Aralas saılaý júıesi daýystardyń shamadan tys bólinýin boldyrmaıdy - QSZI
Mundaı pikirdi Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstannyń strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń dırektory Erkin Tuqymov aıtty, dep habarlaıdy QazAqparat tilshisi.
Spıkerdiń sózinshe, aralas saılaý júıesi bul álem elderinde jıi kezdesetin tájirıbe. Búginde ol Japonııa, Germanııa, Ulybrıtanııa, Jańa Zelandııa, Ońtústik Koreıa, Italııa, Meksıka jáne basqa da elderde qoldanylady. Bizge jaqyn Reseıde, Qyrǵyzstanda jáne Grýzııa men Lıtvada osyndaı júıe bar.
Árıne, ár eldiń ózine tán erekshelikteri bar. Aralas saılaý júıesi proportsıonaldy jáne majorıtarlyq júıeniń oń jaqtarynan turady degen pikir bar.
«Birinshiden, aralas saılaý júıesi zań shyǵarýshy organdarda ártúrli áleýmettik toptardyń múddelerin bildirý múmkindigin keńeıtedi. Jańa Zelandııada 2005 jylǵy saılaýdan keıin parlamentke 39 áıel depýtat saılandy, al 21 depýtat – Maorı. 2020 jyly áıelder sany 58 depýtatqa deıin ósti. Bul búkil depýtattyq korpýstyń jartysyna jýyǵyn qurady. Sondaı-aq Maorılerdiń etnıkalyq ókildigi de ósti (25 depýtat).
«Ekinshiden, gıbrıdtik júıe kóppartııalyq júıeniń damýyna serpin beredi. Meksıkada XX ǵasyrdyń basym bóliginde Instıtýtsıonaldyq revolıýtsııalyq partııa (PRI) ústemdik etti. Al saılaý júıesin reformalaýdyń – depýtattardy saılaýdyń aralas júıesine kóshýdiń arqasynda onyń ústemdigi aıaqtaldy. Búginge deıin Meksıka parlamentiniń joǵarǵy palatasynda segiz, tómengi palatada jeti partııa ókildik etedi.
«Úshinshiden, aralas júıe taza proportsıonaldy júıege qaraǵanda depýtatty keri qaıtaryp alý arqyly jaýapkershilikti kúsheıtedi. Óz kandıdatyn keri qaıtaryp alý múmkindigi Germanııanyń keıbir aımaqtarynda jáne Venesýelada kezdesedi. Bul mehanızm saılaýshylarǵa ózderiniń depýtattarynyń qyzmetin baqylaýǵa múmkindik beredi jáne sol arqyly qyzmettiń sapasyn arttyrady»,- deıdi Erkin Tuqymov.
Sonymen qatar, ol aralas júıe daýystardyń shamadan tys bólinýin boldyrmaıtynyn basa aıtty.
«Daýystar birneshe partııa men koalıtsııalar arasynda bólingende, sózsiz názik bolady. Aralas júıe bar elderdiń kópshiligi úkimet qurýdaǵy turaqtylyqpen erekshelenedi. Aralas júıeniń etalondarynyń biri Germanııa turaqty úkimetterdiń qalyptasýyna qol jetkize aldy. Kúrdeli jáne retsiz ózgerister bolmaǵan jerde koalıtsııalardyń «ydyraýy» da baıqalmaǵan. Biraq bul álemde minsiz eshteńe joq. Aralas júıeniń de birqatar kemshilikteri bar. Onyń júzege asýy Parlamenttiń bytyrańqy bolýyna, «jamaýly» Parlamenttiń qalyptasýyna ákelýi múmkin»,- deıdi sarapshy.
Sondaı-aq spıker joǵaryda atalǵan júıe Qazaqstan úshin jańalyq emes ekenin tilge tıek etti.
«Bir jaǵynan bul jańashyldyq Qazaqstan úshin jańalyq emes. 1999 jáne 2004 jyldardaǵy saılaýlar da aralas júıemen ótti. Sodan beri on bes jyldan astam ýaqyt ótti. «Gıbrıdtik» saılaý týraly bilmeıtin jańa býyn ósip shyqty. Sondyqtan sarapshylardyń qazirgi mindeti – aralas saılaý júıesin túsindirý. Saıası tárbıe jumysyn júrgizý»,- dedi ol.
Aıtýynsha, Qazaqstan Parlamenti Májilisi men máslıhattar saılaýy – aldaǵy birneshe aıdyń saıası kún tártibiniń basty oqıǵasy bolmaq.
«Mundaı nazar aýdarýdyń sebebi – saılaýdyń aralas saılaý júıesi boıynsha ótýi. Májilis depýtattarynyń 70 paıyzy partııalyq tizimniń proportsıonaldyq júıesi boıynsha, al 30 paıyzy majorıtarlyq júıe boıynsha saılanatyn bolady. Oblystyq máslıhattar men respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń máslıhattary deńgeıinde depýtattyq korpýs 50/50 paıyzdyq araqatynasta qurylady. Oblystyq máslıhattar tolyǵymen majorıtarlyq júıe boıynsha saılanady»,- dep atap ótti QR Prezıdenti janyndaǵy azaqstannyń strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń dırektory Erkin Tuqymov.
Aıta ketsek, Májilis depýtattaryn kezekten tys saılaý 19 naýryzǵa belgilendi.