Atajurtqa qonys aýdarǵanyma 30 jyl bolady, óz ornymdy taptym – Serhan Bataı
- Serhan, Qazaqstan Táýelsizdik alǵannan keıin alǵashqy legpen Mońǵolııadan tarıhı Otanǵa qonys aýdarǵanyńyzdy bilemiz. Ózińizdi oqyrmandarymyzǵa tanystyryp ketińizshi...
- Mońǵolııanyń Baıan-Ólgıı aımaǵynda 1964 jyly dúnıege keldim. Sol jaqta oqý oqyp, jaqsy jumysym bolsa da, armanym atajurtqa oralý boldy. Bul armanym el Táýelsizdik alǵannan keıin júzege asty. Ol kezde jasym 29-da. 1992 jyly kelisimshart boıynsha Kókshetaý qalasyna kóship keldik. Bizdi jergilikti halyq qushaq jaıa qarsy aldy, olardyń iltıpaty erekshe boldy. Bastapqyda 25 otbasy Kókshetaýǵa qonystandyq, jartysy birden turǵyn úımen qamtamasyz etildi. Biz sııaqty jastarǵa baspana alýǵa múmkindik bolmady. Keıin turmystyq jaǵdaılarǵa baılanysty otbasymen Soltústik Qazaqstan oblysyna kóship kettim. Sol kezde elimiz qıyn ekonomıkalyq kezeńdi bastan ótkerip jatqan edi.
- Sol Atamekenge oralǵan sát esińizde qaldy ma? Qazaq topyraǵyn alǵash basqanda qandaı sezimde boldyńyz?
- Atamekenge oralǵan sát eshqashan esten ketbeıdi. Ushaq qonǵan kezde, jerge taban tiregen kezdegi qýanysh sezimdi sózben aıtyp jetkize almaısyń.
- Atameken sizdi qalaı qarsy aldy, jaǵdaılaryńyzdy jasady ma?
- Ókpem joq. Saýatyn bir sıyr berdi, kómek aqshalaryn berdi. Biz alǵash kóship kelgen Aqmola oblysy, Zerendi aýdany Sadovoe keńsharynda túlkiniń birneshe túrin, qundyz, úı qoıanyn ósiretin iri ferma boldy, sonda jumysqa ornalastyq. «Jıdek» degen agroqurylym boldy, jemis-jıdek ósirýmen aınalysty. Sonda jumysqa ornalasqandar boldy. Jaǵdaıymyzdy jasady, balalarymyzdy, balabaqsha, mektepke ornalastyrdy. Áleýmettik qoldaý kórsetildi, balalarymyz bilim ordalarynda tegin tamaqtanyp, stýdentterge kásipkerler óz atynan stıpendııa tóledi. Men mamandyǵym boıynsha jumys taýyp, kóship kelgen qandastarǵa úı salatyn brıgadaǵa kirdim. Sol jyldary 10 úı saldyq, keıinnen «Botagóz» degen teri ıleıtin tsehta jumys istedim. Sońynda elimizdiń barlyq óńirindegi jaǵdaı bizdi de aınalyp ótpeı, keńshar taraı bastady. Jumys toqtap, kúnkóris úshin ár tarapqa qonys aýdardyq.
- Atajurtqa oralǵanyńyzǵa ókingen kezder boldy ma?
- Bir qalanyń ishinde páter aýystyrsań da ońaı emes qoı, al biz bir elden ekinshi elge, eshkimdi tanymaı kelgendikten, árıne ońaı bolǵan joq. Orys tilin bilmegendikten qatty qınaldyq, tildiń qadirin sonda túsindik, ekinshi is-qaǵazymyz, oqý bitirgen dıplom, qujattarymyz mońǵol tilinde bolǵandyqtan eshkim túsinbeı, eshqaıda jumysqa ornalasa almaı qınalǵan kezderimiz boldy. Kelgenime ókindim dep aıta almaımyn, sebebi men ne alam dep emes, ne bere alamyn degen oı-maqsatpen qonys aýdardym, tek qana alǵa umtylýmen boldym, eshqandaı jumys talǵamadym, baryna qanaǵat ettim, óz úlesimdi qostym. Petropavldaǵy Sábıt Muqanov atyndaǵy qazaq sazdy-drama teatrynda sahna árleýshi-meńgerýshi bolyp jumys istep, Shyńǵyshan spektaklinen bastap 16 spektakl jasap, óz úlesimdi qosqanymdy maqtanyshpen aıta alamyn.
- Qazir Mońǵolııada týǵan-týystaryńyz qaldy ma?
- Mońǵolııada atalas týystar bar, al jaqyn týys-týǵandarymnyń barlyǵy atamekenge kóship keldi.
- Qazir qaıda eńbek etip jatyrsyz? Siz elden ornyńyzdy taba aldyńyz ba?
- Qazir damý múmkindigi shekteýli balalarǵa arnalǵan №1 arnaıy (túzetý) mektep-ınternatynda beıneleý, kásibı eńbekke baýlý, kásip, jalpy eńbekke daıarlaý pánderinen sabaq beremin. Mońǵolııada kórkem bezendirý jumysyn oryndaýshy mamandyǵyn alǵanmyn, tehnologııa páni muǵalimin. Elde Kókshetaý ýnıversıtetin kásiptik oqytý baǵytynda támamdadym. Óz ornymdy taýyp, Otanyma qyzmet etip jatyrmyn dep aıta alamyn. Keler jyly atajurtqa qonys aýdarǵanyma 30 jyl bolady. Іsime qyzyǵýshylyq bildirgen shákirtterim bar, eńbegim elenip, túrli baıqaý-festıvalderde júldeli oryndar aldym. Sonyń biri 2008 jyl Túrkistanda ótken mádenı-etnografııalyq festıval, sol joly úshinshi oryndy jeńip aldy. Men tarıhı derekterge súıene otyryp, umytylyp bara jatqan narqobyzdy jasap shyqtym. Eńbegim joǵary baǵalandy.
- Siz jasaǵan mýzykalyq aspaptardyń ereksheligi nede?
- Ulttyq qoldanbaly qolónermen aınalysý meniń súıikti isim. Ulttyq aspaptardyń ishinde dombyra, qobyz, jetigendi jasaımyn. Mýzykalyq aspaptardyń ishinde kóbine dombyra jasadym. Qazir meniń qolymnan qanshasy shyqqany belgisiz. Dombyrashylar meniń jasaǵan dombyramnyń aýqymy keń, tabıǵı qońyr úndi dep aıtyp jatady. Aspaptar bir-birin qaıtalamaıdy, ereksheligi de sol bolsa kerek. Bir dombyra negizinen tórt-bes aǵashtyń, sonyń ishinde qaraǵaı, úıeńki, emenniń qospasynan jasalady. Jasaıtyn buıymǵa saı materıaldy sapasyna, dybys ótkizý ereksheligine baılanysty tańdap alamyn. Mýzykalyq aspaptardy dybysty jaqsy ótkizetin materıaldan jasaǵan jón. Ol úshin sheberdiń aǵashty tańdaý qabileti bolýy kerek dep oılaımyn. Sapaly materıaldan jaqsy, sapaly buıym shyǵatyny sózsiz. Sondaı-aq aǵashtan astaý sııaqty ydys-aıaq, sandyq, kebeje, dóńgelek ústel sııaqty úı jıhazdaryn jasadym. Qazir, alaıda oǵan qolym tıe bermeıdi.
- Qolóner – atadan balaǵa darıtyn qasıet. Áke-atalaryńyz da sheber bolǵan ba?
- Iıa, meniń atam da, ákem de sheber bolǵan. Kıiz úıdiń qańqasyn, úı jıhazdaryn satyp almaı aǵashtan ózderi jasaıtyn. Ustalyqpen de aınalysqan, taǵa, shege soǵatyn, zergerlik buıymdar da, at ábzelderin – er-turman da jasap, aıyl, qamshy óretin, barlyq kerek zattaryn ózderi jasap alatyn. Basy qasynda júrip, kórip-bilip óstik, armanym dombyra jasaý boldy, armanyma qol jetkizdim. Kóp jyldar etken eńbegim arqasynda qyr-syryn meńgerip, júzege asyrdym. Atadan balaǵa darıdy degen osy shyǵar.
- Balalaryńyzdyń arasynda qolónerge jaqyndary bar ma?
- Men dombyra jasaǵan kezde eki ulym kómekshim boldy, óńdep, kemistikterin tolyqtyryp otyrdy, sándigine mán berip, bylaı jasaıyq, men osylaı jasalǵan dombyra kórdim dep aqyldasyp otyrdyq. 11-synyp bitirgenshe qasymda júrdi. Endi oqýlaryn bitirip, óz mamandyqtarynyń ıesi boldy. Men olarǵa qolónermen aınalys, dombyra jasa dep aıta almaımyn, biraq kerek bolǵan jaǵdaıda balalarym kórgenin jasaı alady.
- Sizde kóneniń kózi – 19 ǵasyrda jasalǵan ustanyń kórigi bar eken. Sol jádiger jaıynda aıtyp berseńiz.
- Atam Kákeı Bajaıdan maǵan muraǵa qalǵan, 19-ǵasyrda qoldanylǵan kórik aspaby. Áli kúnge deıin qoldanýǵa bolady. Aǵash pen teriden jasalǵan. Ol kóshkende ózińmen birge alyp júrýge bolatyndaı etip jasalǵan jáne mundaı kórikter buryn ár otbasynda bolǵan eken. Ony úı turmysynda qoldanyp, jylqyny taǵalaýǵa qajet taǵany osyndaı kórikpen jasap alǵan. Kórik men úshin óte qundy jádiger. Atalarym osy aspappen kezinde altynnan, kúmisten áshekeı buıymdar, qarý-jaraq, qural-saımandar jasaǵan eken.
- Armandap, biraq áli kúnge deıin isteı almaı júrgen dúnıeńiz bar ma?
- Ár adam qolynan keletin ispen aınalysqany durys dep oılaımyn. Sondyqtan keleshekte ulttyq mýzykalyq aspaptar jasaıtyn sheberhana ashqym keledi. Ol jerde qolónerge ıkemi bar jastardy ulttyq ónerimizge baýlysam deımin.
- Qolónershiniń eńbegine, jalpy qoldan jasalǵan dúnıege búginde suranys bar ma?
- Qolóner eshqashan joıylmaıdy, sheberdiń qolynan shyqqan buıym sapaly, erekshe bolsa, suranys qashan da joǵary bolmaq.
- Táýelsizdik merekesine lebizińizdi bildirseńiz...
- Men úshin Táýelsizdik kúni eń úlken mereke, sebebi Táýelsizdigimiz bolmasa men ata jurtqa kele almas edim. Ańsaǵan atamekenime keldim, osy jerde balalarymdy tárbıelep, ózime unaıtyn isimmen aınalysyp jatyrmyn. Men Qazaqstan azamatymyn dep asqaq sezimmen aıtalamyn. Táýelsizdigimiz máńgi jasaı bersin!
- Áńgimeńizge rahmet!