«Atyraýsha arandatý»
Arandatýshylardyń kóksegeni ne?
Birinshi sebep - aıyptalýshylar óz áreketi arqyly qara basynyń paıdakúnemdik múddesin oılaǵany. Máselen, Atyraý óńirinde buǵan deıin «quqyq qorǵaýshy» degen atymen málim bolǵan Maks Boqaev qoǵamdy ózine degen qyzyǵýshylyqpen eliktirýge jáne jeke basynyń tanymaldylyǵyn arttyrýǵa kúsh salǵan. Talǵat Aıan tek ashkózdik pıǵylmen áreket etken. Bul sózimizdi kúni keshe ǵana áleýmettik jelilerde jarııa bolǵan Toqtar Tóleshovtiń ókinish haty dáleldep berdi.
Álbette osy jazbalardy oqyp otyrǵan kez-kelgen oqyrman «M. Boqaev pen T. Aıanǵa eldegi ahýaldy shıelenistirý nesine qajet boldy?» dep oılaýy múmkin. Olarǵa qaıtaratyn bir ǵana jaýap bar: atyraýlyq belsendiler «syra koroli» Toqtar Tóleshovtiń aqshasyn kádege jaratqan jáı oryndaýshylar. Buǵan deıin málim bolǵanyndaı, qarsylyq aktsııalary men jappaı tártipsizdikterge arandatý kúsheıgen kezde «syra koroli» búgingi bılikke úzildi-kesildi talap qoıyp, ózi úshin vıtse-prezıdent laýazymyn engizýdi, sonyń nátıjesinde eldegi bılikti qolyna alýdy josparlady.
Eldegi bılikti kúshpen basyp alýǵa erte qamdanǵan T. Tóleshov 2015 jyldyń sońynda óziniń senimdi adamdarynyń birine Talǵat Aıanǵa 100 000 AQSh dollaryn jáne «jer máselesi» boıynsha qujattar jınaǵyn berip jiberýdi tapsyrady. Aqshany alǵan T. Aıan men M. Boqaev 24-shi sáýirde Atyraýda, mamyrda Almatyda ruqsat berilmegen qarsylyq sherýlerin ótkizgeni málim. Endi mine, sotqa deıingi tergeýdiń nátıjesinde T. Aıannyń T. Tóleshovten zańsyz sherýler ótkizýge 100 000 dollar aqsha alǵany anyqtalyp otyr.
Ekinshi sebep - atyraýlyq belsendiler T. Aıan men M. Boqaevtyń «syra koroliniń» qolyndaǵy quralǵa aınalǵany. «Men BAQ-tarda uzaq ýaqyt talqyǵa túsken jer reformasynyń bolatynyn bildim. Qazaqtardyń týǵan jerin qorǵaý úshin eshteńeden taıynbaıtynyn eskerip, osy múmkindikti paıdalanǵym keldi. Sol úshin qyzba minezdi turǵyndary kóp Atyraýdy tańdadym. Jáne ol jerdegi búlikke qatysymnyń baryn eshkim sezbeıdi dep túıdim. Sóıtip óz qyzmetkerlerime Talǵat Aıanǵa 100 000 dollar jiberip, «jer máselesimen» aınalysýǵa jáne qazaq jerin sheteldikterge satý týraly ósek taratýǵa nusqaý berdim. Mundaı áreket jurtty dúrliktirip, halyq týǵan jerdi qorǵaý úshin kóteriletinin bildim»,- delingen T. Tóleshovtiń opyq jep jazǵan hatynda.
Budan shyǵatyny, kópe-kórineý jalǵan aqparatty tarata otyryp M. Boqaev pen T. Aıan ózderiniń jarııalanymdarynda jer zańnamasyna engiziletin ózgeristerdi ótirik túsindiredi. Atap aıtarlyǵy, búlikti bastaýshylar «Qazaqstan Úkimeti Qytaıǵa 1 mln. gektar aýyl sharýashylyǵy jerlerin jalǵa beredi» degen jalǵan aqparatqa ekpin túsiredi. Buǵan qosa, shyndyqqa múldem sáıkes kelmeıtin aqparatty jurt belsendi paıdalanatyn «Facebook» sııaqty áleýmettik jelilerde, «WhatsApp» messendjerinde, jeke adamdarmen áńgimelesý kezinde jáne telefondaǵy tildesýler arqyly taratady. Mundaı aqparatty oqyǵan jurtta bir mezgilde el bıligine degen jaǵymsyz kózqaras qalyptasqany anyq.
Osy jerde bir nárseni aıta ketelik. Resmı málimet boıynsha, qazirgi kezde Qazaqstanda jerdi paıdalanatyn 12 shetel kompanııasy bar-joǵy 31,3 myń gektar jerdi ıelenip otyr. Respýblıka boıynsha jalpy alǵanda shamamen 200 mln. gektarǵa jýyq (týrasynda 100 mln. 835 myń gektar) aýyl sharýashylyǵy maqsatynda paıdalanatyn jerler bar. Demek sheteldik jer paıdalanýshylardyń úlesi bar-joǵy 0,03 paıyzdy quraıdy. Álbette, T. Aıan men M. Boqaevtyń arandatýyna arbalyp qalǵan atyraýlyqtar bul sandardy bilmegeni anyq. «Jer reformasy» taqyryby qyzý talqyǵa túsip, jurttyń dúrligýi men alańdaýshylyǵyn týǵyzǵan kezeńde kópshiliktiń mundaı aqparatqa nazar salmaǵany ras. Shyndap kelgende, 24-shi sáýirde Isataı jáne Mahambet atyndaǵy alańdaǵy sherýge shyqqandar jer zańnamasyna engizilgen túzetýlerdi oqymady. Olardyń barlyǵy T. Aıan men M. Boqaevtyń uran sózderine ılanyp qaldy. Al arandatýshylar bolsa, jurttyń saýatsyzdyǵyn óz jeke basynyń múddesine paıdalandy. Arandap qalǵandar M. Boqaev pen T. Aıandy quzyrly organdardyń der kezinde toqtatqanyna jáne istiń sońy ókinishi ketpes qaıǵyly jaǵdaılarǵa uryndyrmaǵanyna shúkirshilik etedi.
Kim patrıot, kim arandatýshy?
Úshinshi sebep - elge, týǵan jerge degen patrıottyq sezimdi qaraqan basynyń múddesine paıdalanǵany. Atyraýlyq arandatýshylar M. Boqaev pen T. Aıan kádimgi jalǵan aqparattar taratýmen shektelip qalmady. Ashkózdik pıǵyl men aram nıetin júzege asyrý úshin zańsyz sherýge jınalǵandarǵa jalǵan patrıottyq úndeýler joldady. «Jer kodeksine engiziletin túzetýlerdi alyp tastaýdy talap eteıik! Áıtpese, erteńgi kúni kesh qalamyz! Jerimizden aırylyp, qulǵa aınalamyz! Biz jáne bizdiń balalarymyz qytaısha sóıleýge májbúr bolady» degen urandarmen jurtty dúrliktirdi.
Qysqasy, qoǵamdyq tártip pen qaýipsizdikti shaıqaltý maqsatymen áreket etip, halyqtyń bılik organdaryna degen jaǵymsyz, qytaı ultynyń ókilderine degen jaýlyq kózqarasty qalyptastyrýǵa tyrysty. Sherýdi uıymdastyrýshylardyń aram pıǵyly iske asyryldy. Biraq keıin ondaı pıǵyl áshkere boldy. M. Boqaev pen T. Aıan bılik organdarynyń sherýdi belgilengen jerde ótkizý jáne jer komıssııasynyń jumysyna qatysý týraly usynystarynan bas tartty. Aıtarlyǵy, jer taqyrybyn keńinen talqylaý úshin qyzyǵýshylyq bildirgen taraptardyń barlyǵy bir ústeldiń basyna - jer reformasy jónindegi komıssııaǵa jıyldy. Ol jerde kez-kelgen taraptyń, kez-kelgen jeke tulǵanyń alýan túrli oı-pikirine qulaq salyndy. Alaıda Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń tikeleı basshylyǵymen qurylǵan jer reformasy jónindegi komıssııaǵa M. Boqaev ta, T. Aıan da qyzyǵýshylyq tanytpady. M. Boqaev Jer kodeksine engizilgen túzetýlerge qarsy taraptyń ókili bolǵandyqtan sherýshiler oǵan úmit artty. Biraq onyń áýelden kózdegeni basqa maqsat edi.