Áskerdegi áttegen-aı: Álimjettik qashan joıylady
«Ár ata-ana áskerge ketken balasyn memleketke senip tapsyrady»
El prezıdenti ásker qatarynda zań men tártiptiń saqtalýy – aıryqsha mańyzdy mindet ekenin atap ótti.
«Jastar áskerge Otan aldyndaǵy boryshyn óteýge barady. Jas sarbazdarymyz óz mindetin alańsyz oryndaýy úshin ásker qatarynda, eń aldymen, temirdeı tártip bolýǵa tıis. Qarýly kúshter men basqa da kúshtik qurylymdar osy talapty múltiksiz oryndaýy qajet. Ár ata-ana áskerge ketken balasyn memleketke senip tapsyrady. Sondyqtan sarbazdardyń densaýlyǵy men qaýipsizdigine, eń aldymen, armııa basshylyǵy jáne quqyq qorǵaý mekemeleriniń basshylary jaýapty», - degen edi Qasym-Jomart Toqaev óz Joldaýynda.
Jańa petıtsııa: áskerge 20 jastan bastap shaqyrý
Jaqynda elimizde áskerge shaqyrý jasyn 18-den 20-ǵa ózgertý týraly petıtsııa paıda boldy. Qujat avtorlary áskerge 20 jastan bastap shaqyrýdyń birneshe sebebin ataǵan:
- Psıhologııalyq jáne fızıkalyq turǵyda jetilý;
- Bilimin jalǵastyrý;
- Dezertırlik (áskerden qashý) pen quqyqbuzýshylyq deńgeıin tómendetý;
- Áskerı daıyndyq sapasyn jaqsartý.
Psıhologııalyq zertteýler boıynsha, jasy eseıgen kezde áskerge baratyn jastardyń áskerden qashý deńgeıi azaıatyn kórinedi. Shvetsııa, Germanııa, Shveıtsarııa men Aýstrııada áskerge 19-20 jastan bastap shaqyrylady eken.
«Áskerge shaqyrý jasyn 20 jasqa deıin kóterý áskerı qyzmettiń tıimdiligin arttyryp, jas azamattardyń múddesin qorǵap, Qazaqstannyń qorǵanys júıesinde oń ózgeristerge ákeletinine senimdimiz. Osy ótinishti qarap, mindetti áskerı qyzmetke shaqyrý jasyn ózgertý boıynsha tıisti sharalar qabyldaýyńyzdy suraımyz», – delingen qujatta.
Ońaı tapsyrma joq, qater de kóp
Áskerı bólimde zań men tártip qanshalyqty saqtalyp jatyr? Bul saýaldy QR Qorǵanys mınıstri Rýslan Jaqsylyqovqa joldaǵan edik. Hatqa kelgen jaýap boıynsha, Qorǵanys mınıstrligi úshin basty basymdyq jáne negizgi mindet – barlyq áskerı qyzmetshiniń ómiri men densaýlyǵyn saqtaý.
«Bul jumysqa barlyq deńgeıdegi komandırler atsalysady. Ofıtserler men serjanttar áskerı ujymdarda jarǵylyq emes qarym-qatynastarǵa jol bermeý boıynsha turaqty túrde jumys istep jatyr. Anonımdi saýaldar, saýalnamalar júrgizedi, qoǵamdyq pikirdi zerdeleıdi. Quqyq buzýdy azaıtý úshin sarbazdardy týystarymen jáne jaqyndarymen beınebaılanyspen qamtamasyz etetin «Otbasymen beıneqońyraý» jobalyq servısi iske qosyldy. Barlyq bólimshede komandırlerdiń sarbazdardyń ata-analarymen qarym-qatynasy úshin áleýmettik chattar jumys isteıdi. Barlyq kazarmalarda beınebaqylaý júıeleri, áskerı polıtsııanyń tirek pýnkteri jáne psıhologııalyq jeńildetý bólmeleri jumys isteıdi, kún saıyn áskerı polıtsııa qyzmetkerleri men medıtsınalyq personaldyń qatysýymen tekserýler júrgiziledi. Osy sharalardyń barlyǵy áskerı ujymdardaǵy moraldyq-psıhologııalyq ahýaldy jaqsartýǵa, jeke quramnyń kóńil-kúıi men áskerı qyzmet jaǵdaıyn retteýge yqpal etedi», - deıdi Qorǵanys mınıstriniń tárbıe jáne ıdeologııalyq jumystar jónindegi orynbasary Shaıh-Hasan Jazyqbaev.
Málim etilgenindeı, áskerı qyzmetshiler jaýyngerlik kezekshilikte bolady, ártúrli oqý-jattyǵýǵa, avıatsııalyq ushý sharalaryna qatysady jáne basqa da tapsyrmalardy oryndaıdy. Olar pandemııa, órt sóndirý jáne sý tasqyny saldary sııaqty tabıǵı jáne tehnogendik apattardy joıýǵa tartylady, ıaǵnı áskerı qyzmet kez kelgen ýaqytta qaýip-qaterge toly.
«Jaýyngerlik daıyndyqtyń qarqyndylyǵyna baılanysty qater de artty. Qandaı da bir jattyǵý, qarý-jaraq nemese tehnıkamen qozǵalys jasalmas buryn ár ýaqyt komandırlermen qaýipsizdik erejelerin saqtaý boıynsha nusqaýlar júrgiziledi. Máselen, jeke quramnyń qaza bolý sany (tek qarýly kúshter boıynsha statıstıka, basqa kúshtik vedomstvolardaǵy áskerı qyzmetshilerdiń qaza bolýyn esepke almaǵanda) ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 30%-ǵa tómendedi. Eger sońǵy úsh jyldaǵy qaıtarymsyz shyǵyndar statıstıkasyn alsaq, onda 19%-ǵa, onyń ishinde qaýipsizdik sharalaryn buzý nátıjesinde 43%-ǵa, jol-kólik oqıǵasy - 27%-ǵa jáne naýqastanýy boıynsha 24%-ǵa tómendeýdiń jalpy serpini baıqalady», - deıdi Shaıh-Hasan Jazyqbaev.
«Sarbaz óliminiń 90 paıyzdan astamy áskerı qyzmetpen baılanysty emes...»
Mınıstrlik komandırler, tárbıeshiler, psıhologter júrgizip jatqan jumystarǵa qaramastan, óz problemalaryn jasyra otyryp, merzimdi qyzmettiń áskerı qyzmetshileri asyǵys áreketter jasaıtynyn alǵa tartyp otyr.
«Qaza bolǵandardyń 90 paıyzdan astamy áskerı qyzmet ótkerýmen baılanysty emes ekenin aıtamyz. QR Qarýly kúshterindegi sýıtsıdtik jaǵdaıdy salystyrmaly taldaý bizdiń armııadaǵy sýıtsıdterdiń sany álemniń aldyńǵy qatarly elderiniń armııalaryna qaraǵanda tómen ekenin kórsetedi. Máselen, ótken jylmen salystyrǵanda sýıtsıdtiń jalpy sany merzimdi qyzmet sarbazdary arasynda 66%-ǵa (3-ten 1 jaǵdaıǵa deıin) azaıdy. Sýıtsıdterdiń basym bóligi áskerı qyzmet ótkerýmen baılanysty emes ekenin eskerý qajet. Sonymen qatar, sarbazdardyń óz-ózine qol jumsaýy áskerı qyzmetshilerdiń basqa sanattaryna qaraǵanda aıtarlyqtaı az. Biz Qarýly kúshterdegi árbir ólim úshin jaýapkershilikten qashpaımyz. Bul olardyń týystary men jaqyndary úshin, onyń ishinde komandırler úshin jáne jalpy armııa úshin qanshalyqty aýyr ekenin anyq túsinemiz. Ókinishke qaraı, bir mezgilde áskerge shaqyrylýshylar arasynda jarǵydan tys faktiler de kezdesedi. Eger statıstıkaǵa júginetin bolsaq, onda jarǵyǵa jat qarym-qatynastar negizinde qylmystar sany sońǵy úsh jylda 28%-ǵa tómendedi. Zańsyzdyqqa jol bergeni úshin birqatar áskerı qyzmetshi sottaldy», - delinedi jaýapta.
Mınıstrlik áskerge shaqyrylǵan jastar otbasynda, mektepte, dostarynan alǵan ártúrli deńgeıdegi tárbıemen keletinin alǵa tartady. Bir mezgilde áskerge shaqyrylǵan eki áskerı qyzmetshi arasynda qaqtyǵystar týyndaıtyn kórinedi.
«Ádette, mundaı jaǵdaılar eleýsiz sebeptermen, aýyr zardaptarsyz bolady. Osy faktilerdiń barlyǵyna bólimsheler men áskerı quqyq qorǵaý organdarynyń qolbasshylyǵy ýaqtyly den qoıady. Barlyq bólimshede jaýapty ofıtserler men serjanttar, psıhologter, áskerı polıtsııa ókilderi turaqty negizde jumys isteıdi. Kún saıyn dene tekserýleri, táýlik boıy beınebaqylaý júrgiziledi. Oqıǵalardyń barlyq faktisi boıynsha biz muqııat talqylaýlar júrgizip, qatań tártiptik jáne kadrlyq sheshimder qabyldaımyz. Onyń ishinde áskerı basqarý organdarynyń birinshi basshylary da bar. Aýrýlardyń aldyn alý maqsatynda áskerı qyzmetshiler jyl saıyn tereńdetilgen medıtsınalyq tekserýden ótedi. Al syrqaty bar adamdar áskerı qyzmetke jaramdylyǵyn anyqtaý úshin áskerı-dárigerlik komıssııaǵa jiberiledi», - deıdi Qorǵanys mınıstriniń tárbıe jáne ıdeologııalyq jumystar jónindegi orynbasary Shaıh-Hasan Jazyqbaev.
Sondaı-aq vedomstvo jaýabynda «Ómirińdi saqta» baǵdarlamasynan bólek, quqyq buzýshylyqtardyń aldyn alý ádistemeleri, áleýmettik táýekel kartalary áskerı qyzmetshilerdiń qaza bolýynyń, sýıtsıdtiń aldyn alý jónindegi arnaıy komıssııanyń tapsyrmalary, sondaı-aq áskerı qyzmettiń ımıdji men tartymdylyǵyn arttyrý, patrıottyq tárbıe berý, áskerdi tsıfrlandyrý jónindegi sharalar kesheni basqa memlekettik organdarmen, sarbaz analar komıtetimen, jastarmen, ardagerler uıymdarymen jáne oqý oryndarymen ózara is-qımylda dáıekti túrde iske asyrylyp jatqany atalyp ótken.
«Búginde eń kóp ýaqytty qajet etetin mindetterdiń biri – jas azamattardyń ózin-ózi tanýyn qaıta qalyptastyrý bolyp otyr. Bul jerde armııadaǵy qyzmetti olar ýaqytty maqsatsyz ysyrap etý retinde emes, áskerı boryshty oryndaý úshin qurmetti mindet retinde qabyldaýy kerek. Sondyqtan búgin biz jastardy tárbıeleýdiń barlyq qolda bar nysandary men ádisterin qoldanamyz. Armııany damytý men kásibılendirýdiń, áskerı qyzmettiń mártebesi men bedelin arttyrýdyń barlyq aspektileri boıynsha is-sharalar keshenin iske asyra bermekpiz», - deıdi Shaıh-Hasan Jazyqbaev.
Aıta ketsek, 7 qyrkúıekte Aqtaý qalasyndaǵy QR QM áskerı bólimderiniń birinde sarbazǵa oq tıip, qaıtys boldy. Batys óńirlik áskerı-tergeý basqarmasy qasaqana kisi óltirý faktisi boıynsha sotqa deıingi tergeýdi bastady. Al keıingi 3 jyl 9 aıda Ulttyq ulan qatarynda boryshyn atqaryp júrgen 11 sarbaz mert bolǵan...