Ata zań elimizdegi ulttar men ulystardyń tatý-tátti ǵumyr keshýine kepildik beretin basty qujat - Qazaqbaı Qasymov
-Қazaқbaı Tashtemirұly, қazirgi kөp ұltty Қazaқstannyң damýyndaғy konstıtýtsııanyң rөli қandaı?
- Қaı zamanda da kez-kelgen memleket halқynyң baқytty bolýy үshin aldyna bir maқsattar қoıғan. Ol maқsat eger zaң jүıesimen, shynaıy demokratııaly Konstıtýtsııa arқyly jүzege asatyn bolsa, sol memlekettiң bolashaғynyң jarқyn da zor bolatyny sөzsiz. Demokratııaғa negizdelgen Konstıtýtsııa әrbir eldiң өz ereksheligine sәıkes basty ұstanymdaryn ұstaý kerek. Mysaly: bizde sot tәýelsizdigi, қos palataly parlamenttiң bolýy. Bıliktiң әrbir salasynyң bir-birine tәýelsiz bolyp, өzara birlese қyzmet etýi. Sot bıligi men saıasattyң, prokýratýra men sottyң bir-birinen tәýelsiz bolyp қyzmet atқarýynyң kepilin Қazaқstan Respýblıkasynyң Konstıtýtsııasy қamtamasyz etedi. Memleketimizdiң egemendigi Қazaқstannyң bүkil aýmaғyn қamtıdy. Elimizdiң osy aýmaғynyң tұtastyғyna қol sұғylmaýyn, bөlinbeýiniң de kepilin Қazaқstan Respýblıkasynyң Konstıtýtsııasy қamtamasyz etedi. Әleýmettik memleket retinde onyң eң қymbat қazynasy - adamy, halқy. Elimizde әrbir ұlt өkiliniң bostandyғy men teңdigin қorғap, erkindigin қamtamasyz etý Ata zaңymyzda kөrsetilýi toleranttyқtyң құjattamalyқ negizi bolyp tabylady. Mұnyң da negizgi kepili - Ata zaңymyz, Konstıtýtsııamyz bolyp tabylady.
Bүginde sizder men bizder, barsha қazaқstandyқtar zaman oқıғasynyң kýәsi bolyp otyrmyz. Jas қazaқ memleketiniң týyp, onyң қalyptasýyn kөzben kөrip, қolmen jasaý baқytyna ıe bolyp otyrmyz.
- Elimizdiң taңdap alғan jolyna қalaı қaraısyz?
- Taңdap alғan jolymyz dұrys, onyң aıқyn kөrinisin өtken jyldar tәjirıbesi aıқyndap berdi. Nұrsұltan Әbishұlynyң prezıdenttik basқarý joly elimizdi ekonomıkalyқ jәne saıası kүrdeli jaғdaıda daғdarystan abyroımen shyғardy. Sodan, naryқtyқ ekonomıka құrylymynyң tetigi қalyptasty. Ekonomıkamyzdyң қarқyndap damýy men mәdenıetimizdiң gүldenýi TMD elderi men basқalaryna үlgili өnege boldy. Al Elbasymyzdyң memleketimizde etno-saıası, rýhanı-saıası jәne ұlttyқ reformalardyң dұrys jүrgizilýine baılanysty қalyptasқan ұltaralyқ tatýlyқtyң tұraқtylyғy әlem sahnasynda Қazaқstannyң bedelin arttyrdy. Bolashaққa nyқ қadam basқan қazaқ memleketine dұrys baғyt beretin, týra jolmen alyp baratyn өrkenıetti, dәýletti el қataryna shyғaratyn, negizgi zaң shyғarý kerek boldy. Sөıtip, 1995 jyly jaryққa shyққan alғashқy Қazaқstan Respýblıkasynyң Konstıtýtsııasy Үkimet pen halyқ arasyndaғy jan-jaқty қarym-қatynas ornatý jolynda қyzmet etýge baғyttaldy. Bertin kele elimizdiң ary қaraı belsendi damýynyң barysynda Konstıtýtsııamyzғa өzgerister engizýge týra keldi. Sondyқtan 1998 jyly 7- қazanda «Қazaқstan Respýblıkasynyң Konstıtýtsııasyna өzgerister men tolyқtyrýlar engizý týraly» Қazaқstan Respýblıkasynyң zaңy қabyldandy.
Bұl Ata zaңymyzdyң negizgi maқsaty ashyқ sөıleý, aıқyn jәne әdil saılaý. Saıası partııalardyң saılaý isine belsene қatysýy, memlekettik қyzmetti odan әri reformalaý jәne taғy basқalar. Osy Konstıtýtsııaғa engizilgen өzgeristerdiң barlyғy da memlekettik bıliktiң negizderin қalap, tәýelsizdik alғan memleketimiz үshin қyzmet etti.
Bүginde Elbasymyzdyң sara joldy, salmaқty da salıқaly kemel saıasatynyң negizinde az ғana ýaқyt ishinde erekshe el bolyp қalyptasқan Қazaқstan bүgingi taңda әlemdik қaýymdastyқtyң aldyңғy kөshinde kele jatқanyn biz maқtan etemiz. Bүginde yntymaқtyң oshaғy jaғylyp, tұraқtylyқtyң týy tigilgen elimizde kүlli қazaқstandyқtardy bir maқsatқa jұmyldyryp, bolashaқta memlekeketimizdi zaman daýyly shaıқalta almaıtyn, saıası jaғynan saýatty, әleýmettik jaғynan tұraқty, ekonomıkalyқ jaғynan қýatty, өrkenıetti, dәýletti 50 memleket sanatyna қosýғa baılanysty өte jaýapty, kүrdeli mindet aldymyzda tұr. Osy mindetti iske asyrý үshin Қazaқstannyң damý modelin halyқaralyқ standartқa jetkizýimiz kerek.
-Қazaқstan Halқy Assambleıasynyң bүgingi kүni atқaryp otyrғan rөli қandaı?
- Қazaқstan Respýblıkasy kөpұltty memleket ekenin bilesiz. Sany shaғyn ұlttar da az emes. Memleketimizde ұlysaralyқ jәne konfessııaaralyқ қarym-қatynastardy nyғaıtý, elimizde tұratyn barlyқ ұlttardyң қoғamdaryn, tilderi men dәstүrlerin saқtaý baғytynda, memleketimiz saıasatyn әri қaraı damytýda kөpұltty elimizdiң halқyn dostyққa, tatýlyқ pen birlikke toptastyratyn Қazaқstan Halқy Assambleıasynyң rөli men bedelin kөterý maқsatynda bizge konstıtýtsııalyқ mәrtebe berildi. Қazaқstan Halқy assambleıasy - Elbasymyzdyң 2030 baғdarlamasynda құrғan ҚHA-sy 14 jyl boıy kөpұltty tәýelsiz memleketimizde қalyptasқan ұltaralyқ tatýlyқtyң tұraқtylyғyn, өzara tүsinistik pen құrmet sezimin, jarastyқ pen kelisimdi, aýyzbirlik pen týysқandyқ қarym-қatynastardy jarastyra nyғaıtý jolynda өz mindetin oıdaғydaı atқaryp kele jatқanyn men қýanyshpen aıtқym keledi. Orny daralanyp, mәrtebesi asқaқtaғan Assambleıanyң aldyna қoıғan basty mindeti - қoғamnyң belsendi saıası kүshi bolýғa қabilettiligin tanytý. Қazaқstan Halқy Assambleıasy өz bolmysy arқyly barlyқ ұlttar men ұlystardyң basқa kez kelgen halyқpen terezesiniң teң, keregesiniң keң ekendigin kөrsetip otyr. Mine Elbasymyzdyң ұltaralyқ mәselelerdi sheshýdegi ұlylyғy, kөregendiligi men danalyғy osynda dep bilemin.
Bүkil dүnıejүzinde halyқtar men etnostardyң mүddesin oılaıtyn asa mәrtebeli Birikken Ұlttar Ұıymy ҚHA-nyң respýblıkamyzda қoғamdyқ өmirdegi atқaratyn rөlin kishigirim birikken ұlttar ұıymy dep ataýy tegin emes. Sebebi ҚHA dүnıejүzilik deңgeıde, Birikken Ұlttar Ұıymynda, EҚYҰ-da өziniң joғary baғasyn aldy.
Assambleıanyң elimizdi zaң shyғarý isine aralasýy kөpұlttylyқ pen kөp konfessııaly қoғamda paıda bolatyn қaıshylyқtardy boldyrmaýғa sebep bolyp, aldyn-ala septigin tıgizeri sөzsiz. Al Assambleıanyң өzi saılaғan depýtattar parlament қabyrғasynda onyң minberinen halyқtyң kөkeıindegisin taýyp, olardyң mүddelerin zaң jolymen retteýdi қamtamasyz etedi. Өtken jylғy Assambleıa өkilderiniң el parlamentine saılanýy Assambleıa bedelin arttyrýmen қatar, zaң shyғarýshy organ - parlamenttiң de bedelin arttyra tүsti. Osyndaı Konstıtýtsııalyқ reformalar elimizdi demokratııalandyrýғa oң әserin tıgizetine bizdiң kүmәnimiz joқ.
Elimizdiң osyndaı mereıli merekesi týғan Otanymyzdyң gүldenýi men alғa қoıғan maқsattarymyzғa senimdilik pen kүsh-jiger әkelsin. Dostyқ pen yntymaқty tý etip, birlik pen tatýlyқty jyr etken barsha Қazaқstan Halyқtarynyң myzғymas dostyғy men birligi mәңgi jasaı bersin degim keledi.
-Mazmұndy әңgimeңizge rahmet!