Aralas júıedegi saılaý: Apta ishindegi aıshyqty pikirlerge sholý
Aralas saılaý júıesi elde kóppartııaly saıası ortanyń damýyna yqpal etedi
QR Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń dırektory Erkin Tuqymovtyń paıymynsha, aralas saılaý júıesi bar elder úkimet jasaqtaý isinde turaqtylyǵymen erekshelenedi.
Spıkerdiń sózinshe, aralas saılaý júıesi – álem elderinde jıi kezdesetin tájirıbe. Búginde ol Japonııa, Germanııa, Ulybrıtanııa, Jańa Zelandııa, Ońtústik Koreıa, Italııa, Meksıka jáne basqa da elderde qoldanylady. Bizge jaqyn Reseıde, Qyrǵyzstanda jáne Grýzııa men Lıtvada osyndaı júıe bar.
Onyń pikirinshe, aralas saılaý júıesi zań shyǵarýshy organdarda ártúrli áleýmettik toptardyń múddelerin bildirý múmkindigin keńeıtedi. Sondaı-aq, mundaı júıe kóppartııaly saıası ortanyń qanat jaıýyna jaǵdaı týǵyzady.
«Aralas júıe taza proportsıonaldy júıege qaraǵanda depýtatty keri qaıtaryp alý arqyly jaýapkershilikti kúsheıtedi. Óz kandıdatyn keri qaıtaryp alý múmkindigi Germanııanyń keıbir aımaqtarynda jáne Venesýelada kezdesedi. Bul mehanızm saılaýshylarǵa ózderiniń depýtattarynyń qyzmetin baqylaýǵa múmkindik beredi jáne sol arqyly qyzmettiń sapasyn arttyrady», - deıdi Erkin Tuqymov.
Sonymen qatar, ol aralas júıe daýystardyń shamadan tys bólinýin boldyrmaıtynyn basa aıtty.
Bul saılaýdyń máslıhattar úshin orny bólek bolady
QR Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýty dırektorynyń orynbasary Alýa Joldybalınanyń paıymdaýynsha, bir mandatty saılaý okrýgterinde synǵa túsetin kandıdattar arasynda báseke óte joǵary bolady.
«Bir mandatty okrýgter boıynsha barlyǵy 609 kandıdat usynyldy. Olardyń bárimen jeke-jeke jumys isteý múmkin emes, ıaǵnı bul jerde kandıdattardyń óz erkinde. Zań sheńberinde úgit-nasıhat jumystaryn júrgizedi. Partııalardyń tiziminde azyraq – 283. Sondyqtan, bir mandatty aýmaqtyq okrýgtiń ishinde myqty básekelestik, qyzý tartys bolady. Ásirese, Astana, Almaty qalalary men Aqtóbe, Atyraý, Almaty oblystarynda ózin-ózi usynǵan kandıdattardyń sany óte kóp. Sondyqtan, bir mandatty aýmaqtyq okrýgtiń ishinde qyzý tartys bolady, árkim óz baǵdarlamasyn usynǵandyqtan báseke de kúsheıedi», - deıdi sarapshy.
Sondaı-aq, ol aldaǵy saılaý jergilikti máslıhattardyń jumysyna úlken ózgeris ákeletinine senip otyr.
«Sebebi, aýdanǵa ótken depýtat óziniń jumysyn tolyqqandy atqara almasa, saılaýshylar ózderiniń shaǵymdaryn bere otyryp, depýtat mandatyn keri qaıtara alady. Oblysta da solaı. Bul – óte tıimdi mehanızm, qoǵam tarapynan baqylaý mehanızmi», - dep atap ótti QR Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýty dırektorynyń orynbasary Alýa Joldybalına.
Májiliste óńirlerdiń «úni» aıqynyraq shyǵa bastaıdy
QR Prezıdentiniń janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri Janar Sanhaeva bıylǵy saılaýdyń qorytyndysy boıynsha Májiliste bir mandatty júıe arqyly iriktelgen depýtattar bolatynyn erekshelik retinde atap otyr.
«Aralas saılaý júıesiniń basty artyqshylyǵy – birinshiden, árbir azamattyń saılaýǵa qatysý múmkindigine ıe bolýy. Demek, árqaısymyz táýelsiz kandıdat retinde óz kandıdatýramyzdy usyna alamyz. Úmitkerler partııaǵa qaramastan, óziniń saıası kózqarasyn bildire alady. Buryn keıbir zańnamalyq ıdeıalardy ilgeriletý úshin partııa múshesi bolýymyz kerek bolsa, endi ony partııaǵa qaramastan, derbes júzege asyrýǵa bolady», - dedi ol.
Sondaı-aq, sarapshy Májiliske partııalyq ókildikten bólek, aımaqtyq ókildikter keletinin eske saldy.
«Bir mandatty saılaý okrýgteri aımaqtyq bolyp bólinedi. Mysaly, Almaty, Túrkistan oblysynyń aýdandary bar, aýdan sanyna qaraı birneshe depýtat saılanady. Mundaı sátter óte mańyzdy jáne partııalarǵa qaramastan óz qundylyǵyn kórsetýge, qandaı da bir saıası ınstıtýttarǵa qaramastan óz oblysyn, qalasyn nemese aımaǵyn usynýǵa múmkindik beredi», - deıdi Janar Sanhaeva.
Saılaýda jańa partııalar men ózin-ózi usynýshylardyń bolýy básekeni arttyrady
Saıasattanýshy Edýard Poletaevtyń oıynsha, bul jolǵy saılaýǵa jańa partııalar men ózin-ózi usynýshylardyń qatysýy básekeni arttyrmaq.
«Báseke óte kúshti. Bizde aralas júıe boldy, biraq ol sońǵy ret 2004 jylǵy Májilis saılaýy kezinde jumys istedi. Qazir júıe talapqa beıimdelip jatyr. Parlamentke usynylǵan partııalardyń qaıta oralý múmkindigi birdeı dep oılaımyn. Onyń ústine, saıası partııalardyń saılaýdan ótýiniń paıyzdyq shegi 7-den 5 paıyzǵa deıin tómendedi. Biraq, saıası báseke saıasatta jańa adamdardyń paıda bolýy úshin ǵana emes, jańa ıdeıalar úshin de qajet. Jańa ıdeıalar kóp bolsa eken», - dedi saıasattanýshy.
Jańa quram – jańa ıdeıalar
QR Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýty Almaty qalasyndaǵy ókildiginiń basshysy Ásel Áben aldaǵy saılaý eldegi júıeni jańartyp, eldi damytýdyń jańa ıdeıalaryn ortaǵa shyǵaratynyna senimdi.
«Aldaǵy parlamenttik saılaý biz úshin óte mańyzdy, óıtkeni bul – Qazaqstannyń saıası júıesinde júrgizilgen reformalarǵa baılanysty jasap jatqan jańa qadam. Halyq bul saılaýdan kóp nárse kútedi. Saıası partııalardyń baǵdarlamasynyń qalaı jańaryp, básekelestiktiń kúsheıip jatqanyn kórip otyrmyz. Saılaý aralas saılaý júıesi boıynsha ótedi, bir mandatty depýtattar belsendi. Jalpy, saılaý júıemizdi jańartyp, elimizdiń damýy úshin jańa ıdeıalardy usynýy kerek dep oılaımyn», - dedi ol.
Ol saılaýda saıası partııalar ǵana emes, bir mandatty depýtattar da belsendirek bolady dep esepteıdi.
«Óz ıdeıalary men damý baǵdarlamalaryn ilgeriletetin jalǵyz múshelerdi qadaǵalaý óte qyzyqty bolady. Bul jerde báseke kúshti bolady», - deıdi maman.
Osy aptanyń aıaǵyndaǵy jaǵdaı boıynsha, halyqaralyq baıqaý ınstıtýty ashylǵannan beri alty shet memleketten jáne úsh halyqaralyq uıymnan 72 baqylaýshy OSK tirkeýinen ótti.
Sondaı-aq, Májilis saılaýyna resmı tirkele alǵan saıası partııalardan 283 kandıdat partııalyq tizim boıynsha, 609 kandıdat majorıtarlyq júıe boıynsha usynyldy. Al, búkil deńgeıdegi máslıhattar saılaýyna 1 471 adam partııalyq tizimmen, 11 844 kandıdat majorıtarlyq júıe boıynsha qatyspaqshy.
Eske salaıyq, Májilis pen máslıhat depýtattaryn saılaý bir kúnde – 19 naýryzda ótedi.