«Atyraý aıshyqtary» – Munaıdan basqa qandaı iri jobalar júzege asty
Munaı-hımııa tehnoparkiniń múmkindikteri
Atyraý oblysy qara altyn men kógildir otynnyń birinshi óndiristik deńgeıinen ekinshi – óńdeý deńgeıine kóterile aldy. Sonyń bir aıǵaǵy ispetti «Ulttyq ındýstrııalyq munaı-hımııa tehnoparki» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵynyń múmkindigi shash etekten.
– Prezıdent aıtqandaı, biz munaı-gaz salasyndaǵy shıkizattan ketip, ony tereń óńdeý jáne jańa naryqqa shyǵarý boıynsha jumystanýymyz kerek. Mine, sol tapsyrmany oryndaý barysynda arnaıy ekonomıkalyq aımaq quryldy. Qazirgi tańda Prezıdenttiń jeke aralasýymenen shetelderdegi isparlardaǵy kelissózderdiń arqasynda kóptegen sheteldik kompanııalarmen birlesip, úlken jobalardy iske asyrýǵa kirisip kettik, – deıdi Atyraý oblysynyń ákimi Serik Shápkenov.
2022 jyly qarasha aıynda Atyraý oblysyna jumys saparymen barǵan Memleket basshysy arnaıy ekonomıkalyq aımaqta «Kazakhstan Petrochemical Industries» gaz-hımııa keshenin iske qosqan edi. Bul kásiporyn «Teńiz» ken ornynda óndiriletin shıkizatty óńdeýge baǵyttalǵan. Álemdik polıpropılen óndirisiniń 1 paıyzy osynda shyǵarylady.
– Búgingi tańda KRІ ónimi tek Qazaqstan aýmaǵynda emes, Qytaı, Túrkııa, Eýropa, alys-jaqyn shet memleketterge satylyp otyr. Mysaly 2023 jyly biz 60 paıyzǵa deıin ishki suranysty qamtamasyz ettik. KRІ kompanııasy ekinshi óndiristik fazaǵa ótip otyr. Mysaly 620 myń tonna gazdan búginde 500 myń tonna polıpropılen shyǵaratyn zaýytqa aınalyp otyrmyz. Bul óte úlken kórsetkish. Bylaı qarasań 620 myń tonnan gazdy álde órtep jiberetin edik, álde shıkizat retinde satylatyn edi. Qazirgi tańda ony ózimiz Qazaqstannyń aýmaǵynda óńdep, daıyn ónimdi shetelge eksporttap otyrmyz, - deıdi joba basshysy Ernazar Qulnazarov.
Munaı-hımııa tehnoparkinde salynyp jatqan taǵy bir zaýyt – Tenizecoservice. Keler jyldyń alǵashqy aıynan bastap munda salqyndatylǵan azot, salqyndatylǵan kıslorod pen gaztekti kıslorod óndirilmek.
– Atyraý oblysynda munaı óndirý, munaı salasyna qyzmet kórsetý kompanııalary óte kóp. Jóndeý jumystaryndaǵy qaýipsizdik úshin olardyń óndiris nemese tazalaý tehnologııalyq júıesine gaztekti azot qajet. Sondyqtan «Teńizshevroıl» syndy alyp kompanııalarǵa qyzmet kórsetemiz, - deıdi zaýyt dırektory Almat Bımaǵanbetov.
Zaýyttyń ózi shaǵyn bolǵanymen, óndiristik qýaty aıtarlyqtaı. Onda saǵatyna 600 keli, jylyna 8 myń tonnadan asa ónim shyǵarý kózdelip otyr.
Munaı-gaz tasymaldaıtyn vagondar shyǵarylady
El prezıdenti ınvestıtsııalyq ahýaldy jaqsartýdy el ekonomıkasyndaǵy basym baǵyttardyń biri retinde qarastyryp keldi. Atyraýdaǵy alǵashqy vagon qurastyrý zaýyty – sol saıasattyń jemisi.
– Biz qazir ınnovatsııalyq vagondar shyǵaryp jatyrmyz, – dedi «Teksol trans» JShS bas dırektory Borıs Zıganshın, – zaýyt aýmaǵy bastapqyda 13 myń sh. metr edi. Al qazir óndiristik tsehtardyń qurylysy júrip jatyr. Osylaısha, 2027 jyly shtat sanyn 2500 adamǵa jetkizemiz jáne 6500 vagon shyǵaratyn bolamyz.
Zaýyt munaı men gaz tasymaldaýǵa arnalǵan vagondar men tsısternalar shyǵarady.
Balyq ósirý zaýyttary shetelge ónim eksporttaıdy
Aq Jaıyq – eldiń yryzdyǵy bolsa, atyraýlyqtardyń ata kásibi – balyqshylyq. Jaıyqtyń bekiresi de ulttyq brendke aınalǵaly qashan. Aımaqtaǵy «Amangeldi» balyq zaýyty júzden asa balyq ónimin shyǵarýmen aınalysady. Al Qurmanǵazy aýdanyndaǵy Qıǵash ózeniniń jaǵasynda jańa balyq zaýyty salynyp jatyr.
– Balyq satýmen qıyndyq kóremiz dep oılamaımyz, óıtkeni endi Izraılge, Germanııaǵa, Moldovaǵa, Rýmynııaǵa jáne TMD elderine balyq ónimderin eksporttap turamyz. Buryn qala men eki ortaǵa úlken kólikpen qatynaýǵa 18-20 saǵat ketse, qazir 5-6 saǵatta qalaǵa tikeleı qatynaı alady, – deıdi «Sev Kaspıı fısh» JShS dırektory Salamat Omar.
Balyqty óndirip, tutyný bar da, ony saqtap, qorǵaý bar. Bul turǵyda Atyraý bekire balyq ósirý zaýytynyń bási bıik. Zaýyt bekireniń qortpa, orys bekiresi, shoqyr, pilmaı, súırik syndy tuqymyn ósirip otyr.
– Kóktemde ýyldyryq shashýǵa Jaıyq ózenine kiretin bekire tuqymdas balyqtardyń atalyq-analyqtaryn aýlap, zaýytqa ákelip, olardy jasandy jolmen uryqtandyryp, úsh gramm salmaqqa deıin ósiremiz. Sonan keıin tabıǵı ortaǵa jiberemiz. Zaýyttyń óndiristik qýaty – jyl saıyn 7 mıllıon shabaq ósirýge jetedi, - dep túsindirdi Atyraý bekire balyq ósirý zaýytynyń bas mamany J. Óteýlıeva.
Saraıshyq alǵashqy ortaǵasyrlyq mýzeıge aınalady
Atyraý – qoınaýy qupııaǵa toly baıtaq ólke. Qasterli óńirdiń tarıhy Saraıshyqpen tamyrlasyp jatyr. Altyn Ordanyń astanasy bolǵan ortaǵasyrlyq qalanyń ult tarıhyndaǵy mańyzyna bıyl Atyraýda ótken Ulttyq quryltaıda Memleket basshysy arnaıy toqtalǵan bolatyn.
– Osy jerden shyǵys baǵytta Úrgenish qalasy ornalasqan. Sol jaqtan Saraıshyqqa kelgen Ibn Batýta atty arab saıahatshysy keremet bir málimet qaldyrǵan. Saraıshyqqa Saraı qalasynan on kúndeı júrip kelgenin, bul jerde Baǵdad qalasyndaǵydaı júzbeli kópirlerdiń bar ekenin aıtqan. Qala turǵyndary qaıyqtardy bir-birine baılanystyryp, ústine aǵash bórenelerdi tastap, Jaıyqtyń ústinen ótetin júzbeli kópirler jasaǵan, – dedi «Saraıshyq» memlekettik tarıhı-mádenı mýzeı qoryǵynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Júnis Baıǵalıev.
2023 jyly Saraıshyqtyń damý jospary bekitildi. Aldaǵy ýaqytta shahar ústi túgel áınek shatyrmen jabylǵan Qazaqstandaǵy alǵashqy ortaǵasyrlyq mýzeıge aınalady.
Aıta keteıik, Prezıdent teleradıokesheni túsirgen derekti fılmdi myna siltemeden kóre alasyzdar.