Aýrýhana jekeshelense, utarymyz ne? - baspasózge sholý
***
Qostanaı oblysyndaǵy Kachar kentinde jańa meshit ashyldy. 100 orynǵa arnalǵan ǵımarattyń ishimen qatar, syrty da sulýlyǵymen kóz tartady. «Arhıdızaın 2008» jaýapkershiligi shekteýli seriktestiginiń qurylysshylary men sáýletshileri shaǵyn meshittiń syrtqy kórkimen qatar, oǵan qoldanǵan materıaldardyń sýyqqa beriktigine de mán beripti. Mysaly, meshittiń kúmbezi farformen jabylǵan. Qurylysshy mamandardyń aıtýynsha, elimizdegi farfor kúmbezdi birinshi meshit te osy kórinedi. Ol Arqa jeriniń qary men jeline, jańbyryna tózimdi keledi. Sonymen birge, meshittiń ishi de farformen bezendirilgen. Bul týraly «Egemen Qazaqstan» gazeti búgingi sanynda habarlap otyr.
Gazettiń jazýynsha, meshit ENRC korporatsııasy men Qostanaı oblysy ákimdiginiń arasyndaǵy áleýmettik áriptestik memorandýmy sheńberinde salyndy. Imandylyq úıi Sokolov-Sarybaı ken óndirý birlestigine 40 mıllıon teńgege tústi.
Ózen shaıandaryn ósirý, saýdalaý óte paıdaly tabys kózi. Sebebi, bul shaıandardan joǵary sapaly dıetalyq ári dámdi et alynady.Et quramynyń 16 paıyzy aqýyzdardan, 0,5 paıyzy maılardan turady. Shaıandardy negizinen alǵanda sorpalar, salattar jáne as mázirlerine qospalar úshin paıdalanady. Qaınatylǵan shaıandy balyqtan jasalǵan taǵamdarǵa tuzdyq esebinde usynady. Osy qasıeti arqyly ol syra ishken kezde aýyzdyń dámin keltiretin baǵaly tiskebasar esebinde de qoldanylady. Bul týraly «Egemen Qazaqstan» gazeti búgingi nómirinde jazyp otyr.
Maqalada shaıan ósirýdiń qyr-syry, ekonomıkalyq mańyzy, olardy ótkizý joldary sııaqty paıdaly keńester berilgen.
«Bir analyq shaıan jylyna 60-900-ge deıin jumyrtqa shashady. Orta eseppen alǵanda bir analyq 400 jumyrtqa shashty dep esepke alatyn bolsaq, sizdiń satyp alǵan 10 kılogramm tiri shaıanyńyz bir jylda kem degende 20 myń jumyrtqa berýi tıis. Budan siz 1 myń kılogramm shaıan etin óndire alasyz. ıAǵnı siz bastapqy bir jyldyń ishinde ǵana 1 mıllıon teńge kiris alasyz. Munan keıingi jyldary bul bıznestiń sizge beretin paıdasy sizdiń óz ilkimdiligińizge baılanysty bolatyndyǵyn eskertemiz», - deıdi maqala avtory. Maqalanyń tolyq nusqasyn «Shaıan ósirý» taqyrybymen oqı alasyzdar.
Alashtyń uly qaıratkerleriniń biri Álimhan Ermekovtiń solaqaı saıasattyń qurbany bolǵanyna búgin kóz jetkizip otyrmyz. Ótken ǵasyrdyń 90-jyldaryna deıin bizdiń elimizde ony biletinder óte az boldy. Onyń esimi Qazaq keńes entsıklopedııasyna engizilmedi, tarıhshylar da ol týraly shyndyqty aıta almady. Tek matematıkter ǵana Qazaqstandaǵy matematıka bilimi men ǵylymy tarıhyn qarastyrǵanda Á.Ermekovti oqta-tekte aýyzǵa alatyn. Sóz joq, búkil ǵumyryn ustazdyqqa arnaǵan, qazaqtan shyqqan tuńǵysh matematık, professor Á.Ermekovtiń ǵylym salasyna sińirgen eńbegi óte zor, dep jazady «Egemen Qazaqstan» «Ermekovtiń erligi urpaqqa - uran, elge - mura bolýǵa laıyq» degen maqalasynda.
Onyń ustazdyq jolyn qysqasha sholar bolsaq, el ıgiligi jolynda qyrýar ister atqarǵanyna kóz jetkizemiz. Ol 1935 jyly qazaq tilinde «Uly matematıka kýrsy» atty kitaptyń birinshi bólimin, 1936 jyly ustazdyq tájirbıesi negizinde «Qazaq tiliniń matematıka termınderi» atty túsindirme sózdigin, al 1937 jyly «Determınant teorııasynyń elementteri» dep atalatyn eńbegin jazdy. Ókinishke qaraı, 1938 jyly «halyq jaýy» atanyp, tutqyndalýyna baılanysty onyń óńdelip, baspaǵa tapsyrylǵan «Uly matematıka kýrsy» kitabynyń 2-bólimi joǵalyp ketti, daıyndaǵan doktorlyq jumysy aıaqtalmaı qaldy.
Á.Ermekov 1921-1922 jyldary Qarqaralyda eki satyly mektep pen pedagogıkalyq tehnıkýmdy (qazir Saran pedkolledji) ashýǵa tikeleı basshylyq jasaǵan. 1926 jyly birjola oqytýshylyq qyzmetke aýysqannan keıin, 1926-1928 jyldary Tashkenttegi tuńǵysh qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń joǵary matematıka kafedrasynyń oqytýshysy, keıin jaratylystaný-matematıka fakýltetiniń dekany, 1928-1930 jyldary Almatydaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetinde matematıka kafedrasynyń dotsenti, 1930-1936 jyldary Qazaq memlekettik zootehnıkalyq-maldárigerlik ınstıtýtynyń dotsenti ári professory jáne matematıka kafedrasynyń meńgerýshisi mindetterin atqardy. 1936-1938 jyldary Qazaq ken-metallýrgııalyq ınstıtýtynda matematıka jáne teorııalyq mehanıka kafedrasynyń meńgerýshisi mindetin jalpytehnıkalyq fakýltettiń dekany qyzmetine qosa atqardy. 1938 jyldyń basynda Kýıbyshevtiń (qazirgi Samara) josparlaý ınstıtýtynda matematıka jáne matematıkalyq statıstıka kafedrasynyń meńgerýshisi ári professory bolyp qyzmet istedi. 1947-1948 oqý jyldarynda Shymkent tehnologııa ınstıtýtynyń matematıka kafedrasynyń meńgerýshisi, al 1958 jyldan ómiriniń sońyna deıin Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń joǵary matematıka kafedrasynda aǵa oqytýshy boldy.
***
Aımaqta qurylysy júrip jatqan ǵasyrlyq joba - «Batys Eýropa-Batys Qytaı» halyqaralyq kólik dáliziniń «Almaty-Tashkent-Termez» baǵytyndaǵy 261,5-358,6 shaqyrymdyq telimindegi jolqurylys jumystary tolyq aıaqtalyp, paıdalanýǵa berildi. Bul týraly «Aıqyn» gazeti habarlap otyr.
Basylymnyń jazýynsha, «Oıtal-Qaınar» aralyǵyndaǵy bul joldyń uzyndyǵy 48,1 shaqyrymdyq bóliginiń qurylysyna jalpy somasy 12,3 mıllıard teńge jumsalyp, eki kópir, bir kóliktik jolaıryq, 51 sý ótkizý qubyry, 3,3 mıllıon tekshe metr jer tósemi jáne 48,1 sharshy metr tsementtibeton jamylǵysy tóselgen. Koreıalyq «KCC E&C» AQ merdiger kompanııasy qolǵa alǵan sharýany atqaryp shyqty. Endigi kezekte arnaıy jumys komıssııasy bir aıdyń ishinde jumystyń sapasyn synnan ótkizedi. Avtomobıl joldary komıteti oblystyq departamenti basshysynyń orynbasary Aıjan Týǵanovanyń aıtýynsha, jobany iske asyrý barysynda naqtyly kezeńde oblys boıynsha bir baǵytta 75 shaqyrym asfalttibetondy jáne 563 shaqyrym tsementtibetondy jamylǵy tóselgen. Jalpy, uzyndyǵy 215 shaqyrymdy quraıtyn bes ýchaskede qurylys jumystary aıaqtalǵan. Aǵymdaǵy jyly taǵy da úsh ýchaskeniń jumysyn aıaqtaý mejelenip otyr.
Medıtsına salasynda taǵy bir jańa reforma qolǵa alynady. Sheneýnikter bıyldan bastap memlekettik densaýlyq saqtaý mekemeleri, ıakı aýrýhanalar men emhanalardy jekeniń qolyna ótkizýdi kózdep otyr.
ıAǵnı, qostarapty áriptestik arqasynda jekemenshik ıeleri men memlekettiń arasynda baılanys ornaıdy. Mundaǵy maqsat - medıtsınalyq qyzmet kórsetýdiń sapasyn arttyryp, báseke ornatý. Degenmen, mınıstrliktiń sheshimi qalyń buqarany qýanta qoımaıtyn sııaqty. Jalǵyz medıtsına salasy emes, kez kelgen salada ekijaqty senimdi áriptestik ornatyp, jaýapkershilikti qos tarapqa teńdeı bólý - naryq zamanynyń basty maqsaty. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi memlekettik aýrýhanalardy belgili bir talaptarǵa sáıkes senimdi basqarý negizinde jekemenshikke ótkizýdi josparlap otyr. Bul - «Salamatty Qazaqstan» baǵdarlamasynyń aıasynda memleket pen jekemenshik ıeleri arasyndaǵy áriptestikti nyǵaıtý maqsatynda júrgiziletin jumys. Bul jóninde «Aıqynnyń» «Aýrýhana jekeshelense, utarymyz ne?» atty maqalasynan oqı alasyzdar.
Densaýlyq saqtaý vıtse-mınıstri Bolat Tókejanovtyń aıtýynsha, memlekettik-jekemenshik áriptestikti engizý densaýlyq saqtaý júıesine jeke ınvesttsıııalar tartylyp, medıtsınalyq qyzmet kórsetý sapasy jańa deńgeıge kóteriledi. «Mınıstrlik medıtsınaǵa jeke sektordy tartý úshin baryn salýda» deıdi vıtse-mınıstr. Túsingenimizshe, memlekettik aýrýhanalar jekeniń qolyna tapsyrylsa da, jeke adam menshik ıesi atana almaıdy. Ekinshiden, jekemenshik ıeleri emhanany salyp berip, jumys isteýine barynsha jaǵdaı jasaıdy. Al jumsalǵan shyǵyndy memleket belgilengen ýaqytta keri qaıtarýy tıis. Atap ótý kerek, qan ortalyǵy, JQTB aýrýlaryn emdeıtin arnaıy aýrýhanalar syndy memlekettik mekemeler jekemenshikke ótpeıdi. Al jeke kásipkerlerge tapsyrylatyn aýrýhanalar men emhanalardy densaýlyq saqtaý basqarmalary usynady, dep jazady basylym.
Ýkraına Prezıdentiniń keńesshisi Vladımır Zýbanov Sevastopolde ótken baspasóz májilisinde «ıÝlııa Tımoshenko túrmeden shyqpaıdy» dep málimdegen. Bul týraly «Aıqyn» gazeti habarlap otyr.
- ıÝlııa Tımoshenkoǵa qatysty 2 qylmystyq is qozǵalǵan. Temir torda jazasyn ótep jatqan Tımoshenko bostandyqqa áli shyqpaıdy. Ýkraına sot júıesin jetildirýge qatysty jumystaryn jalǵastyra beredi. Eýroparlamanttiń adam quqyqtaryna qatysty ózge de talaby - resmı Kıevtiń Vılnıýstegi sammıtte Eýro Odaqpen kelisim jasaýǵa esh kedergi keltirmeıdi, - dedi ol.
Aqıqatyn aıtsaq, Ýkraınanyń burynǵy úkimet jetekshisiniń túrmede otyrǵanyna bıyl týra eki jyl toldy. Tımoshenko «Reseımen gaz kelisimine qol qoıý kezinde ókilettiligin asyra paıdalanǵan» dep aıyptalyp, túrmede 7 jyl jazasyn óteýge kesildi. Ýkraınanyń Bas prokýratýrasy Tımoshenko 2010 jylǵy Prezıdent saılaýy aldynda óz ımıdjin jaqsartý úshin RF-men tıimsiz gaz shartyna qol qoıdy dep esepteıdi. Sonymen qatar Tımoshenkonyń bılikti óz maqsatyna paıdalanýy memleketke 190 mıllıon dollar shyǵyn keltirgen kórinedi, dep jazady basylym.