«Aşy ishekteı» serıaldardyń sońy nege uryndyrady? - baspasózge sholý
***
Jaqynda Abaı aýdanyndaǵy Toqtamys batyr aýyly mańyndaǵy Aqqozy qystaǵynda Toǵjannyń beıitine eskertkish turǵyzyldy. Sonda bireýler: «Toǵjan men Aqqozy ekeýi de birinen keıin biri aýyryp, jastaı qaıtys bolyp ketken, balalary joq» dep nyqtasa, taǵy bireýler: «Toǵjan tóre tuqymyndaǵy Botantaıǵa uzatylǵan», degen pikirler aıtqan, dep jazady "Egemen Qazaqstan" gazeti búgingi sanyndaǵy "Toǵjan týraly tyń derek" atty maqalada.
Degenmen, biz jazýshy Muhtar Áýezovke súıengenimiz jón, deıdi bul oraıda aqyn Tólegen Janǵalıev. Sebebi, Toǵjan apamyzdyń súıegi jatqan jer kópten qaraýsyz qalsa da, bıyl basyna qamqorlyq kórsetilip, aty-jóni naqty jazylǵan eskertkish ornatyldy. Toǵjannyń zıraty qaı tusta ekendigin halyqqa eń alǵash kórsetken abaıtanýshy, uzaq jyldar boıy Bórlidegi Muhtar Áýezov mýzeı-úıiniń meńgerýshisi bolǵan Beken Isabaev aqsaqal.
Tobyqtyda Motysh degen ataqty baı rý bolǵan, - dedi Beken Isabaev, - odan Jylqyaıdar týady. Onyń janama aty Doǵal, odan Naıman degen týǵan. Naımannan Aqqozy, Qaraqozy, Jámen, Toqash degen tórt ul bar. Aqqozydan Aqylbaı, Aqbaı - ekeýi de Toǵjan ananyń balalary. Aqylbaıdan Maqsat, Medet degen eki ul bar, bular Toǵjannyń nemereleri. Toǵjannyń nemeresi Medet 1926 jyly Shyńǵystaýda Mashan bıiginde týǵan. Qonystary sonda.1928 jyly Aqylbaı Aqqozyulyn Shymkentke jer aýdarady. Sonda qaıtys bolǵan. Medet jáne biraz týystary Qyrǵyzstanǵa ótip, sodan aman qalǵan. Ol jyldary qazaq jerindegideı zulmat ashtyq qyrǵyzda bolmady, olar toq ómir súrdi. Medet Aqqozın orys tilinde jazatyn, «Kırgızskıı komsomolets» gazetinde bólim meńgerýshisi bolyp, odan Almatyǵa kelip, Almaty oblystyq gazetiniń bólim meńgerýshisi, Almaty obkomynyń bólim meńgerýshisi, Almaty oblystyq radıo basqarmasynyń bastyǵy, Almaty baspa, polıgrafııa jáne kitap saýdasy palatasynyń bastyǵy bolǵan. Medet te, Maqsat ta 1960-80-jyldary Abaı aýdanyna kelip, Toǵjannyń basyna, Naımannyń, Aqqozynyń basyna quran oqytatyn. Meniń qudam Serikjan Nurseıitov Shaǵan ózeniniń quıylysynda mal soıyp kútip alǵan. Abaı ǵashyq bolǵan Toǵjan ana men Aqqozynyń urpaǵy Medet Aqqozın 2014 jyldyń qysynda qaıtys boldy. Al Toǵjan jaıly basqasha aqparlardyń barlyǵy durys emes, deıdi Beken aqsaqal.
***
"Aıqyn" gazetiniń búgingi sanynda "Aşy ishekteı" serıaldardyń sońy nege uryndyrady" degen taqyrypta problemalyq maqala berilip otyr.
Basylymnyń jazýynsha, osydan bir jyl buryn sol kezdegi Mádenıet jáne aqparat mınıstri Muhtar Qul-Muhammed jýrnalıstermen bas qosýynda otandyq arnalardyń sheteldik, onyń ishinde túrkııalyq jáne koreı serıaldardy satyp alýyna shekteý qoıǵan bolatyn.
Mınıstr óz sózinde aldaǵy ýaqytta «Qazaqstan» men Habar» arnasynda 20-dan astam otandyq telehıkaıa túsiriletinin de aıtqan edi. Otandyq ónimniń sany artatynyna jurtshylyq ta qýanǵan. Alaıda túrik pen koreı serıaldaryna toqtam jasalǵanymen, ulttyq arna da, táýelsiz telearnalar da úndi fılmderine shekteý jasaı alǵan joq. Túrik pen koreı serıaldarynyń ornyn qaptaǵan úndiniń «aıaqtalmaıtyn» serıaldary basty. «Memlekettik orasan zor qarjy» quıylyp jatqan sheteldik serıaldarǵa toqtam joq. Úndi serıaldaryna «uıyp» júrgen kórermen kóp. Uıymaı qaıtsin, qaı arnany qossańyz da, «syńsyǵan» úndi qyzdaryn kóresiz. Eń qyzyǵy, úndi serıaldarynyń shet-shegi joq. «Anandı» bastalǵanda dúnıege kelgen bala osy kúni es jıyp, etek jınap qaldy, deıdi maqala avtory.
Belgili psıholog ǵalym Rodıon Chepalov: «Serıaldardaǵy keıipkerlermen qosa qaıǵyrýdyń negizgi sebepteri óziniń jaǵdaıymen qatar qoıý bolyp sanalady. Al ol jaǵdaılar boıynsha serıaldar turaqtylyqty qamtamasyz etedi, al ondaıdy qoǵam qoldan jasaı almaıdy. Sondyqtan da serıaldyń yqpaly kúshti bop tur. Álbette, serıaldar óte kóp ýaqytty talap etedi. Al otyrǵannan góri áreket etkendi qolaı kóretin adamdar serıaldar kórýden meılinshe qashyq bolady» deıdi.
Sońǵy kezderi adamdardyń kóbiniń kóńil kúıi nashar, júrekteri jaraly, muńdy, aldanyp qalǵan keıipke enip turady. Júris-turystarynyń ózinen baıaýlyqty, samarqaýlyqty baıqaısyz. Bir núktege uzaq qarap, oılanatyndar da az emes. Ǵajaıyp ómirdi ańsaıtyndar da kóp. Tipti «kek qaıtarý» deıtin jabaıy úrdis paıda boldy adamdar arasynda. Keıbir adamdardyń psıhıkalyq ózgeriske ushyraýynyń da sebebi serıaldarda jatqan kórinedi.
"Kez kelgen eldiń serıaly sol eldiń múddesin qorǵaıtyny belgili. Úndiniń serıaly - úndiniń qundylyqtaryn, qytaıdyń serıaly - qytaıdyń mádenıetin, koreı serıaly koreı múddesin qorǵaıdy. Demek, bizdiń telearnalar ózge eldiń qundylyqtaryn kóbirek nasıhattaýǵa múddeli degen sóz. Al ulttyq qundylyqtardy kim oılaıdy? Osyǵan bas aýyrtqan pende bar ma? Ókinishti...", - deıdi maqala avtory.
***
Qazirgi tańda ulttyq taǵamdarymyzdyń keıbir túri umytylyp bara jatqany jasyryn emes. Osy máselege oraı, Cozaq aýdany Qyzemshek kentinde ulttyq taǵamdardy nasıhattaý jáne kent turǵyndaryna merekelik kóńil kúı syılaý maqsatynda, «Ulttyq ashana «Qýyrdaq-shoý» bolyp ótti, dep jazady "Aıqyn" búgingi sanyndaǵy "Qyzyqty ótken "qýyrdaq-shoý" atty maqalasynda.
Basylymnyń málimetinshe, «Qazatomónerkásip-Demeý» JShS «Demeý-Qyzemshek» fılıalynyń uıymdastyrýymen Qyzemshek kentine qarasty kásiporyndar men mekemeler arasynda ótken bul baıqaýǵa alty komanda qatysty. «OAZIS» mádenı-sport kesheniniń ashyq alańynda ár mekemeniń qazan-oshaǵy qoıylyp, merekelik keshtiń sánin kirgizdi. Baıqaýdyń erejesi boıynsha qatysýshylarǵa 2 saǵat ýaqyt berildi. Osy ýaqyt ishinde ár komandanyń bas aspazdar men olardyń kómekshileri etti baıqaý barysynda týrap, qýyrdaq daıyndaýlary kerek.
Ádilqazylar komanda uıymshyldyǵy, komandanyń syrt kelbeti, baıqaý shartyna baǵyný, taǵamdy daıyndaý ýaqyty, taǵamnyń dámdiligi, taǵamdy ásemdeýi men usynylýy jáne taǵamnyń tabıǵı shynaıylyǵy boıynsha baǵalady. І orynǵa osy talaptarǵa saı, naǵyz qazaqtyń ulttyq qýyrdaǵyn usyna alǵan «Qazmetrao» komandasy laıyq dep tanylsa, ІІ oryndy «Ýanas» komandasy, ІІІ oryndy «Avtosharýashylyq-Qyzemshek» komandasy ıelendi.
****
Frantsııanyń burynǵy mınıstri-egde adamdar isi boıynsha elshisi Mıshel Delone memlekettik qazynaǵa 5,4 mln. Eýro tapsyratynyn málimdedi, dep jazady "Ekspress-K" gazeti "Byvshıı frantsýzskıı mınıstr zaveşaet gosýdarstvý 5,4 mln evro" atty maqalasynda. Onyń aıtýynsha, baılyǵynyń kóp bóligi kúıeýi ekeýine mura retinde qalǵan. Naqty baılyǵy qansha ekeni belgisiz. Degenmen, 2013 jyly jarııalanǵan deklaratsııa boıynsha onyń baılyǵy frantsııa úkimetindegi ekinshi orynǵa turaqtaǵan. Birinshi orynda Frantsııa Syrtqy ister mınıstri Loran Fabıýs 6 mln. eýromen turaqtaǵan.