Arystandarmen birge bir torǵa kirýden múldem qoryqpaımyn - Týngalag Óselbaeva (FOTO)
Alystaǵy Býrıat elinen qazaq otbasyna kelin bop túsken ol, búginde Qazaqstandaǵy arystandardy baýlıtyn birden bir áıel.
Ómirlik jary Murat ekeýi 1987 jyly Máskeýde tanysqan. Ol kezde Týngalag tsırk ýchılıtsesiniń vokal bóliminde 4-kýrsta oqıtyn. Al atomdyq súńgýir qaıyqta áskerı boryshyn ótep bolǵan Murat osy ýchılışege oqýǵa túsedi. Ekeýi osylaısha tanysyp, aralarynda mahabbat oty tutanady. Kóp uzamaı otbasyn turyp, tuńǵysh uldary Muhtardy ómirge ákeledi. Al 1991 jyly Odaqtyq memlekettik tsırktiń «bizde qalyńdar» degen ótinishine qaramaı, jas otbasy Qazaqstanǵa keledi.
«Ol (Murat) óz eliniń patrıoty bolatyn, únemi «Qazaqstanymdy álemge tanytýym kerek!» degen armanmen ómir súrdi. «Joq, Qazaqstanǵa baramyz, onda da tsırk bar!» dep qysqa qaıyrdy ol. Sóıtip, Almaty tsırkinde 2005 jylǵa deıin qyzmet ettik. Sol jyly Astana tsırkiniń tuńǵysh dırektory, marqum Baltabek Jumaǵulov kúıeýimnen jańa ujym qurýyn ótindi. Murat ujymnyń negizgi tiregi retinde ardager tsırkshilerdiń basyn qosyp, qalǵan oryndarǵa jas ártisterdi jınady», - deıdi Týngalag Óselbaeva QazAqparat tilshisine bergen suhbatynda.
Búginde bizdiń keıipkerimiz eki ul men eki nemere tárbıelep otyr. Otaǵasy 2011 jyly baqılyq bolǵan eken.
Býrıat qyzy ekeni atynan ǵana bilinetin Týngalagtyń júzinen kádimgi qazaq áıelderine tán náziktik pen qaısarlyq taby qatar kórinedi. Jaıly da jumsaq, sonymen qatar barlyq ań baýlýshylarǵa aýadaı qajet buıryqty daýsymen qazaqtyń ana tilinde áńgime qurǵan kezde, onyń ulty týraly múldem umytyp ketesiń.
- Basqa ulttyń ókiline turmysqa shyǵyp, múlde basqa ortaǵa kelin bolyp tústińiz. Sol kezde qalaı beıimdeldińiz? degen suraǵymyzǵa keıipkerimiz bylaı dep jaýap berdi:
- Qazaqstanǵa kelgen kezde, men aldyma eń birinshi qazaq tilin úırenýge tıispin degen talap qoıdym. Kún saıyn birneshe sóz jattap, túsinbegenimdi uıalmaı surap, eptep til syndyra bastadym. Osylaısha bir jyl ishinde kádimgideı adamdarmen tildese alatyn deńgeıge jettim.
Kúıeýimniń otbasy meni qushaq jaıa qarsy aldy. Ata-enem jumsaq adamdar eken, «áı, kelin, anany iste, mynany iste!» dep bir ret te aıtyp kórgen emes. Olar maǵan basqa ulttyń qyzy bolǵandyqtan, asqan túsinistikpen qarady dep oılaımyn.
- Erteń elimizde Otbasy kúni toılanady. Sol merekeńizben sizdi shyn júrekten quttyqtaımyz! Osy oraıda ózińizdiń otbasyńyz týraly aıta ketseńiz...
- Rahmet! Osy retti paıdalana otyryp, barsha qazaqstandyqtardy men de merekemen shyn júrekten quttyqtaımyn! Al endi otbasyma keler bolsam, eki balam, bir kelinim, eki nemerem bar. Kúıeýim ekeýimiz 22 jyl otastyq, taǵdyrdyń jazýymen ol 2011 jyly qaıtys boldy.
Negizi, arystandardy jattyqtyrýdy bastaǵan sol kisi edi. Men basynda oǵan tek kómekshi bolyp júrdim. Joldasym qaıtys bolǵan soń úlken ulym Muhtar onyń izin jalǵastyryp, bastap ketken isin qolǵa aldy. Qazir sol ulym ekeýimiz arystandarmen jumys jasaýdamyz. Kishi ulym 9 synypta oqıdy.
- Kishi ulyńyz ben nemerelerińizdiń de sizderdiń joldaryńyzdy jalǵastyrǵanyn qalaısyz ba?
- Men olarǵa bizdiń jolmen júrińder dep aıta almaımyn. Olar óz joldaryn ózderi tańdaýy tıis. Úlken ulyma eki birdeı joǵary bilim berdim, bilim alyp, odan ári qyzmet etsin dep oıladym. Alaıda ol óz sheshimimen ákesiniń jolyn jalǵastyrýǵa bel baılady.
Al kishi ulym arystandardy baýlýǵa, jalpy tsırk ónerine múldem qyzyqpaıdy. Degenmen haıýanattar álemine qatty qyzyǵady. Janýarlar týraly telearnalardy úzbeı kórip, ańdar týraly kitaptardy kóp oqıdy. Ol janýarlardy jaqsy kóredi. Múmkin mal dárigeri bolyp keter? Kishkentaı kezinde neshe túrli dınozavrlardyń attaryn jatqa soǵatyn, sol kezde paleontolog bolyp kete me dep oılaǵam (kúledi).
- Al endi ózińizge toqtalaıyq. Bul ónerge qalaı keldińiz?
- Meniń arystandardy úıretýshi bolyp qyzmet etkenime toǵyz jyl boldy. Astanaǵa shaqyrtýmen Almatydan kelgen bolatynbyz. Oǵan deıin men tsırkte gımnasshy, al marqum kúıeýim akrobat bolǵan. Jyldar óte kele biz ártúrli dene jaraqattaryn aldyq, kúıeýime omyrtqa jaryqshaǵy bar degen dıagnoz qoıyldy. Sondyqtan bizge tsırk ónerindegi baǵytymyzdy ózgertýge týra keldi. Astanalyq tsırk ashylyp jatqan kezde, basshylyq arystandar ákelinetinin aıtyp, kúıeýime solardy baýlýdy usyndy. Alaıda men basynda at-tonymdy ala qashtym. Biraq ol sóz berip qoıǵanyn aıtyp, alǵan betinen qaıtpady. Sondyqtan da men barlyq shyǵys halyqtarynyń áıeli sııaqty kúıeýimniń aıtqanynan shyqpaı, kelisýge týra keldi. Degenmen bul jumystyń bar qıynshylyǵyn jaqsy túsindim. Óıtkeni bular «tiri kisender» sııaqty. Demalysqa shyǵyp, alysqa kete almaısyń. Demalysqa shyqsaq boldy, eki-úsh kún ótpeı bizdi qaıta shaqyrtyp alady. Tipti apta sońynda da eshqaıda kete almaı, osy arystandardyń basy-qasynda júremiz.
- ıAǵnı olardy kún saıyn kútip-baptaý kerek pe?
- Iá, árıne, biz olardy kún saıyn tamaqtandyramyz, kútemiz, astyn tazalaımyz. Kerek bolsa, torlarynyń synǵan jerlerin ózimiz istep alamyz. Іri jóndeý jumystaryn basshylyq jasatady, al usaq-túıegi ózimizden artylmaıdy.
- Al arystandardy alǵashqyda sizder óz betterińizshe jattyqtyrdyńyzdar ma,álde sheteldik mamandarǵa júgindińizder me?
- Jubaıym 2005 jyly eń alǵashqy arystandardy Qytaıdan satyp alyp kelgende, sol elden kómekshi jattyqtyrýshy ere keldi. Biz osy adammen birlese otyryp, 4 aı boıy ań patshasyn jattyqtyrýdy úırendik. Baýlýǵa kóne bermeıtin arystandar da bolady. Ondaılardy biz arystannyń kúshikterine aıyrbastap alamyz.
- ıAǵnı arystandar baýlýǵa kónetinder men kónbeıtinder bolyp ekige bólinedi eken ǵoı?
- Árıne. Keıbireýlerin baýlýǵa óte kóp ýaqyt ketedi, degenmen olardy birdeńege úıretýge bolady. Al endi bireýleri ómir boıy eshteńege úırenbeı qoıýy ábden múmkin.
- Al arystandardyń ózderińizge aıbat shekken nemese tipti shabýyl jasaǵan kezderi boldy ma?
- Joq, ondaı jaǵdaılar bolǵan emes. Jańa arystandy alyp kelgen soń, biz ony torǵa qamap, eki aı boıy qasynda júremiz. Tamaǵyn berip, kózin úıretip, ıisimizdi sińiremiz, ıaǵnı til tabysamyz. Biraz ýaqyttan soń minezi jaqsy arystandar ózderi bastap bizge erkelep, nazar aýdara bastaıdy. Al minezi jamandary tez úırenise qoımaıdy. Olarǵa jaqyndap, jalynan sıpaýdyń ózi qorqynyshty.
- Arystandardy baýlýmen aınalysqannan beri neshe kórinis qoıǵandaryńyzdy sanadyńyz ba?
- Joq, sony sanamappyn. Árıne, toǵyz jylda óte kóp qoıylym kórsetildi. Men ózimizdi keremet tájirıbeli baýlýshymyz dep aıta almaımyn. Dressýra úshin toǵyz jyl degen onsha kóp ýaqyt emes. Jyldan jylǵa tájirıbe jınaqtap, sol jıǵan tájirıbemizdi odan saıyn jetildirip, jańa múmkinshilikterge jol ashyp kelemiz. Ańdardy baýlýǵa adam balasy mektep partasynda nemese ýnıversıtet qabyrǵasynda úırenbeıdi. Bul jerde barlyǵy tájirıbege baılanysty. Toǵyz jylda biz barlyǵy 14 arystandy baýlyp shyǵaryppyz.
- Solardyń ishinde basqasynan góri jaqsyryq kóretinderińiz bar shyǵar?
- Negizi biz arystandardy bólip-jarmaımyz. Degenmen solardyń ishinde basqasynan meıirimdilik jaǵynan, talanty jaǵynan, ártistigi jóninen oq boıy ozyq turatyn bireýi bar. Ony biz Taka deımiz. Takany kishkentaı kezinde Qytaıdan ákelgenbiz. Sondaı-aq, bizde tórt «qaraǵandylyq» bar. Olardyń úsheýiniń genderi nasharlaý. Múmkinshilikteri jaǵynan da, dene bitimi boıynsha da qytaılyqtarǵa jetińkiremeıdi. Qytaıdyń arystandary óte ádemi, iri, onyń ústine daryndy bolyp keledi. Kóptegen mamandar mundaı taza qandy arystandardyń qazirde saýsaqpen sanarlyq ekenin aıtady. Al búgingi tańda arystandarymyzdyń jalpy sany - 9.
- Gastrolderge shyǵyp turasyzdar ma?
- Ózbekstanda, Qyrǵyzstanda boldyq, Qazaqstannyń óńirlerin araladyq. Degenmen Eýropaǵa, Reseıge barǵymyz-aq keledi. Biraq ol jaqqa barý úshin erekshe este qalarlyqtaı kórinistermen shyǵý qajet. Búginde bul turǵyda jumystar atqaryp jatyrmyz. Degenmen, janýarlarmen alys saparǵa shyǵýdyń da ózindik qıynshylyqtary bar.
- Bálkim bul ań patshalarynyń kútimi de qıyn shyǵar? Kóp tamaq jeı me?
- Sonshalyqty keremet kútim talap etpeıdi. Kún saıyn 6,5 kılogramm et, 500 gramm taýyq etin, bir jumyrtqa jep, jarty lıtr sút ishedi. Sonymen qatar, biz kúnine 0,03 gramm balyqtyń maıyn beremiz. Ratsıon qatań túrde saqtalady.
- Eger sizge ómirińizdi ózgertýge múmkindik berilse, arystandardan bas tartar ma edińiz?
- Qazir árıne eshteńe ózgerte qoıaıyn dep jatqan joqpyn. Jasym 20-daǵy órimdeı jas qyz bolsam, bir jón (kúledi). Shyntýaıtyna kelgende, bul meniń mańdaıyma jazylǵan taǵdyrym, súıip isteıtin jumysym dep oılaımyn. Jumysymdy da, arystandarymdy da jaqsy kóremin.
- Dál osy tsırkte sizderdiń qoldaryńyzda ómirge kelgen arystandar bar ma?
- Ókinishke oraı, ondaı baqyt buıyrmaı tur. Mamandardyń aıtýynsha, biz erkek jáne urǵashy arystandardy kesh qosyppyz, qazir olardyń jastary kelmeıtin kórinedi. Biz olardy 6 jasar kezinde shaǵylystyrǵanbyz. Al olardyń dúnıege urpaq ákelý shaǵy bir jasar kezi eken. Biz qolymyzdan kelgenshe selektsııalyq jumystar júrgizip kelemiz, biraq áli nátıje joq. Tsırkimizdegi arystandarymyz osynda urpaq órbitip jatsa, bizge odan ótken qýanysh bolmas edi. Ol úshin jas urǵashy arystan tabýymyz qajet. Qazir eń úlken arystanymyz 10 jasta. Al ol adamnyń 40 jasy degen sóz.
- Arystandarmen birge temir tordyń ishine kirgende qorqynysh sezimi bola ma?
- Qazir anaý aıtqandaı qorqynysh bıleı qoımaıdy. Biraq endi ǵana kirisip júrgen kezde, qatty qorqatynmyn. Alaıda kúıeýim úshin sol qorqynyshymdy jeńdim. Óıtkeni oǵan kómektesýim kerek boldy. Al qazir kórermen aldyna shyǵar kezde azdaǵan tolqý bolady. Mundaı sezim árbir ártiste bolýy tıis. Eger ártis tolqymasa, onda ol ártis emes degen sóz. Bul zańdy sezim. Al jumys kezinde torǵa kirgen soń, bul sezimnen arylyp, kúndelikti qalpyma enemin.
Osy isti bastaǵan kezde óte aýyr boldy. Kómekshilerimiz az edi, sondyqtan barlyǵyn ózimiz isteýge týra keldi. Biraq bárin qarym-qatynas sheshedi. Olarǵa kórsetetin barlyq qamqorlyǵymyz aqyr-aıaǵynda bizdi jaqyndata túsedi. Máselen men qazir olardy tastap, uzaq ýaqytqa kete almaımyn. Eńbek demalysymdy eń kóp degende eki aptaǵa alamyn. Uzaq ýaqyt kórmesem, kádimgideı saǵynamyn. Men kelgende olar da dál ózim sııaqty máz bolyp, bir qýanyp qalady.
- Meniń túsinýimshe, buryn arystandarǵa arnalǵan qoıylymdardy marqum kúıeýińiz oılap taýyp keldi. Al qazir qalaı?
- Biz qazir ulym ekeýimiz birge oılasamyz. Ár arystanǵa arnalǵan jeke qoıylymdar da, ortaq qoıylymdar da bar. Repertýarymyzdy odan saıyn jańarta túsý úshin bizge tym bolmasa, eki kúshik qajet. Sondyqtan qazir jumysymyz sál kidirip tur. Bizdiń oıymyzsha, úıretýge jatpaıtyn arystandardy kúshikterge aıyrbastap alsaq, oıymyz iske asar edi. Alaıda bul ekzotıkalyq janýarlardy shetel asyryp, basqalarǵa aıyrbastaý úshin arnaıy ruqsat kerek eken. Qazir bul másele Prezıdent deńgeıinde qarastyrylyp jatyr. Jaýabyn kútýdemiz.
- Astanaǵa 2005 jyly keldik dedińiz. Almatydan keıin bul qalaǵa qalaı boı úırettińiz?
- Men ózim Býrıatııanyń qyzymyn. Onda da klımat Astanadaǵy sııaqty. Sondyqtan men bul qalaǵa tez baýyr basyp kettim. Astana meniń otbasymnyń tamyr jaıyp, kógerip-kókteıtin mekeni bolmaq. Sondyqtan bul qalany men ózimniń týǵan jerimmen teń kóremin. Osy qalanyń týǵan qyzyndaı sezinemin ózimdi...
- Áńgimeńizge kóp rahmet! Ómirińizge baqyt, jumysyńyzǵa tabys tileımiz!