AES boıynsha referendým: Bas prokýratýra úndeý jasady
Qazaqstan Respýblıkasynyń Bas Prokýratýrasynda atap ótilgendeı, Memleket basshysynyń Jarlyǵyna sáıkes (2024 jylǵy 2 qyrkúıektegi №636 Jarlyq) 2024 jylǵy 6 qazanda «Siz Qazaqstanda atom elektr stantsııasynyń salýǵa kelisesiz be?» degen saýalǵa baılanysty respýblıkalyq referendým ótedi. Ony ázirleý men ótkizý tártibi «Respýblıkalyq referendým týraly» jáne referendým týraly zańnamaǵa qaıshy kelmeıtin bóliginde «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Konstıtýtsııalyq zańdarymen retteledi.
Atap aıtqanda, respýblıkalyq referendýmǵa baılanysty qoǵamdyq pikirge saýal salý «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııalyq zańynda belgilengen talaptarǵa sáıkes oǵan daıyndyq pen ótkizý kezeńinde júrgizilýge tıis («Respýblıkalyq referendým týraly» Konstıtýtsııalyq zańynyń 7-1-baby).
Qoǵamdyq pikirge saýal salýdy Qazaqstan Respýblıkasynyń zańnamasyna sáıkes tirkelgen, qoǵamdyq pikirge saýal salýdy júrgizý boıynsha keminde 5 jyl tájirıbesi bar zańdy tulǵalar tıisti qujattardyń kóshirmelerin qosa berip, bul týraly Ortalyq saılaý komıssııasyn jazbasha túrde aldyn ala habardar ete otyryp júrgizýge quqyly. Ortalyq saılaý komıssııasyna jiberiletin habarlamada saýal salýdy júrgizýge qatysatyn jáne osy salada jumys tájirıbesi bar mamandar týraly, qoǵamdyq pikirge saýal salý júrgiziletin óńirler týraly, qoldanylatyn taldaý ádisteri týraly málimetter kórsetiledi.
Qoǵamdyq pikirge saýal salý nátıjelerin daýys beriletin kúnniń aldyndaǵy 5 kún ishinde jáne daýys beriletin kúni buqaralyq aqparat quraldarynda, onlaın-platformalarda jarııalaýǵa jol berilmeıdi. Sondaı-aq saılaý kúni daýys berýge arnalǵan úı-jaıda nemese pýnktte qoǵamdyq pikirge saýal salýdy júrgizýge tyıym salynady («Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy saılaý týraly» QR Konstıtýtsııalyq zańynyń 28-babynyń 9-tarmaǵy). Bul talaptardy buzǵany úshin Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekstiń 120-babyna sáıkes ákimshilik jaýaptylyq kózdelgen. Sonymen birge daıyndyqtyń alǵashqy kúnderinen bastap prokýratýra organdary atalǵan zańnamalyq aktileriniń talaptary buzylǵan faktilerdi anyqtady.
Búginge respýblıkalyq referendýmǵa qatysty zańsyz qoǵamdyq pikirge saýal salýdy júrgizýdiń 8 faktisi anyqtaldy. 6 jaǵdaıda olardy jeke tulǵalar, al 2-eýinde zańdy tulǵalar Ortalyq referendým komıssııasyn aldyn ala habardar etýinsiz júrgizgen. Atalǵan faktiler boıynsha prokýratýra organdary 4 azamat pen 2 zańdy tulǵany Qazaqstan Respýblıkasynyń Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksiniń 120-babynyń 3-bóligi boıynsha ákimshilik jaýaptylyqqa tartty, olarǵa aıyppul salyndy. Qalǵandary boıynsha olardy kózdelgen jaýaptylyqqa tartý jóninde jumystar júrgizilýde.
Referendýmǵa qoıylǵan másele boıynsha azamattar men qoǵamdyq birlestikter úgitkezinde jınalystarda, mıtıngilerde, azamattardyń jıyndarynda, buqaralyq aqparat quraldarynda óz pikirlerin bildirýge quqyly ekenin nazar aýdartamyz («Respýblıkalyq referendým týraly» Konstıtýtsııalyq zańnyń 7-baby). Jınalystar men mıtıngiler «Qazaqstan Respýblıkasynda beıbit jınalystardy uıymdastyrý jáne ótkizý tártibi týraly» Zań sheńberinde uıymdastyrylyp, ótkizilýi tıis. Beıbit jınalystar ótkizý talaptaryn saqtamaý Qazaqstan Respýblıkasynyń Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksiniń 488-babyna sáıkes ákimshilik jaýaptylyqqa ákep soǵady.
Úgit kezeńi 3 qyrkúıekte bastaldy jáne 2024 jylǵy 4 qazanǵa deıin jalǵasady (saǵat 24:00-ge deıin). Referendýmnyń qarsańyndaǵy jáne referendým kúnderi, ıaǵnı 2024 jylǵy 5 jáne 6 qazanynda úgit júrgizýge tyıym salynady. Konstıtýtsııalyq zańǵa sáıkes («Respýblıkalyq referendým týraly» Konstıtýtsııalyq zańnyń 7-babynyń 2, 3, 4-tarmaqtary) barlyq baspa úgit materıaldarynda olardy shyǵarǵan uıymdar, olardy basyp shyǵarǵan oryn men taralym, olardy shyǵarýǵa jaýapty adamdar týraly málimetter bolýǵa tıis.
Buqpantaı úgit materıaldaryn taratýǵa tyıym salynady. Úgit materıaldaryn eskertkishterge, eskertkish tuǵyrlarǵa, tarıhı, mádenı nemese sáýlettik qundylyǵy bar úıler men ǵımarattarǵa, sondaı-aq daýys berýge arnalǵan úı-jaılarǵa ilip qoıýǵa ruqsat etilmeıdi.
Olardy saqtamaý Qazaqstan Respýblıkasynyń Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodeksiniń tıisinshe 102, 113 jáne124-baptary boıynsha jaýaptylyqqa ákep soǵady. Sondaı-aq Respýblıkanyń konstıtýtsııalyq qurylysyn kúshtep ózgertýge, tutastyǵyn buzýǵa, memleket qaýipsizdigine nuqsan keltirýge, soǵysqa, áleýmettik, násildik, ulttyq, dinı, tektik-toptyq jáne rýlyq astamshylyqqa, sondaı-aq qatygezdik pen zombylyqqa tabynýǵa úgitteýge tyıym salynǵan. Atalǵan teris áreketteri úshin kináli tulǵa Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq kodeksiniń 174-baby (áleýmettik, ulttyq, rýlyq, násildik, tektik-toptyq nemese dinı alaýyzdyqty qozdyrý)jáne 179-baby (bılikti kúshpen basyp alýdy nemese bılikti kúshpen ustap turýdy, memleket qaýipsizdigine nuqsan keltirýdi ne Qazaqstan Respýblıkasynyń konstıtýtsııalyq qurylysyn kúshtep ózgertýdi nasıhattaý nemese oǵan jarııa túrde shaqyrý) boıynsha qylmystyq jaýaptylyqqa tartylady.
Konstıtýtsııaǵa sáıkes (83-bap) prokýratýra organdary referendým ótkizýdiń barlyq kezeńderinde zańdylyqtyń saqtalýyn qadaǵalaýdy qamtamasyz etedi. Joǵaryda baıandalǵandy eskerip, Bas prokýratýra azamattardy, qoǵamdyq uıymdar men buqaralyq aqparat quraldaryn respýblıkalyq referendýmǵa daıyndyq jáne ony ótkizý kezinde qoldanystaǵy zańnamany qatań saqtaýǵa shaqyrady.