Arken Arystanov KazAID qyzmeti jaıly: Basym baǵyt – Ortalyq Azııa elderiniń damýy
– Arken Keńesbekuly, alǵashqy suraǵym agenttiktiń aldyna qoıylǵan mindetteri jóninde bolmaq. Qazirgi tańda agenttiktiń aldynda qandaı mindetter tur?
- Qazir agenttik damýdyń bastapqy kezeńinde ekeni ras. Sondyqtan da jobalardy basqarý jáne máselelerdi sheshý úshin júıeli túrde jumys isteý óte mańyzdy. Biz, eń aldymen, agenttiktiń damý strategııasyn qaıta qarastyratyn bolamyz. Bizdiń mıssııamyz tek tehnıkalyq járdem berý ǵana emes, sonymen qosa taza sýǵa qol jetkizý, sanıtarııa, transshekaralyq saýda, jaýapty tutyný jáne óndiris sııaqty negizgi óńirlik máselelerdi sheshý úshin barlyq múddeli taraptyń kúsh-jigerin úılestirý. Basty maqsatymyz – aımaqtaǵy halyqaralyq damý agenttikteri arasynda moıyndalǵan kóshbasshy bolý jáne 2024 jylǵa qaraı EYDU Damýǵa járdemdesý komıtetiniń (DJK) «qatysýshysy» mártebesine qol jetkizý bolyp otyr.
Qazirgi kezde biz osy salada bilimi men tájirıbesi bar mamandardy jınap, úlken komanda quryp jatyrmyz. Tipti, olardyń keıbiri osyǵan deıin shetelde jumys istegen. Mine, osyndaı mamandardyń tájirıbesin paıdalanbaqpyz. Olar ári jas, ári eńbekqor, ári áleýeti de joǵary, onyń ústine qoǵam ıgiligine úles qosýǵa qushtar.
Jalpy resýrstarymyz shekteýli bolsa da, bizde naqty is-qımyl baǵdarlamasy men Prezıdent pen úkimet tarapynan jan-jaqty qoldaý bar, bul bizdiń alǵa qoıǵan maqsattarymyzǵa jetýge kómektesetini sózsiz.
- Agenttiktiń aldaǵy úsh jylǵa arnalǵan strategııalyq baǵyttary qandaı? Osyǵan toqtalyp ótińizshi...
- Qazirgi tańdaǵy damý josparymyzdy eskerip, biz birneshe negizgi baǵdarlamany ázirlep jatyrmyz. Osy tusta, Ortalyq Azııa elderinen jas kóshbasshylardy tartýǵa baǵyttalǵan «Dostyq» baǵdarlamasyn atap ótkim keledi. Aldaǵy eki jylda bul baǵdarlama qazirgi geosaıası jaǵdaıda tsıfrlandyrý, HHІ ǵasyr medıtsınasy, jýrnalıstıka jáne dıplomatııa salalarynda bilim men tájirıbe jınaǵysy keletin Qyrǵyzstan men Tájikstan jastaryna arnalady. Biz Qazaqstanda ótetin halyqaralyq forýmdarǵa qatysý úshin daryndy jastardy jınap, olardyń óz salalaryndaǵy belgili sarapshylar men mamandardyń sheberlik sabaqtaryna qatysýyna múmkindik berýge tyrysamyz. KazAID baǵdarlamaǵa qatysýshylardyń barlyq shyǵynyn tólep, jylyna osyndaı 5-6 is-shara ótkizýdi josparlap otyr.
Ózderińiz biletindeı, qazir óńirdegi shalǵaı aýyldarda sapaly medıtsınalyq kómektiń qoljetimdiligi ózekti máselege aınaldy. Máseleni sheshý úshin bizde «Avıtsenna» degen granttyq negizdegi baǵdarlama bar. Muny aıaqtaǵannan keıin stıpendııa ıegerleri óz elderiniń shalǵaı aýyldaryna baryp jumys isteıdi. Osynyń aıasynda, biz Qyrǵyzstan men Tájikstanda jumys isteıtin medıtsına mamandyynda oqıtyn stýdentterge grant beretin jobany usynyp otyrmyz.
Qazirgi telemedıtsına salasy álemde, ásirese ortalyqtan shalǵaıda ornalasqan eldi mekender arasynda tanymal. Mundaı másele Ortalyq Azııanyń birqatar memleketinde bar, ıaǵnı kásibı dáriger mamandar jetispeıdi. Osyǵan baılanysty biz «Telemedıtsına» jobasyn usynyp otyrmyz, onyń sheńberinde KazAID qazaqstandyq medıtsına mekemeleri men dárigerleriniń Qyrǵyzstan men Tájikstandaǵy áriptesterimen ózara is-qımylyn úılestirý jumystaryn júrgizedi, qajet bolǵan jaǵdaıda tehnıkalyq baılanys quraldarymen qamtamasyz etedi.
Jalpy bizdiń aldaǵy úsh jylǵa arnalǵan strategııalyq jol kartamyz Ortalyq Azııada jastardy qoldaýǵa jáne bilim, densaýlyq saqtaý, zamanaýı tehnologııalarǵa qoljetimdilikti arttyrýǵa baǵyttalǵan baǵdarlamalardy ázirleý men júzege asyrý bolyp otyr. Biz, sondaı-aq aımaqtyq yntymaqtastyqty nyǵaıtýdy jáne aımaq elderiniń aldynda turǵan ózekti máselelerdi sheshýge kómektesýdi josparlap otyrmyz.
- Jalpy osyndaı tehnıkalyq kómekten basqa taǵy qandaı salalardy damytý josparda bar? Tolyǵaraq aıtyp berińizshi...
- Árıne, bizdiń qyzmetimiz tek tehnıkalyq kómek kórsetýmen shektelmeıdi. Biz, sondaı-aq ártúrli sektorlardaǵy tájirıbe ortalyǵy bolýdy da maqsat etip otyrmyz. Mysaly, BUU-nyń Turaqty damý maqsattarynyń ishindegi Ortalyq Azııadaǵy taza sý men sanıtarııaǵa qol jetkizý máselesin erekshe atap ótkim keledi. Bul salada agenttik eki mańyzdy ról atqara alady. Birinshiden, biz belgili bir eldi mekenderge tehnıkalyq, ıaǵnı qural-jabdyq berý arqyly kómek kórsete alamyz. Ekinshiden, analıtıkalyq zertteýler júrgizip, óńirlik sý sharýashylyǵy máselelerin sheshý úshin mamandardyń basyn qosý, damý ınstıtýttary men halyqaralyq qarjy ınstıtýttary arasynan ınvestorlardy izdeý sekildi máselelermen aınalysamyz.
Teorııalyq turǵydan alǵanda, Ortalyq Azııa aımaǵyndaǵy elderde sý resýrstary jetkilikti bolǵandyqtan, aıtarlyqtaı sý tapshylyǵyn sezinbeýi kerek. Salystyryp qarasaq, Taıaý Shyǵys pen Soltústik Afrıkada sý qory áldeqaıda az. Degenmen bizdiń aımaqtaǵy sý resýrstarynyń taralýy birkelki emes, sondyqtan joǵarǵy jáne tómengi basseınderde ornalasqan elder ártúrli qıyndyqtarǵa tap bolady. Aǵystyń joǵarǵy jaǵyndaǵy basseın elderinde negizgi sý resýrstary bar, al tómengi aǵyndaǵy elder sýarý úshin kóp mólsherde sýdy qajet etedi. Sonymen qatar klımattyń ózgerýi sý resýrstarynyń azaıýyna aıtarlyqtaı qaýip tóndirip otyr. Bul sýdy paıdalanýdy qaıta qaraý qajet degendi bildiredi.
Sarapshylardyń pikirinshe, Ortalyq Azııa elderi sý resýrstaryn paıdalaný máselesinde asa jaýaptylyq tanytyp jatqan joq. Óıtkeni aımaq elderi sýdy jan basyna shaqqanda jáne ishki jalpy ónimniń bir dollaryna shaqqanda álemniń kez kelgen basqa óńirine qaraǵanda kóbirek tutynady. Máselen, Ortalyq Azııadaǵy bir qalanyń sýdy tutyný mólsheri halqy áldeqaıda kóp Chıkagomen birdeı ekenin aıtýǵa bolady.
Sondyqtan aımaq elderi sý resýrstaryn basqarý, kólik logıstıkasy sııaqty máselelerdi birlesip sheshýge kúsh biriktirip, jumys isteýi qajet. Memleketaralyq yntymaqtastyq pen ózara tájirıbe almasý arqyly elder óz jetistikterin basqalarǵa úlgi etip, aımaqtyń turaqty damýyn qamtamasyz etý úshin strategııalardy birlesip ázirleýi tıis.
Ortalyq Azııa óńirindegi problemalardy oıdaǵydaı sheshý úshin mámilege kelip, elder arasyndaǵy yntymaqtastyqty odan ári arttyrý mańyzdy. Tek osylaı ǵana sý resýrstaryn ádil jáne tıimdi bóle alamyz, sondaı-aq óńirdiń barlyq memleketiniń ál-aýqaty men turaqty damýyna áser etetin basqa da strategııalyq mańyzdy máseleler boıynsha kelisimderge qol jetkizilýi kerek.
Ortalyq Azııada ınvestıtsııa tartýdyń orasan zor áleýeti bar, bizdiń mindetimiz – búkil aımaqtyń ekonomıkalyq damýyna yqpal etetin óńirlik jobalardy júzege asyrý úshin ınvestorlar tabý. Sý jáne jer resýrstaryna qatysty buǵan deıin bolǵan qaqtyǵystardyń tájirıbesine súıene otyryp, biz ymyraǵa kelýdiń jáne sýdy neǵurlym utymdy jáne tıimdi paıdalaný úshin zamanaýı tehnologııalardy qoldanýdyń mańyzdy ekenin túsindik.
Budan basqa, agenttik Qazaqstan usynatyn Damýdyń resmı kómegin (DRK) esepke alýǵa jáne baqylaýǵa belsendi túrde qatysady. Osyǵan baılanysty biz elder tarapynan kórsetiletin kómek týraly aqparattyń negizgi kózi sanalatyn EYDU DJK Statıstıka departamentimen yntymaqtasa jumys isteımiz.
Sondaı-aq Halyqaralyq Araldy qutqarý qorymen (HAQQ), Dúnıejúzilik bankpen jáne basqa donor eldermen birlesip, osy taqyryptar aıasynda semınarlar, dóńgelek ústelder jáne basqa da sharalar uıymdastyrýdy josparlap otyrmyz.
Jalpy bizdiń qyzmetimiz Agenttiktiń yqpal etý aıasyn keńeıtýge, halyqaralyq uıymdarmen jáne donor eldermen belsendi yntymaqtastyqta jumys isteýge, sondaı-aq Ortalyq Azııadaǵy ózekti máselelerdi sheshýge baǵyttalǵan.
- Retsıpıent elderdiń geografııasy, ıaǵnı Qazaqstan kómek kórsetetin memleketter tizimi qalaı anyqtalady? Ne nársege basymdyq beriledi?
- Retsıpıent elderdiń geografııasy birneshe faktorlardy eskere otyryp anyqtalady, máselen, seriktes elderdiń Qazaqstanmen áleýmettik-ekonomıkalyq baılanysy, ózara tıimdi yntymaqtastyqty damytý áleýeti jáne Qazaqstannyń strategııalyq múddeleri. Qazirgi ýaqytta Ortalyq Azııa elderi biz úshin basymdyq bolyp otyr, óıtkeni óńirlik yntymaqtastyqty damytýdyń mańyzdylyǵy, ásirese sońǵy kezdegi geosaıası oqıǵalar aıasynda birneshe ese artty. Degenmen basqa eldermen yntymaqtastyq múmkindigin joqqa shyǵarmaımyz.
- KazAID Qazaqstan ishinde de, halyqaralyq deńgeıde de basqa uıymdarmen jáne múddeli taraptarmen qalaı yntymaqtasady?
- KazAID – Qazaqstan ishinde de, halyqaralyq deńgeıde de basqa uıymdarmen jáne múddeli taraptarmen yntymaqtastyqqa úlken mán beretin uıym. Agenttik jumys istegen eki jyl ishinde MASHAV (Izraıl), USAID (AQSh), AECID (Ispanııa), TIKA (Túrkııa), KOICA (Ońtústik Koreıa), JICA (Japonııa) sııaqty jetekshi donor agenttikterimen, sondaı-aq jergilikti uıymdarmen – MBA (Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasy), HAQQ (Halyqaralyq Araldy qutqarý qory), Ortalyq Azııanyń Eýrazııalyq qory (OAEQ), Halyqaralyq saýda ortalyǵymen ( ITC) ózara túsinistik týraly memorandýmdarǵa qol qoıdy. Bul KazAID-ke basqa uıymdarmen baılanysýda jáne ortaq maqsattar men mindetterge qol jetkizýde resýrstardy barynsha tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etýge múmkindik beredi.
- Baıqaǵanymyzdaı, KazAID-tiń qolǵa alǵan jobalary az emes. Sizder belgili bir jobanyń tıimdiligin qalaı anyqtaısyzdar?
-Agenttikte alǵa qoıylǵan maqsattarǵa sáıkes nátıjelerdi baqylaý men baǵalaýdyń qatań rásimderi bar. Biz óz qyzmetimizdi júzege asyrýda tapsyrmalardyń oryndalýyn qadaǵalaýǵa jáne jobalardy júzege asyrǵan kezde qol jetkizgen nátıjelerdi ólsheýge múmkindik beretin jobalyq tásildi qoldanamyz. Árbir jobanyń naqty jáne ónimdilik kórsetkishterine júıeli túrde saraptama jasalady. Bul, eń aldymen, qatysýshylardyń bizdiń jumysymyzǵa kóńiliniń tolýy, belgili bir semınarlardyń paıdaly ekenin baǵalaýy. Tájirıbe men bilim almasý, alǵan bilimderin is júzinde qoldaný múmkindigi. Qandaı da bir másele týyndasa, olardy túzetý sharalary qabyldanady.
Foto: pomestie-gals.com
Biz toqsan saıyn Syrtqy ister mınıstrligine atqarylǵan is-sharalar týraly esep berip otyramyz. Sonymen qatar biz jyl saıynǵy esepti jarııalaımyz, ol bizdiń veb-saıtqa shyǵady.
- Sizdiń oıyńyzsha, Qazaqstan DRK jetkizý júıesin damytýda qandaı qıyndyqtarmen betpe-bet kelip otyr jáne KazAID bul máselelerdi qalaı sheshedi?
- Jalpy alǵanda, KazAID resýrstardy tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etedi. Sonymen birge Qazaqstannyń jáne tutastaı alǵanda aımaqtyń damýy úshin jaqsy nátıjelerge qol jetkizý maqsatynda kómek kórsetýdiń úılestirýshisi retinde jumys isteıdi. Árıne, problemalar joq emes, biraq olardyń bárin sheshýge múmkindik bar jáne biz birlesip, aımaqtaǵy elderdiń damýyna kómek kórsetý arqyly alǵa qoıǵan maqsattarymyzǵa qol jetkize alamyz.
Eń ózekti máselelerdiń biri – DRK-nyń maqsattary men tetikteri týraly halyqtyń az biletini bolyp otyr. Osyǵan oraı, agenttik trenıngter, semınarlar uıymdastyryp, halyqtyń habardar bolýyn arttyrýǵa tyrysyp jatyr.
Osy mindetterdi sheshý úshin halyqaralyq uıymdarmen birge qoldanystaǵy strategııalar men seriktestikterdi qaıta qaraý qajet. Bul barynsha naqty ári jaqsy nátıje beretin damýdyń negizgi baǵyttaryna nazar aýdarýǵa múmkindik bermek.
- Suhbatyńyzǵa raqmet!