Astana men Máskeý seriktestigi nege negizdelgen – Reseıdiń Qazaqstandaǵy Elshisiniń pikiri
Vladımır Pýtınniń qarashadaǵy Astanaǵa sapary
Reseı Prezıdentiniń 9 qarashadaǵy saparyn tarıhı dep atasaq, asyra aıtqandyq emes. Oǵan sammıt qorytyndysyna taraptar qol qoıǵan qujattardyń qomaqty toptamasy dálel bola alady. Olardyń eń bastysy - Qazaqstan Respýblıkasy men Reseı Federatsııasy arasyndaǵy XXI ǵasyrdaǵy tatý kórshilik jáne odaqtastyq týraly shartqa qol qoıylǵanyna on jyl tolýyna oraı Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti men Reseı Federatsııasy Prezıdentiniń birlesken málimdemesi; Qazaqstan Respýblıkasy men Reseı Federatsııasynyń 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan birlesken is-qımyl jospary. Sapar qarsańynda «Izvestııa» men «Kazahstanskaıa pravda» basylymdarynda jarııalanǵan Reseı men Qazaqstan prezıdentteriniń suhbattaryna da erekshe nazar aýdarǵym keledi. Olar ekijaqty baılanystarǵa joǵary deńgeıde ún qosty jáne jurtshylyqtyń reseılik-qazaqstandyq odaqtastyq qarym-qatynas pen ıntegratsııalyq baılanystardyń oń dınamıkasy jaıly qulaǵdarlyǵyn arttyrýǵa septigin tıgizdi.
Osy oraıda elshi Vladımır Pýtınniń elderimizdiń arasyndaǵy baýyrlastyq dánekerin nyǵaıtýǵa Reseıdiń nıetti ekendigin pash etetin úsh tezısine nazar aýdartty.
«Birinshiden, Máskeý men Astananyń seriktestigi teńquqyqylyq, ózara qurmet, egemendikti, aýmaqtyq tutastyqty moıyndaý jáne ishki isine aralaspaý prıntsıpterine negizdelgen. Ekinshiden, Reseı Qazaqstandy «jaı ǵana odaqtas emes, barynsha jaqyn odaqtas» sanaıdy. Úshinshiden, memleketterimizdiń kóshbasshylary arasynda Reseı men Qazaqstan arasyndaǵy odaqtastyq jáne ıntegratsııalyq baılanysty senimdi damytý úshin qolaıly ortany qamtamasyz etetin «naǵyz dostyq, jaqyn qatynas» qalyptasqan. Júzege asqan sapar osynaý baılanystardyń odan ary ulǵaıýyna serpin ǵana berip qoımaı, sonymen qatar dushpandarymyzǵa Máske men Astana arasynda syna qaǵý múmkin emestigin pash etti», - dep atap ótedi dıplomat.
Reseıge qarsy santsııalar memleketter arasyndaǵy qatynasqa qalaı yqpal etti ?
A.Borodavkınniń sózinshe, «ujymdyq Batys engizgen zańsyz antıreseılik sanktsııalar» bizdiń elderimizdiń arasynda saýda-ekonomıka salasyndaǵy ıntegratsııalyq baılanystardyń damýyn toqtatý turǵysynda jumys istemeıdi.
Ol ótken jyly reseılik-qazaqstandyq taýar aınalymy rekordtyq mejege – 1,8 trln rýblge jetkendigin eske saldy. 2023 jyldyń qańtar-qyrkúıeginde ótken jyldyń dál sondaı kezeńimen salystyrǵanda ózara saýda kólemi 17 paıyzǵa artyp, 1,5 trln rýblge jetti.
«Sońǵy ýaqytta saýda qurylymyn ártaraptandyrý baǵytynda bolyp jatqan jáıtterge jeke toqtalǵym keledi. Ol shıkizattyq emes quramdasynyń artýymen sıpattalady. Elderimiz arasyndaǵy saýda teńgerimi de birtindep teńesip keledi. Biz reseılik bıznestiń Qazaqstan aýmaǵyndaǵy jobalardy júzege asyrýǵa zor qyzyǵýshylyq tanytatyndyǵyn baıqap otyrmyz. Negizinen jergilikti otyn-energetıka keshenine ınvestıtsııa salatyn batystyq ınvestorlarǵa qaraǵanda otandyq kásipkerler Qazaqstannyń sharýashylyq kesheniniń barlyq sektorynda bar», - dedi ol.
Dıplomat alǵa tartqan derekke sáıkes, eger quzireti boıynsha emes kapıtaldyń bastapqy shyqqan eline oraı esepter bolsaq, onda reseılik kompanııalardyń Qazaqstannyń sharýashylyq keshenine quıǵan ınvestıtsııasy 50 mlrd dollardan asyp jyǵylady. Bıyl da Reseıdiń Qazaqstan ekonomıkasyna salǵan salymy artyp kele jatyr. 6 aıdyń ishinde olarǵa 20 paıyzǵa jýyq, ıaǵnı 1,1 mlrd dollar qosyldy.
«Qazaqstanda reseılik kapıtal bar 18 myńnan astam kásiporyn jumys isteıdi jáne qazaqstandyq seriktestermen 4 myńǵa jýyq birlesken kásiporyn bar. Osy kórsetkish boıynsha Reseı senimdi túrde birinshi orynda tur. Elderimizdiń bıznes-qurylymy ózara tıimdi ınegratsııalyq jobalarǵa iske qosylýyn jalǵastyrýda. Olardyń eń irileri – Qazaqstannyń soltústik-shyǵys óńirlerin reseılik otymen gazdandyrý, Orta Azııa - Ortalyq» qubyrymen reverstik rejımde Qazaqstan aýmaǵy arqyly Ózbekstanǵa gaz jetkizýdi iske qosý. Qazaqstan munaıyn shetelge turaqty tasymaldaýdy qamtamasyz etý maqsatynda Kaspıı qubyr konsortsıýmy ınfraqurylymyn paıdalanýdy keńeıtý, «Drýjba» qubyrymen Eýropaǵa Qazaqstan munaıyn jetkizýdi ulǵaıtý, «Lýkoıl» kompanııasynyń Kaspı teńiziniń qazaqstandyq bóligindegi «Qalamqas», «Áýezov» jáne «Hazar» ken oryndaryn ıgerý, «Báıterek» Qazaqstannyń ǵaryshtyq zymyran keshenin qurý, «Sıbýr» jáne «Tatneft» kompanııalarynyń Qazaqstannyń batysynda munaı-gaz hımııa klasterin qalyptastyrýǵa qatysýy», - dedi spıker.
Onyń pikirinshe, óndiristik jáne ǵylymı-tehnıkalyq kooperatsııa salasyndaǵy vedomstvoaralyq baǵdarlamalardy iske asyrý mańyzdy ról atqarady.
«Bul protsess qazaqstandyq kásiporyndardyń reseılik óndiristik tizbekterge qosylýymen sıpattalatyn jańa deńgeıge kóterildi. Reseılik kapıtaldyń qatysýymen Qazaqstanda iske qosylǵan «fokýstyq» jobalardyń ishinde mynalar erekshelenedi: avtomobılderdi, júk kóligin jáne aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn qurastyrý jáne qyzmet kórsetý («AvtoVAZ», «GAZ», «KAMAZ», «Rostselmash», («Peterbýrg traktor zaýyty»), maılaý materıaldaryn óndirý («Lýkoıl»), qubyr jasaý munaı-gaz salasyna arnalǵan ónimder («qubyrly metallýrgııalyq kompanııa»), metall prokatyn óndirý («Eýraz grýpp»), temir jol komponentterin shyǵarý («Transmashholdıng»), tikushaqtardy qurastyrý jáne qyzmet kórsetý («Reseı tikushaqtary»)», - dep atap ótti Elshi.
Yntymaqtastyqty damytý perspektıvalary
A. Borodavkın taıaý bolashaqtaǵy josparlarmen de bólisti. Onyń ishinde Tver vagon qurastyrý zaýytynyń «QTJ» muqtajdyqtary úshin 100 jolaýshylar vagonyn jetkizý, «Tehnonıkol» kompanııasynyń Almaty oblysynda jylý oqshaýlaǵysh materıaldardy daıyndaýdy oqshaýlaý, «Oral» jáne «Evrohım» qatysýymen tyńaıtqyshtar óndirý boıynsha birlesken jobalardy iske asyrý, reseılik «Gerofarm» kompanııasynyń Qaraǵandy farmatsevtıkalyq kesheniniń qýattarynda balama ınsýlın shyǵarý bar.
«Soltústik-Ońtústik» halyqaralyq kólik dálizin damytýǵa, Reseı-Qazaqstan memlekettik shekarasyndaǵy ótkizý pýnktterin jańǵyrtýǵa, temirjol jáne avtomobıl joldarymen júk tasymaldaryn tsıfrlandyrýǵa basa nazar aýdara otyryp, elderimiz arasyndaǵy kólik-logıstıka salasyndaǵy áriptestik te bir orynda turmaıdy. «RJD» AAQ-nyń «Aıagóz – Baqty» temir jolyn salýǵa qatysýy perspektıvaly bolyp kórinedi», - dep esepteıdi dıplomat.
Ol sondaı-aq «Rosatom» memlekettik korporatsııasynyń atom elektr stantsııasyn salý týraly jalpyhalyqtyq referendým barysynda oń sheshim qabyldaǵan jaǵdaıda, atom elektr stantsııasynyń qaýipsiz jáne úzdiksiz jumysyn qamtamasyz etýge basa nazar aýdara otyryp, osy mańyzdy jobany seriktester úshin qolaıly jaǵdaılarda iske asyrýǵa daıyn ekendigin aıtty.
«Bank-qarjy sektorynda buryn-sońdy bolmaǵan Reseıge qarsy sanktsııalarǵa qaramastan, VTB-nyń qazaqstandyq enshilesi jergilikti naryqta berik ustanymǵa ıe. Reseılik jáne qazaqstandyq kontragentter arasynda tólem júrgizý júıesi jetildirilýde. Bul rette úlesi 75 paıyzǵa jetken ulttyq valıýtalarda ózara esep aıyrysýdy qamtamasyz etýge basa nazar aýdarylady. Qazaqstanda turǵyndar men bıznes arasynda reseılik «ıAndeks», «Vaıldberrız» jáne «Ozon» tsıfrlyq servısteri zor tanymaldyqqa ıe. Qazaqstandyq dostarymyzdyń baǵalaýyna sáıkes, Reseı-Qazaqstan ınvestıtsııalyq «qorjynynda» jalpy somasy 3 33,5 mlrd bolatyn 143 joba bar», - dep tolyqtyrdy A.Borodavkın.
Eki el prezıdentteriniń tóraǵalyǵymen ótken Reseı men Qazaqstannyń óńiraralyq yntymaqtastyq forýmy ne berdi.
«Bul ekijaqty kún tártibindegi jyl saıynǵy mańyzdy oqıǵalardyń biri. Bıyl ol Qostanaıda ótti jáne aýyl sharýashylyǵyndaǵy yntymaqtastyqty damytýǵa, azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etýge jáne atalǵan salalarda jas mamandardy daıarlaýǵa arnaldy. Agroónerkásiptik keshen Reseı men Qazaqstan ekonomıkalary úshin barynsha mańyzdy bolyp keledi. Eger elderimizdiń sońǵy 7 jyldaǵy taýar aınalymynyń qurylymyn taldaıtyn bolsaq, onda AÓK ónimderiniń saýdasy eki eseden astam ósken. Nátıjesinde, 2023 jylǵa qaraı bul taýar toby salalar boıynsha ekijaqty taýar almasýda besten ekinshi orynǵa kóterilip, Reseıdiń Qazaqstanǵa eksportynda dástúrli túrde ústemdik etken mıneraldy ónimder men otyn, hımııa ónerkásibi ónimderi jáne metaldar sııaqty baǵyttardy basyp ozdy», - dedi spıker.
Onyń paıymynsha, forýmǵa degen qyzyǵýshylyqtyń artýyn is-sharaǵa qatysýshylardyń sany men quramy aıǵaqtaı túsedi. Bıyl Qostanaıǵa Reseıdiń 9 gýbernatory keldi (Altaı ólkesi, Samara, Astrahan, Volgograd, Saratov, Sverdlovsk, Novosibir, Omby jáne Qorǵan oblystary). Іs-sharaǵa ár túrli deńgeıdegi 19 reseılik sýbekti ókilderi qatysty.
Ol atalǵan is-shara barysynda 9 qujatqa qol qoıylǵanyn eske saldy. Olardyń ishinde saýda-ekonomıkalyq, ǵylymı-tehnıkalyq jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalardaǵy óńiraralyq dıalogty jandandyrýǵa baǵyttalǵan kelisimder, sondaı-aq Soltústik Qazaqstan oblysynda uzaq merzimge saqtalatyn nan-toqash ónimderin óndirý jónindegi jobany iske asyrý týraly memorandým, Petropavlda júk kótergish jabdyqtardy qurastyrý jónindegi yntymaqtastyq týraly memorandým, Qostanaı oblysynda sútti óndiristik salqyndatýǵa arnalǵan jabdyqtardy shyǵarý jónindegi yntymaqtastyq týraly memorandým jáne basqalary bar.
Qazirgi geosaıası jaǵdaı turǵysyndaǵy syrtqy saıasat
«Menińshe, suraqqa eń jaqsy jaýap Reseı prezıdentiniń Astanaǵa sapary kezinde bergen, sondaı-aq Qazaqstan týraly sóz bolǵanda únemi keltiriletin baǵalary bolmaq: «Elderimiz jaı odaqtastar emes, barynsha jaqyn odaqtastar». Osyǵan uqsas pikirdi Qazaqstan Respýblıkasynyń basshylyǵy da keltiredi. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev 9 qarashada ótken sammıtte: «Reseı — Qazaqstannyń strategııalyq seriktesi jáne odaqtasy», dep atap ótti.
Munyń ústine bul Astananyń ekijaqty yntymaqtastyqta ustanatyn dáıekti saıasaty, onyń jetistikterin biz jaqynda HHІ ǵasyrda tatý kórshilik pen odaqtastyq týraly shartqa qol qoıylýynyń on jyldyǵyna baılanysty, sondaı - aq kópjaqty birlestikterde óz jelisin qurý kezinde atap óttik», - dedi Reseıdiń Qazaqstandaǵy Elshisi.
Onyń aıtýynsha, Qazaqstan UQShU bazasyndaǵy Ujymdyq qaýipsizdik júıesiniń senimdi qatysýshysy bolyp qala beredi, uıymdy nyǵaıtýǵa munan ary da óz úlesin qosýǵa daıyn ekendigin únemi rastaıdy.
«23 qarashada UQShU Ujymdyq qaýipsizdik keńesiniń Mınskidegi sessııasy barysynda Prezıdent Toqaev 2024 jyldyń 1 qańtarynan bastap Astanaǵa ótetin tóraǵalyq etý baǵdarlamasynyń basym baǵyttaryn usyndy. Aıtylǵan tezısterde Qazaqstannyń osy qurylymdaǵy jumysqa kásibı jáne múddeli kózqarasy kórsetilgen. Munyń bári Qazaqstan halqynyń ulttyq múddeleri men umtylystaryna súıene otyryp, odaqtastar tańdaý qaǵıdattyq baǵytyn ustanatyndyǵyn aıǵaqtaıtyndyǵy sózsiz jáne biz muny tek qana quptaı alamyz», - dep atap ótti dıplomat.
A.Borodavkın Qazaqstan, kóptegen basqa memleketter, onyń ishinde Reseıdiń odaqtastary men ıntegratsııalyq seriktesteri sııaqty, taǵy da shekteýler engizilmeý úshin Batystyń Reseıge qarsy sanktsııalaryn belgili bir dárejede saqtaýǵa májbúr degen pikirin bildirdi.
Spıker Qazaqstan halyqaralyq isterde barlyq múddeli taraptarmen syndarly ózara is-qımyl men tıimdi ekonomıkalyq yntymaqtastyqty kózdeıtin pragmatıkalyq tásildi basshylyqqa alatyndyǵyn atap ótedi.
«Qazirdiń ózinde aıtylǵan Reseı-Qazaqstan ekonomıkalyq baılanystary týraly derekterge Prezıdent Toqaevtyń taıaýda Bishkekte ótken TMD memleketteri basshylary keńesiniń otyrysynda sanktsııalyq saıasatqa bergen baǵasyn qosa ketý artyq bolmaıdy. Ol ózi eli «jahandyq saýda men memleketterdiń ál-aýqatyna teris áser etetin ekonomıkalyq sanktsııalardy qoldanýǵa túbegeıli túrde qarsy» dep málimdedi. Biz de osyndaı kózqarasty ustanamyz. Jahandyq makroekonomıkalyq «densaýlyqqa» ǵana emes, sonymen qatar barlyq qurlyqtaǵy adamdardyń ál-aýqatyna da zııan keltiretin ekonomıkadaǵy birjaqty zańsyz shekteýlerdiń qaýiptiligi týraly Reseı basshylyǵy únemi aıtady», - dep qorytyndylady sózin Elshi.