyn aýyl halqy úshin paıdasy mol jańa bir tarıhı sheshimdi júzege asyrý quraly retinde qabyldadyq. Іske sát deımiz endeshe.

Suńǵat ÁLІPBAI,

«Egemen Qazaqstan»