Ata zańymyzǵa – 25 jyl
Ata Zańnyń maqsaty – adam, onyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary bolyp tabylatyn Qazaqstan Respýblıkasynyń eń joǵary qundylyqtaryn qamtamasyz etý jáne qorǵaý (QR Konstıtýtsııasynyń 1-babynyń 1-tarmaǵy). Konstıtýtsııa – Qazaqstan halqyn biriktirýshi úlken kúsh. Óıtkeni, dál osy Ata zańnyń alǵashqy sóıleminde «Biz, ortaq tarıhı taǵdyr biriktirgen Qazaqstan halqy, baıyrǵy qazaq jerinde memlekettilik qura otyryp, ózimizdi erkindik, teńdik jáne tatýlyq murattaryna berilgen beıbitshil azamattyq qoǵam dep uǵyna otyryp, dúnıejúzilik qoǵamdastyqta laıyqty oryn alýdy tileı otyryp» degen sózder memlekettik bıliktiń birden-bir qaınar kózi - halyq ekenin kórsetedi. Bul memlekettiń azamattarǵa qamqorlyq jasaýdan artyq mańyzdy mindeti joq ekenin kórsetedi. Búgingi tańda elimizdiń árbir turǵyny Konstıtýtsııaǵa mańyzdy jáne tıimdi jumys isteıtin quqyqtyq qujat retinde júginedi. Konstıtýtsııaǵa sáıkes, adamnyń quqyqtary men bostandyqtary árkimge týǵanynan tıesili, olar absolıýtti dep tanylady jáne ajyratylmaıdy, zańdar men ózge de normatıvtik quqyqtyq aktilerdiń mazmuny men qoldanylýyn aıqyndaıdy.
Quqyqtar men bostandyqtardy absolıýtti dep taný olardyń respýblıka azamattyǵyna qatystylyǵyna qaramastan, Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵyndaǵy árbir adamǵa taralýyn bildiredi. Konstıtýtsııa «Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty», «árqaısysy», «barlyǵy», «sheteldikter» jáne «azamattyǵy joq adamdar» termınderin qoldana otyryp, jeke tulǵanyń quqyqtyq mártebesin saralaıdy. Bul rette Konstıtýtsııanyń mátininde «árqaısysy» jáne «barlyǵy» týraly aıtylsa, onda respýblıka azamattary da, respýblıka azamattyǵyna ıe emes adamdar da aıtylatynyn túsiný kerek.
1995 jylǵy 30 tamyzda respýblıkalyq referendým barysynda azamattardyń 89,14% Konstıtýtsııany qabyldaýǵa daýys berip, Ata zańymyz shyn máninde «Halyqtyq Konstıtýtsııa» degen atqa ıe boldy. Sodan beri Konstıtýtsııa ýaqyttyń talaby jáne memlekettiń demokratııalandyrý, 2050 jylǵa qaraı álemniń damyǵan 30 eliniń qataryna kirý jónindegi mindetterine oraı birqatar tolyqtyrýlar men túzetýlerden ótti. Osy ýaqytqa deıin 1998 jyly Konstıtýtsııanyń 19 babyna, 2007 jyly depýtattardy saılaý týraly, 2011 jyly QR Prezıdentiniń ókilettiligi týraly ózgertýler engizildi. Sońǵy 2017 jylǵy konstıtýtsııalyq reformaǵa sáıkes, QR Prezıdenti 45 ókilettiligin Úkimet pen Parlament arasynda bólip, olardyń saıası sheshim qabyldaý múmkindikterin keńeıtti. Bul saıası modernızatsııa memleketimiz úshin taǵdyrly másele jáne Tórtinshi ónerkásiptik revolıýtsııaǵa beıimdelý maqsatynda oryndalǵan mańyzdy shara bolyp sanalady. 2017 jylǵy 10 naýryzdaǵy Konstıtýtsııalyq reforma «Qazaqstan-2050» Strategııasy aıasynda qoǵam men memleketti dáıekti jan-jaqty qaıta qurý jolyndaǵy jańa kezeń boldy. Reformanyń baǵyttary Tuńǵysh Prezıdent – Elbasynyń bastamasy boıynsha ótkizilgen búkilhalyqtyq talqylaý qorytyndylary boıynsha aıqyndaldy. Osy reformaǵa sáıkes tutastaı alǵanda Parlamenttiń jáne Parlament palatalarynyń róli, atap aıtqanda, respýblıka Prezıdentiniń keıbir fýnktsııalaryn Úkimetke berý, sondaı-aq onyń eseptiligi men Parlamenttiń baqylaýyndaǵy tetikterdiń kúsheıýi baıqaldy.
Konstıtýtsııa qabyldanǵannan beri onyń normalarynyń saqtalýyna qaltqysyz qyzmet etip kele jatqan Konstıtýtsııalyq keńestiń orny úlken. 2017 jyly júrgizilgen konstıtýtsııalyq reforma Konstıtýtsııalyq Keńestiń ókilettik aıasyn keńeıtti
- Respýblıka Prezıdenti Konstıtýtsııalyq Keńestiń sheshimine qarsylyq engizý jónindegi óz quqyǵynan bas tartty (Konstıtýtsııanyń 73-babynyń 4-tarmaǵy alynyp tastaldy).
- Memleket basshysyna Konstıtýtsııalyq Keńeske kúshine engen zańnyń nemese ózge de quqyqtyq aktiniń Respýblıka Konstıtýtsııasyna sáıkestigin qaraý týraly ótinishter jiberý quqyǵyn berý jolymen konstıtýtsııalyq baqylaý kúsheıtildi (Konstıtýtsııanyń 44-babynyń 10-1) tarmaqshasy). Mundaı quqyq adam men azamattyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaý, ulttyq qaýipsizdikti, memlekettiń egemendigi men tutastyǵyn qamtamasyz etý múddelerimen baılanysty bolady.
- Eldiń Basty Zańyna túzetýler engizýde mindetti aldyn ala konstıtýtsııalyq baqylaý engizildi (Konstıtýtsııanyń 91-babynyń 3-tarmaǵy). Túzetýler Konstıtýtsııalyq Keńes oń qorytyndy bergen jaǵdaıda ǵana respýblıkalyq referendýmǵa nemese respýblıka Parlamentiniń qaraýyna shyǵarylýy múmkin.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııalyq Keńesi týraly» QR Konstıtýtsııalyq zańynyń 1-babyna sáıkes, Konstıtýtsııalyq keńes Qazaqstan Respýblıkasynyń búkil aýmaǵynda Konstıtýtsııanyń ústemdigin qamtamasyz etý jónindegi memlekettik organ bolyp tabylady. Konstıtýtsııanyń 72-babyna sáıkes Konstıtýtsııalyq Keńes aldyn ala jáne keıingi konstıtýtsııalyq baqylaý arqyly adamnyń jáne azamattyń konstıtýtsııalyq quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaýdy júzege asyrady. Aldyn ala konstıtýtsııalyq baqylaý kezinde Konstıtýtsııalyq Keńes ýákiletti sýbektilerdiń (Prezıdent, Parlament Senatynyń tóraǵasy, Májilis Tóraǵasy, Parlament depýtattary jalpy sanynyń keminde besten bir bóligi, Premer-Mınıstr) ótinishi boıynsha Parlament qabyldaǵan zańdardy (olarǵa Prezıdent qol qoıǵanǵa deıin) jáne Respýblıkanyń halyqaralyq sharttaryn (olardy bekitkenge deıin) olardyń Konstıtýtsııaǵa sáıkestigi turǵysynan qaraıdy. Demek, bul zańnamalyq aktiler Konstıtýtsııalyq Keńestiń oń sheshimi bolǵan jaǵdaıda ǵana zańdy kúshine enýi múmkin.
Konstıtýtsııanyń ústemdigin qamtamasyz etý memlekettiń negizgi mindeti bolyp tabylady - bul Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýtsııasynyń 4-babynyń 2-tarmaǵynan kelip shyǵady, ıaǵnı, Konstıtýtsııanyń joǵary zańdyq kúshi bar jáne respýblıkanyń búkil aýmaǵynda tikeleı qoldanylady dep belgilengen. Osy prıntsıpti negizge alǵan azamattar bilim alyp, eńbek etip, otbasyn quryp, jeke bıznespen aınalysyp, óz quqyqtary men bostandyqtaryn talap etýine tolyq múmkindigi bar. Shırek ǵasyrlyq tarıhy bar Ata zańymyz – kez kelgen quqyqtyq aktiden joǵary turatyn basty Zań, ol ulttyq saıası-quqyqtyq júıeniń ózegi, memlekettilik pen egemendiktiń quqyqtyq negizi, zańdylyq pen quqyqtyq tártip, barlyq zańnama men quqyq qoldaný praktıkasy negizdelgen irgeli qujat bolyp tabylady.