Astana Sammıti álemniń turaqty damýyna tyń serpin beretinine senimim mol-Májilis depýtaty J. Dúısebaev
basqosýdyń asa jaýapty ekenin aıtyp júr. QazAqparat tilshisiniń bergen suraqtaryna oraı QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty Jeksenbaı Dúısebaev oılaryn ortaǵa saldy.
- Jeksenbaı Qartabaıuly, mine, sanaýly kúnderden keıin Astana qalasynda EQYU-nyń Sammıti ótkeli tur. Osy álemdik deńgeıdegi basqosýdan qandaı jańalyqtar kútesiz? Sammıttiń elimiz úshin jáne dúnıejúzi úshin mańyzdylyǵy qandaı? Osy suraqtar tóńiregindegi oılaryńyzdy ortaǵa salsańyz?
- Alla qalasa, Eýrazııa keńistiginiń ortasynda ornalasqan elordamyz - Astanada ótetin EQYU-nyń Sammıtine álem nazary aýdarylyp otyr. Sammıtke atalǵan uıymǵa múshe memleketterdiń basshylary, basqa da halyqaralyq uıymdardyń ókilderi keledi. Shynymen de, syndarly saǵattyń soǵýyna sanaýly kúnder qaldy. «Toıdyń bolǵanynan, boladysy qyzyq» degen qazaq maqaly tegin aıtylmaǵan shyǵar. Elimizdiń jáne Astananyń daıyndyǵy asa joǵary deńgeıde júrgizilýde.
Tanymal jáne óte bedeldi uıymnyń Sammıti bizde ótýi memleketimiz ben halqymyz úshin - jaqsy nıet, ıgi bastama dep aıtýǵa bolady.
EQYU-ǵa Qazaqstannyń tóraǵalyq etýi - álemdik qoǵamdastyqtyń bizdiń elge, onyń ishinde Elbasymyzǵa sengendigi. Elimizdiń basshylyǵy tusynda dúnıe júzi jáne uıymǵa múshe 56 memleket ne utady? Qazaqstan ózine qandaı úlgi-ónege alady? Osyndaı suraq árkimdi de tolǵandyratyny anyq. Bunyń eki jaqqa da tıimdi ekendigi aıqyn sezilýde. Birinshiden, bizdiń alǵan úlesimiz - elimizdi oń qyrynan tanytý, 19 jyldyń ishinde memleket bolyp qalyptasqanymyzdy kórsetý. Ekinshiden, álemge demokratııalyq jolmen, naryq jaǵdaıynda ekonomıkalyq-saıası damyǵanymyzdy aıqyn kórsete alamyz. Óziniń damý jolyn tańdap alǵan elimiz bar ekenin, ishki jáne syrtqy saıasatty kóregendikpen júrgize alatyn Prezıdentimiz bar ekenin, dosqa qushaq jaıatyn, adamı qundylyqtardy joǵary qoıatyn qazaq halqy bar ekenin kórsetemiz. Bizge kelgen mártebeli meımandar bilim men ǵylymǵa qushtarlyǵy mol jastarymyzdy da kórip-biledi. Munyń bári bizge úlken jaqsylyq alyp keledi.
Osyndaı ıgilikti isti atqarýǵa jetkender de bar, jetpegender de bar. Biz 20 jylǵa jýyq ýaqyttyń ishinde mundaı aýqymdy sharany ótkizýge qol jetkizdik. Keıbir memleketter buǵan qyzǵanyshpen qaraýy múmkin, endi biri maqtanysh sezimin bildirýi yqtımal.
- Astana Sammıti Qazaqstannyń saıası-ekonomıkalyq damýyna qanshalyqty yqpal etedi dep oılaısyz?
- Bizge tıetin jáne bir paıdaly jaǵy bar. Álemdegi dástúrli naryq bizge durys kózqaraspen, senimmen qaraıtyn bolady. Investıtsııa tartýǵa jańa kózder ashylady. Bul burynǵydan da órkendeı túsetinimizge jol salady. Álemdegi alpaýyt elder Qazaqstan ekonomıkasyna óz úlesterin qosady degen sóz. Investıtsııanyń ózi eldiń tanymaldyǵyna baılanysty keledi. Tek qana Astana qalasyna emes, óńirlerge de ınvestıtsııa keletin bolady. Máselen, ár eldi alýan túrli óndiristiń damýy qyzyqtyrady. Sondyqtan ınvestor óz tańdaýy boıynsha elimizdiń óńirlerindegi óndiristerdi jandandyrýǵa qarjy salyp, birlesken kásiporyndaryn ashýyna zańdarymyz tolyq jaǵdaı jasap otyr. Barlyq qaýipsizdik sharalary qamtylǵan. Kóp ulttyń ókilderi qonys tepken, tatý-tátti ómir súrip jatqan, Qazaqstan halqy Assambleıasy sekildi tatýlyqty murat etken ınstıtýttary bar, ult pen ulystardyń mádenı-tarıhı qundylyqtaryn damytýǵa jol ashyp otyrǵan memleketimiz týraly kórip-bilgisi keletinder óte kóp. Qashanda shetel azamattary turaqty ekonomıkasy bar elimizge úlken senimmen keledi.
Buǵan deıin de Elbasymyzdyń qajyr-qaıratynyń arqasynda, sheteldermen júrgizgen nátıjeli kelisimderiniń qorytyndysynda elimizge ınvestıtsııa keldi. Biraq ózge eldiń basshylarymen kelisseń de, qarjysy mol sheteldik kompanııalardyń senimine kirý ońaıǵa túspeıtini belgili. Keıbireýlerdiń «Bul ózi qandaı el eken, erteńgi kúni qarajatymdy qaıtaryp ala alamyn ba?» degen kúdikteri de joq emes edi. ıAǵnı, burynǵy jol tarlaý boldy. Al endi Qazaqstan jan-jaqty tanylǵan soń, saýda-ekonomıkalyq baılanysymyz artady, ınvestıtsııa keletin jolymyz keńeıe túsedi.
- Sonymen qatar Sammıtke kóptegen elderdiń áıgili BAQ ókilderi keletini kútilýde. Jýrnalıster de Qazaqstannyń tanymal bolýyna úles qosady emes pe?
- Iá, osy Samıtti álemge jarııa etý úshin 1500-den astam jýrnalıster keledi dep boljanyp otyr. Olar Qazaqstannyń búgini men keleshegin, oń qadamdaryn álemge jarııa etedi.
Meniń oıymsha, EQYU Sammıti jaqsy ótýge tıisti. Eń bastysy, Astana Sammıti álemniń turaqty damýyna serpin beredi degen senimim mol. 56 memlekettiń birlese otyryp qabyldaıtyn sheshimi dúnıejúzine áser etetini anyq. Burynnan beri qordalanyp kelgen máselelerdiń basy ashylýy múmkin. Onyń ishinde Aýǵanstan, Taýly Qarabaq, Prıdnestrove máseleleriniń kún tártibinen túspeı kele jatqany belgili. Kórshiles, baýyrlas elimiz Qyrǵyz Respýblıkasynyń saıası-ekonomıkalyq qıyn jaǵdaıdan shyǵyp ketýiniń joldary da qarastyrylýy yqtımal. Astana Sammıtiniń eń basty maqsaty - daýly máselelerdi sheshý, buǵan deıin bitispeı, bir-birimen dúrdaraz bolyp kelgen elderdi ymyraǵa keltirý.
- Qaqtyǵystardy beıbit jolmen sheshýde, tynyshtyqty qorǵaýda Qazaqstannyń róli men kózqarasy álemniń azýly elderine qanshalyqty áser etýde?
- Tatýlyqtyń, yntymaqtyń jetistigin álemge áıgili etemiz. Onyń ústine Qazaqstan Azııa men Eýropany biriktiretin kúsh bolady. ıAǵnı, elimiz saıasat pen ekonomıkada, rýhanı-mádenı baılanysta qos qurlyqty jalǵastyratyn altyn kópir rólin atqarady.
EQYU-ǵa tóraǵalyq etý mıssııasynyń, EQYU Sammıtin Astanada ótkizýdiń bir-aq túıini bar. Ol - álemniń keıbir aımaqtaryndaǵy qaqtyǵystardy toqtatý, halyqtardyń tatý-tátti ómir súrýine alyp kelý, adamzat baılyǵy bolyp tabylatyn mádenıetimizdi damytý, qyryp-joıatyn qarýlardyń barlyǵyna tosqaýyl qoıý, sol arqyly jer júzinde beıbitshilik ornatý. Buǵan Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń kóptegen bastamalary arqaý bola alady. 1990 jyldardyń basynda-aq Semeı synaǵy aımaǵyn jabý, ıadrolyq qarýdan bas tartý, alpaýyt elderdi qaterli qarýlardan bas tartýǵa shaqyrý sekildi Elbasymyzdyń bastamalary úlken qoldaýǵa ıe boldy. Osy ustanymdardy qazir BUU, EQYU syndy halyqaralyq bedeldi uıymdar arqyly damytýǵa qol jetkizilýde.
Osy sózimniń dáleli retinde Qazaqstannyń bastamasy boıynsha BUU Bas Assambleıasy 29 tamyzdy ıAdrolyq synaqtarǵa qarsy árekettiń halyqaralyq kúni retinde jarııalaý týraly qarar qabyldaǵanyn aıtar edim.
- EQYU-ǵa tóraǵalyq etýdegi Qazaqstannyń engizgen basty jańalyǵy dep qandaı qyzmetin atap óter edińiz?
- Qazaqstan EQYU-nyń oń kózqarasyn Azııaǵa buryp berdi. Qazir Azııa qurlyǵyndaǵy elder týraly Eýropa elderiniń jańa kózqarasy qalyptasýda. Óıtkeni buryn EQYU Azııa elderine, sonyń ishinde Qazaqstanǵa da tek syn kózben qaraıtyn edi. Ásirese, saılaýlardyń nátıjesine kóbirek kóńil bóletin-di. Qazir endi kórshi elderge de EQYU-nyń oń yqpalyn tıgizip otyrmyz. Sonyń ishinde Qyrǵyz eline Eýropalyq Odaq tarapynan qoldaý kórsetilýine, gýmanıtarlyq kómek berilýine Qazaqstan kóp áser etti. Onyń syrtynda Qazaqstan ózi de qomaqty kólemde gýmanıtarlyq kómek kórsetti.
Bizdiń mádenı-tarıhı baılyǵymyzdy uǵyný arqyly kórshiles Ózbekstan, Túrikmenstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan jáne basqa elderdiń shyǵý tegin bilip, qalyptasý ortasyn anyqtap, olardyń turǵyndarynyń jan-dúnıesin túsinetin bolady.
EQYU-ǵa tóraǵalyq etýdegi jınaǵan tájirıbemiz, Sammıt ótkizýdegi mártebemiz bizdiń bolashaǵymyzǵa da úlken áseri bolmaq. Elimizdiń saıası-demokratııalyq damýyna oń yqpal etedi. Osynyń barlyǵy óz táýelsizdigin alǵan elimizdi basqaryp kele jatqan bizdiń Elbasymyzdyń sarabdal saıasatynyń iske asqanyn bildiredi.
Sońǵy onshaqty jyldyń kóleminde Uıymǵa tóraǵalyq etken elderdiń bir de bireýi Sammıtti ótkize alǵan joq. Qudaıǵa shúkir, bizdiń elimizdiń yntymaǵynyń arqasynda, Prezıdentimizdiń abyroıymen jáne bastamasymen osyǵan qol jetkizip otyrmyz. Qazaqstan keıbir memlekettermen salystyrǵanda áleýeti sonshalyqty zor bolmasa da ıyǵyna aýyr júkti artyp otyr. Ony abyroımen atqaratynyna senimimiz mol. Alpaýyt elderdiń basyn biriktirý ońaı is emes.
- Astana Sammıti Saryarqanyń qysyna tap kelip tur. Jeltoqsannyń basynda aýa raıy qolaısyz bolyp, qatty aıaz nemese boran turyp ketse, mańyzdy sharanyń ótýine nusqan kelmeı me, qalaı oılaısyz?
- Árıne, Elordamyzdyń aýa raıy jaqsy bolǵany durys. Degenmen eń basty aýa raıy - bedeldi memleketter basshylarynyń kóńil-kúıleri! Olardyń kóńil kúıi jaqsy bolsa, Astananyń da jeltoqsandaǵy aýa raıy durys bolady dep esepteımin!
-Rahmet áńgimeńizge.