Atom energııasyn damytý – Frantsııa Qazaqstanǵa ne usyna alady

ASTANA. QazAqparat – Qazaqstan taıaý keleshekte atom elektr stansasyn salýǵa nıet tanytyp otyrǵany belgili. Búginde Qazaqstan qarastyryp otyrǵan ıadrolyq tehnologııalardy áleýetti jetkizýshiler tizimine 4 kompanııa (qytaılyq CNNC, reseılik «Rosatom», frantsýzdyqıa EDF jáne ońtústikkoreıalyq KHNP) kiredi. Barlyq kompanııanyń ýaqyt synynan ótken paıdalaný tájirbıesi men úlken qýatty reaktorlyq tehologııalary bar. Osy oraıda Frantsııa elimizben atom energetıkasyn damytý jónindegi ózara tıimdi seriktestik qurý aıasynda tájirıbesin bólispek. Taıaýda astanaǵa saparmen kelgen Électricité de France (EDF) kompanııasynyń jańa halyqaralyq atom jobalaryn damytý jónindegi vıtse-prezıdenti Vakıs Ramanı QazAqparat tilshisine suhbat berip, memleket úshin atom energetıkasyn damytý ne beretinin tarqata aıtyp berdi.

- Vakıs Ramanı myrza, eń aldymen Qazaqstanǵa saparyńyzdyń maqsaty jaıynda aıtyp berseńiz.

- Men EDF tobynda jańa atom tehnologııalaryn ázirleýge jaýap beremiz. Biz álemniń kóptegen elindegi energetıkalyq aýysymdy qoldaýda atom energııasynyń rólin qamtamasyz etemiz. Frantsýz tehnologııasynyń damýyna, salynýyna jáne paıdalanylýyna septigimizdi tıgizemiz. Qazaqstanǵa saparymnyń maqsaty osy saladaǵy uzaqqa sozylǵan pikirtalastyń jalǵasy sanalady.

Biz osy jerde, Qazaqstanda atom elektr stansasyn salýmen aınalysatyn «Qazaqstan atom elektr stansasy» jobalyq kompanııasymen talqylaý ótkizdik. Sonymen qatar áleýetti yntymaqtastyqtyń taǵy qandaı túrli aspektileri bolýy múmkin ekendigin qarastyrý úshin Qazaqstan Úkimetimen birqatar talqylaýǵa bastama jasadyq. Protsess júrip jatyr. Onyń aıasynda Qazaqstan Úkimeti taıaý ýaqytta, múmkin osy jyldyń ishinde tańdaý jasaýy qajet. Frantsııa men Qazaqstan arasynda azamattyq atom energııasy salasyndaǵy yntymaqtastyqtyń barlyq oń aspektileri kúsheıe túsýi múmkin ekenine senimdimin.

- Qazaqstan atom elektr stansasyn jobalaý jáne salý úshin Frantsııa tájirıbesin zerdelep jatyr. Elimiz atom elektr stansasyn salýdy josparlap otyrǵany da belgili. Osy oraıda Électricité de France kompanııasy Qazaqstanmen qandaı baǵytta yntymaqtastyqty jolǵ a qoımaq?

- Biz Qazaqstan Úkimeti men «Qazaqstan atom elektr stansasy» kompanııasy birneshe jyldan beri bastamashylyq jasap kele jatqan protsestiń bólshegimiz. 2019 jyly biz birinshi usynys jasaǵan edik. Qazaqstan tarapynyń suranysymen 2022 jyly jańartylǵan usynysymyzdy berdik. Biraq, bul protsess COVID-19 pandemııasy saldarynan birqatar qıyndyqqa tap boldy. Endi ótken jyldan beri usynystar almasý jáne odan arqyly talqylaý is-sharalaryna qaıta kiristik. Mundaı talqylaýǵa Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń ótken jyldyń qarashasynda Frantsııaǵa sapary aıasynda Prezıdent Emmanýel Makronmen kezdesýi septigin tıgizdi. Sonymen qatar EDF tóraǵasy men Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń arasynda ekijaqty kelissóz uıymdastyrý múmkindigi boldy.

Toqaev myrza EDF kompanııasy tarapynan usynysty tyńdaýǵa jáne qarastyrýǵa ashyq ári daıyn ekenin bildirdi. Bizdiń talqylaýymyz qazaqstandyq júıe úshin óte qolaıly bolatyn EPR-1200 tehnologııasyna negizdelgen. Shyndyǵynda biz Qazaqstanda EPR-1200 tehnologııasyn júzege asyrýǵa septigin tıgizetin barlyq qajetti sharttardy qarastyramyz.

- Jobany júzege asyrý úshin Qazaqstanǵa ne usyna alasyzdar?

- Menińshe, eń aldymen Frantsııa men Qazaqstandy atom energetıkasynyń san salasyndaǵy, onyń ishinde ýran satý salasyndaǵy uzaq ýaqyttan beri qalyptasqan seriktestik pen yntymaqtastyq qatynas baılanystyratynyn atap ótý óte mańyzdy. Biz ne usynyp, ne ákele alamyz? Ol - úlken reaktorlardy jobalaý, salý jáne paıdalanýǵa berýge negizdelgen kópjyldyq tájirıbe.

Osy turǵydan alǵanda uzaqmerzimdi seriktestikti úzbeý qajettigi sózsiz. Dál osy negizde biz ózge eldermen yntymaqtastyqty jolǵa qoıyp otyrmyz. Ótken jyly Qytaımen, Ońtústik Afrıkamen tyǵyz yntymaqtastyǵymyz boldy. Qazirgi ýaqytta Úndistanmen yntymaqtastyqty damytyp jatyrmyz. Bizdiń tehnologııalarymyzǵa barynsha qyzyǵýshylyq tanytyp otyrǵan eýorpalyq elder de barshylyq.

Bul frantsýz tehnologııasyna negizdelgen yntymaqtastyq úshin kóp úmit kúttiretin bolashaqty qamtamasyz etedi. Eger Qazaqstan EPR-1200 tehnologııasy men frantsýzdyq atom salasymen yntymaqtastyqqa tańdaý jasaıtyn bolsa, onda sizdiń elińiz EPR tehnologııasyn paıdalanatyn elderdiń úlken tobyna qosylady.

- Azamattarǵa atom elektr stansasynyń nelikten qajet ekendigin túsindrip bermes pe ekensiz? Jalpy onyń qandaı paıdasy bar jáne Frantsııa tájirıbesimen atom elektr stansasyn salý qandaı máselelerdi sheshedi?

- Qazaqstan resýrstary óte mol, ásirese energetıkalyq resýrstarǵa baı el. Osyǵan oraı siz elińizdiń gaz jáne ózge de paıdaly qazbalarǵa baı bolýyna baılanysty atom energııasynyń qajettiligi qansha degen saýal salýyńyz múmkin. Máselen, qazirgi Qazaqstanda temperatýra mınýstan tómen. Frantsııada qazir qar joq, biraz ýaqyt ótti. Bul klımat ózgerýiniń qarapaıym ǵana áseri. Klımattyń qatty qurǵaqshylyq sııaqty odan da óreskel saldaryn da baıqaýymyz yqtımal. Tipti, Frantsııanyń kóptegen jerinde jyldyń basym bóliginde aýyl sharýashylyǵyn júrgizý úshin sý tapshy bolyp jatady. Mundaı saldardyń báriniń jaýapkershiligi bizge júkteledi jáne klımattyń ózgerý máselesi úlken syn-tegeýrin júkteıtini sózsiz.

Osy turǵydan alǵanda kómirteksiz energetıkany ilgeriletý, munyń ústine jańaratyn energııa kózderin tolyqtyra túsý óte mańyzdy aspekt sanalady.

Qazaqstan ýran qoryna baı ári iri eksporttaýshylardyń biri sanalady. Qazaqstan atom salasyn damytý arqyly klımattyń ózgerýimen kúreske óz úlesin qosyp otyrǵan elderdiń qataryna qosylady. Bul bolashaq úshin óte mańyzdy dep sanaımyz.

Atom energetıkasy ekonomıkalyq turǵydan da, ónerkásiptik turǵydan da kóptegen qosymsha basymdyq beredi. Munyń bári damýdy bildiredi. Óıtkeni, atom elektr stansasyn salý biliktiligi men bilimi óte joǵary mamandardy talap etedi. Atom elektr stansasyn salǵan kezde ekonomıkanyń barlyq salasyn nyǵaıtýyńyz qajet bolady.

Atom energetıkasy taza energııamen qamtamasyz etý arqyly el ekonomıkasyn aıtarlyqtaı jaqsartyp qana qoımaı, biliktiligi joǵary, bilimdi jas talanttar sanyn da arttyryp, olardy joǵary talap qoıylatyn ǵylymı jáne ınjenerlik salalarǵa da tartady.

Qazirgi ýaqytta kóp energııany qajetsinetin ári ósim qarqyny joǵary elder úshin úlken reaktorlardy qarastyryp otyrmyz. Sonymen qatar EDF kólemi shaǵyn – kishigirim modýldi reaktorlar da ázirleıdi.

Biz Qazaqstan men Frantsııa bul baǵytta uzaqmerzimdi yntymaqtastyqty jolǵa qoıady dep úmittenemiz. Elderińizdiń bastamasyn qoldaı otyryp, Qazaqstan Úkimetine óz tájirıbemizdi kórsetý ári qýattaý úshin keldik.

- Vakıs Ramanı myrza, suhbatyńyzǵa kóp raqmet!