«Astyq jáne raýshan gúlder»: Berlınde qazaqstandyq sýretshilerdiń kórmesi ashyldy
«Astyq jáne raýshan gúlder» - bul 1945 jyldan bastap qazirgi kúnge deıingi qazaqstandyq áıel-sýretshilerdiń tórt býynynyń jumystaryna jasalǵan zertteý nátıjesi. Kýratorlardyń aıtýynsha, kórme qazaq óneri men mádenıetiniń jańa kórinisin jáne álemdik beıneleý óneri turǵysyndaǵy olardyń keń túsinigin usynady. Polıak-amerıkalyq kásipodaq qozǵalysynyń kóshbasshysy jáne áıelder quqyǵynyń belsendisi Roza Shnaıderman oılap tapqan «Astyq jáne raýshan gúlder» termıni áıelderdiń teńdikke, mádenıetke jáne bılikke degen quqyǵyn, sondaı-aq ózekti qajettilikterdi beıneleıdi.
1930-1940 jyldar aralyǵyndaǵy Qazaq KSR-nyń kúrdeli tarıhy jáne 1991 jyly táýelsizdik alǵan ýaqyttan beri respýblıkanyń qarqyndy damýy elimizdiń zamanaýı ónerinde aıqyn kórinis tapqan ózindik ıdeıalardyń paıda bolýyna jol ashty. Kórmeniń kýratory Devıd Ellıottyń aıtýynsha, kórme orys avangardynan bastalady, alaıda ekspozıtsııa sándik-qoldanbaly óner eksponaty - tekemetpen ashylady.
«Avangardshylar ózderiniń túrli formalarmen, kompozıtsııamen jáne tústi tańdaýda jasaǵan eksperımentterinde shynaıylyqtan alshaq ketken, al Qazaqstannyń halyq shyǵarmashylyǵynda túrli órnek abstraktsııanyń elementteri bolǵan. Sýretshilerdiń qazirgi býyny beıneleý ónerindegi joǵalyp bara jatqan halyq dástúrlerin qaıta jandandyrýǵa tyrysty», - dedi ol.
Foto: Camille Blake
Tatıana Glebova, Vera Ermolaeva, Aısha Ǵalymbaeva jáne Gúlfaırýz Ysmaıylova kórmege sýretshilerdiń aǵa býyny retinde qatysýda. «Astyq jáne raýshan gúlder» ekspozıtsııasynyń basym bóligi 1980-90 jyldary paıda bolǵan, búgingi kúnderi de damyp otyrǵan ónerge arnalǵan. Qazirgi zamanǵy ónerdiń osy «analary», «ájeleriniń» shyǵarmashylyǵy eldiń tolaǵaı tarıhy men jeke adamdardyń kóptegen teńdessiz oqıǵalaryn kórsetedi. Bul áıelder óz shyǵarmashylyǵynda dástúrli qazaq óneriniń, 1920-30 jyldardaǵy keńestik avangardtyń jáne sotsıalıstik realızmniń arasynda óz shyǵarmashylyqtaryn úılestirip, kópir saldy.
Sáýle Súleımenova tsellofannan jasalǵan shyǵarmalarynyń serııasyn usyndy - «Ostatochnaıa pamıat» týyndysy tarıhı tolǵanysqa jáne ony eske alýǵa arnalǵan.
«Asharshylyq» atty eńbegi 1930 jyldary Qazaqstandaǵy ujymdastyrý kezinde oryn alǵan, el halqynyń úshten biriniń ómirin jalmaǵan asharshylyq kezeńin eske túsiredi.
Sáýle sýretkerlik tájirıbe arqyly tarıhı tolǵanystardy jeńý múmkindikterin zerdeleıdi. Kórmeniń teń jetekshisi bolǵan Almagúl Meńlibaeva «Toqamaq» jáne «Stepnoe barokko» beıne ınstallıatsııalaryn usyndy. «Toqamaq» - 2017 jyly Kýrchatov qalasynda ornatylǵan Toqamaq reaktory beınesiniń san alýan bolyp túrlenýin qoldanatyn kóparnaly vıdeo.
Bul vıdeo Qazaqstannyń aýmaǵynda ıadrolyq synaqtar júrgizilgen keńestik kezeńdi eske salady. Baqyt Búbiqanovanyń «Novogodnıe otkrytkı» týyndysynda áıel basty orynǵa ıe. Sýretshi áıeldi kompozıtsııanyń ortasyna ornalastyryp, onyń qoǵamdaǵy róli men orny týraly suraqtar qoıady. Áıeldiń jalańash denesi - áleýmettik rólderdi májbúrlep tańýǵa qarsylyq ispetti.
Art alańynda áıelder qaýymy az bolǵan kezeń artta qaldy. Qazirgi áıel sýretshiler túrli medıalardy paıdalana otyryp, ózin jáne aınaladaǵy qoǵamdy sýretshilik tájirıbe arqyly túsindirý múmkindikterin zertteıdi, ózekti suraqtar qoıady, qabyldanǵan normalarǵa shúbámen qarap, shyǵarmashylyq jáne jeke basynyń erkindigin jaqtaıdy.
Kórme Momentum kommertsııalyq emes zamanaýı óner platformasymen seriktestikte uıymdastyrylǵan. Kýratorlary - tanymal halyqaralyq mamandar: Devıd Ellıot, Redtorı zamanaýı óner mýzeıiniń dırektor orynbasary jáne aǵa kýratory Reıchel Rıtts-Volloh, Momentum dırektory jáne qazaqstandyq sýretshi Almagúl Meńlibaeva.
Kórmede kelesi sýretshilerdiń eńbekteri qoıylǵan: Anar Áýbákir, Lıdııa Blınova, Baqyt Búbiqanova, Ǵanııa Shaǵataeva, Vera Ermolaeva, Zoıa Falkova, Aısha Ǵalymbaeva, Tatıana Glebova, Gúlfaırýs Ysmaıylova, Kreol ortalyǵy (Marııa Vılkovıskaıa, Rýfııa Jenderbekova), Ǵaısha Madanova, Aıgerim Májitqan, Almagúl Meńlibaeva, Gúlnur Myrzaǵalyqova, Gúlnur Muqajanova, Katıa Nıkonorova, Sáýle Súleımenova, Gúlmaral Tátibaeva, Elena Vorobeva, Natalıa Dıý.
Sondaı-aq, Berlınde «Rýhanı Jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda Momentum-men seriktestikte art-rezıdentsııa qatysýshylarynyń kórmesi ashyldy: Anar Áýbákir, Aıgerim Ospanova, Yqylas Shaıhıev, Lılıa Kım, Sáýle Súleımenova, Gúlmaral Tátibaeva, Beıbit Ásemqul.
«Fokýs Qazaqstan» jobasyn «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda QR Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń qoldaýymen QR Ulttyq mýzeıi uıymdastyrýda. Joba jetekshisi - Leonıd Kochetov, joba kýratory - Roza Ábenova.
Foto: Camille Blake
Foto: Camille Blake
Foto: Camille Blake