Aýdarmashylar men jýrnalıster «salamat» pen «salaýatty» ajyrata almaıdy - N.Ýálıev
Bas qosýǵa qatysqan belgili lıngvıst ǵalym A.Baıtursynov atyndaǵy Til bilim ınstıtýtynyń bas ǵylymı qyzmetkeri Nurgeldi Ýálıev jýrnalıster men aýdarmashylardyń qatesin tizdi. «Biraz jyldar buryn qazaq tiliniń eń negizgi bes salasynyń ishinde jetekshi sala kórkem ádebıet bolatyn. Sol kórkem ádebıetten, aqyndar men jazýshylardan kóp nárse úırendik. Al qazirgi bul sala yǵysyp qaldy. Onyń ornyn buqaralyq aqparat quraldary basyp, jetekshi salaǵa aınaldy. Endi gazet-jýrnaldar yǵysyp kete me degen qaýip bar. Sebebi, jarnama tili, jarnamashylar basym baǵytqa aınalyp bara jatyr. Al olardyń tili óte aýyr. Odan keıingi sala retinde resmı is qaǵazdar salasyn ataýǵa bolady. Resmı til aýdarmaǵa baılanǵan. Odan keıingi sala - sóıleý tili. Sóıleý tilimizdiń ózi qıyndap ketti», - deıdi N.Ýálıev. Onyń aıtýynsha, tildik semantıka - tildiń norma negizderi uzaq jyldar boıy qalanady. Ol buzylsa, naǵyz qaýip sonda. Buqaralyq aqparat quraldary ana tilimizdiń surqyn qashyryp júr. Sebebi, tikeleı aýdarmaǵa súıenip, kirme sózderdi kóp qoldanyp, qazaqtyń kórkem sózderi umytylýda. Dálel retinde ǵalym qazir jýrnalıster qate qoldanyp júrgen sózder men sóz tirkesterinen birneshe mysal keltirdi. «Mysaly, jýrnalıster «saldarynan» degenniń ornyna «nátıjesinde» deıdi. Nátıje - jaǵymdy túsinik. «Saldarynan» degen jaǵymsyz nárse. «Etek aldy», «qanat jaıdy» deıdi. «Maskúnemdik qanat jaıdy» deıdi. Bul qate. Qazaq jaǵymsyz dúnıeni «etek aldy» deıdi. Ózderińiz bilesizder, biraz ýaqyt buryn «elbasyǵa» degen sózdiń qaı jeri qate dep shyqty. Durysy - «elbasyna». Mysaly, «anasyna» deýdiń ornyna «anasyǵa» demeımiz ǵoı. Odan keıin til mamandarynyń ózderi aıdan aspannan shyǵaryp júr. Til mamandary «týdy» deý durys emes, áıelden bala «týylady» degendi shyǵardy. Solarǵa ergen jýrnalıster efır men gazette «týyldy» degen sózdi uıalmaı qoldanyp júr. Sonda týǵan aǵasyn «týylǵan aǵasy», týǵan ákesin «týylǵan ákesi» deımiz be? Bul - logıka qýý. Biraq tildiń zańdylyǵy logıkaǵa syımaıdy»,- deıdi N.Ýálıev. Ǵalym qazir jýrnalıster mádenı semantıkany da eskermeı bara jatqanyna qynjylys tanytty. «Ásirese, «baǵyndyrdy» degen sóz qıyn bolyp barady. Bul áskerı termındi alyp sporttaǵy «júz metr qashyqtyqty baǵyndyrdy» dep qoldanyp júr. Kezinde «muǵalıma» degen sózdi áreń qoıdyryp edik, ornyń ornyn «tóraıym» basty. Beıimbet Maılın bizden tildi artyq bilmese, kem bilmeıdi. Kolhoz basshylyǵyna saılanǵan áıeldi «tóraǵa» dep jazǵanyn jaqsy bilemiz. Endi bizdiń fılologtar men jýrnalıster «tóraıym» degen sózdi taýyp aldy. Budan ózge, mádenı semantıka múlde eskerilmeıdi. «Salamat» pen «salaýatty» ajyrata almaımyz. «Salaýat» degen keshirim degen sóz, qazaq qoǵamynda, ásirese, quqyqtyq negizde jaqsy qoldanylǵan sóz. Daý-damaıdy toqtatý úshin «Paıǵambarǵa salaýat aıtylady, daýdy toqtatyńdar» deıtin. Al qazir aýdarmashylar men jýrnalıster «salamatty» degenniń ornyna «salaýatty ómir salty» deıdi. «Salamatty» deýge tilimiz kelmeı jatyr ma?», - dedi ol. Sondaı-aq til mamany efırde «aqtyq saıys», «aqtyq syn» dep aıtýǵa da qatysty syn-pikirlerin bildirdi. Onyń paıymynsha, qazaq qaıtys bolǵan adamnyń «aqtyq demi taýsyldy» dep, qaıtys bolǵan adamdy «aqtyq» saparǵa shyǵarady. «Jýrnalısterdiń taǵy bir jaqsy kóretini «torqaly toı» degen sóz. Torqaly toı - topyraq berý degen sóz. Torqaly toıdyń bir nusqasy retinde topyraq toıy deýge bolady. Topyraq toıy - as berý toıy. Osyndaı dúnıeler umyt bolyp bara jatyr. Mádenı semantıka saqtalmaıdy. Saıyp kelgende, til ekologııasy ábden buzyldy», - dedi sózin túıindegen N.Ýálıev.