Araldy qutqarý: sý salasyndaǵy dıplomatııa, ǵylymı zertteýler qandaı nátıje berip jatyr
— Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrligi kórshiles memlekettermen transshekaralyq sý aıdyndaryn paıdalaný máselesi boıynsha 28 is-shara ótkizdi. Osynyń nátıjesinde, memleketaralyq sý sharýashylyǵy úılestirý komıssııasynyń 86-shy otyrysynda sýarý maýsymy kezinde Aralǵa 997 mln tekshe metr sý jiberý jóninde kelisimge kelgen bolatyn. Osynyń nátıjesinde, búgingi tańda Soltústik Aral teńiziniń sý kólemi 22 mlrd tekshe metrge jetti. Salystyrmaly túrde aıtsaq, teńizge osyǵan deıin vegetatsııa kezinde sekýndyna 7-10 tekshe metr sý jiberilgen bolsa, bıyl sekýndyna 60-70 tekshe metr sý jiberildi. Kórsetkish 10 esege artyq. Bul deńgeı josparlanǵan kólemniń 98 paıyzyna jetti, — dep túsindirdi D. Shárip Kazinform agenttigine bergen jaýabynda.
Aıta ketý kerek, keıingi birneshe jylda sýarý maýsymynda Aralǵa 350-400 mln tekshe metrdiń aınalasynda ǵana sý jiberilip kelgen bolatyn. Al, jyl basynan beri Aralǵa 2 mlrd tekshe metrden astam sý tústi. Mınıstrlik jyl sońyna deıin taǵy 500 mln tekshe metr sý jiberýdi josparlap otyr.
— Aral teńiziniń kólemin 22 mlrd tekshe shaqyrymǵa deıin jetkizýge negizgi 3 faktor áser etti. Bul turǵyda sý dıplomatııasy, taldaý jáne zertteý júrgizý arqyly sý jiberý kólemin qaıta bólý, sondaı-aq sharýalardyń sý únemdeıtin tehnologııalardy engizýi oń nátıjesin berdi. Araldan bólek, bıyl alǵash ret sýarý kezeńinde teńiz mańyndaǵy Aqshataý-Sorǵaq jáne Qamystybas kólder júıesine 45 mln tekshe metrden astam sý jiberildi. Bul balyq sharýashylyǵy men týrızimdi damytýǵa tıimdi áser etip otyr. Máselen, sońǵy jyldary Aral teńiziniń mıneralızatsııasy azaıyp, balyqtyń kóbeıýine jaqsy yqpal etip jatyr. Atap aıtqanda, teńiz tartylǵannan beri jergilikti balyqshylar jylyna 400 tonna ǵana balyq aýlasa, qazir 7,5-8 myń tonnaǵa deıin balyq aýlaıdy, — deıdi maman.
Sonymen qatar, Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrligi Dúnıejúzilik bankpen birlesip Soltústik Aral teńizin saqtaý jónindegi baǵdarlamanyń ekinshi kezeńiniń jobasyn ázirlep jatyr, ol turaqty sýmen qamtamasyz etýge, ekonomıkalyq jáne áleýmettik bastamalardy damytýǵa baǵyttalady.
Transshekaralyq ózenderdi paıdalaný
Sý jáne ırrıgatsııa mınıstrligi qurylǵan kúnnen bastap kórshi eldermen dıplomatııalyq qatynastar nyǵaıǵanyn atap ótý mańyzdy. Sý dıplomatııasynyń jáne kórshilerimizben birlesken jumystyń arqasynda mınıstrlik Qazaqstannyń ońtústik óńirlerin qajet sý mólsherimen qamtamasyz ete aldy.
Danııar Sháriptiń sózine qaraǵanda, osy sýarý maýsymynda kórshi elderden keletin sýdyń kólemi bastapqyda eskerilgen kólemnen artyq boldy. Qurǵaqshylyq týraly kóptegen boljamdarǵa qaramastan, sý tapshylyǵyn boldyrmaı, sharýalardy sýmen qamtamasyz etýge qol jetkizdi.
— Sýarý maýsymynda sharýalarǵa shamamen 11 mıllıard tekshe metr sý berildi — bul trıllıon lıtr. Mysaly, búginde Tájikstannan «Dostyq» memleketaralyq kanaly arqyly 565,2 mln tekshe metr sý kelip tústi. Ózbekstan ótken jylmen salystyrǵanda 2 ese kóp sý berdi. Shardara sý qoımasyna 4,7 mlrd tekshe metrden astam sý tústi. Osy sýarý kezeńinde Qyrǵyzstannan Talas ózeni boıynsha 419 mln tekshe metr jáne Shý ózeni boıynsha 165,4 mln tekshe metr sý tústi. 2023 jyly Talas ózenine 323,8 mln tekshe metr sý, al Shý ózenine 133,5 mln tekshe metr sý túsken bolatyn. Turaqty túrde kórshiles elderdiń ókilderimen kezdesýler ótkiziledi. Máselen, qarasha aıynda mınıstr Nurjan Nurjigitov Memleketaralyq sý sharýashylyǵy úılestirý komıssııasynyń (VAK) 87-shi otyrysyna qatysty. Kezdesý Ashhabadta (Túrikmenstan) ótti. Oǵan Tájikstan, Túrikmenstan jáne Ózbekstan sý vedomstvolarynyń basshylary qatysty. Qyrǵyz tarapy baqylaýshy retinde áreket etti. Osylaısha, 1 sáýirge deıin Shardara sý qoımasyna 11 mlrd tekshe metr sý túsedi dep kútilýde. Bul eldiń ońtústik bóliginde 2025 jylǵy sýarý maýsymy úshin qajet sý kólemin jınaýǵa múmkindik beredi, — dedi vedomstvo ókili.
Budan bólek, jyl basynan beri Qapshaǵaı sý qoımasynan Іle ózeni arqyly Balqash kóline 13,5 mıllıard tekshe metr sý jiberildi. Nátıjesinde, ortasha kóldegi sý deńgeıi Baltyq júıesi boıynsha 341,60 m-ge jetti. Balqash kólindegi sýdyń shamamen 70%-y transshekaralyq Іle ózeniniń esebinen qalyptasady.
D. Sháriptiń aıtýynsha, bıyl Qytaımen shekaradaǵy Dobyn sý beketindegi ortasha sý aǵyny sekýndyna 384 tekshe metrdi qurady, bul ótken jylǵy kórsetkishten 17% — ǵa artyq.
— Sý resýrstary jáne ırrıgatsııa mınıstrligi Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy transshekaralyq ózenderdi bólý jónindegi úkimetaralyq kelisimniń jobasyn ázirlep jatyr. Kelisimniń negizgi maqsaty − Balqash kólin ońtaıly deńgeıde ustap turýǵa múmkindik beretin sý kóleminiń túsýin qamtamasyz etý. Kelissózder nátıjesinde boıynsha bıyl Qapshaǵaı sý qoımasynda sońǵy 10 jylda alǵash ret 18 mlrd tekshe metrden astam sý jınalyp, 100% — ǵa toltyryldy. Sondaı-aq, kelissózderdiń arqasynda jyl basynan beri Jaıyq ózeni arqyly Kaspıı teńizine 16,7 mlrd tekshe metr sý jiberildi. Jaıyq ózeniniń ortasha kópjyldyq aǵyny 9,46 tekshe shaqyrymdy quraıdy. Alaıda, bıylǵy jyly sý kólemi ortasha jyldyq normadan asyp tústi. Aıta keteıik, ózen aǵyny Reseıdegi Irıklın sý qoımasynan jiberilgen sý kólemine baılanysty qalyptasady, — deıdi maman.
Eske salsaq, 2021 jyly Memleket basshysy ekologııalyq jaǵdaıdy jaqsartý maqsatynda 2025 jylǵa deıin Aral teńiziniń qurǵaǵan túbinde sekseýil ekpelerin otyrǵyzý jolymen jalpy aýdany 1,1 mln ga orman melıoratsııalyq jumystardy júrgizý mindetin qoıdy.
Budan buryn habarlanǵandaı, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Saýd Arabııasynyń astanasynda ótip jatqan One Water sammıtiniń ashylý saltanatynda sóz sóıledi.
Osy rette Qazaqstan Prezıdenti sý qaýipsizdigi ornyqty damýdyń, ekonomıkalyq órleýdiń jáne qorshaǵan ortany qorǵaýdyń negizi bolyp sanalatynyn atap ótti.
Memleket basshysy sý tapshylyǵy azyq-túlik jáne energetıka qaýipsizdigine, ónerkásip ósimine qaýip tóndiretinin aıtty. Onyń pikirinshe, aýyl sharýashylyǵyndaǵy sý únemdeýge jáne energııanyń jańartylatyn kózderin damytýǵa salǵan strategııalyq ınvestıtsııalar ekonomıka turaqtylyǵyn arttyryp qana qoımaı, qorshaǵan ortaǵa qysymdy tómendetedi.
— Sýda shekara bolmaıdy. Ol qoǵamdastyqtar men ekojúıelerdi baılanystyrady. Qazaqstan Halyqaralyq Araldy qutqarý qorynyń tóraǵasy retinde aımaqtyq yntymaqtastyq pen birlesken is-qımyldyń ilgerileýine qoldaý kórsetedi, — dedi Prezıdent.