Ár teatrdyń óz tulǵalary bar, biraq olardy dáripteıtinder az bolyp tur - QR Eńbek sińirgen qaıratkeri B. Qoja
Qazaqtyń Muhtar Áýezov atyndaǵy memlekettik akademııalyq drama teatrynyń akteri, QR Eńbek sińirgen qaıratkeri Baqtııar Qojany áńgimege tartqan edik.
- Qazir teatrda tulǵa qalyptastyrý úrdisi qalaı júrip jatyr?
- Teatrdaǵy úlken tulǵa dep Serke Qojamqulov, Qalıbek Qýanyshbaev sııaqty aǵa býyn ókilderin aıtamyz. Olardyń qataryna búgin ortamyzda júrgen Asanáli Áshimov, Sábıt Orazbaev syndy aldyńǵy býyndy da qosýǵa bolady. Olardyń árqaısysy da óz aldyna úlken-úlken mektep qalyptastyryp, qaıratkerlik deńgeıge kóterilgen tulǵalar. Al olardyń qaıratkerlik deńgeıin árıne, sahnadaǵy obrazdary jasady. Jalpy kez-kelgen akterdiń myqty tulǵa ekenin onyń ónerdegi qomaqty rólderi kórsetedi. Máselen " Qan men ter", "Ana - jer ana", "Ǵasyrdan da uzaq kún" degen týyndylarda akter kishkentaı ról oınaǵannyń ózinde de tulǵa bop shyǵa keledi. Qazir mundaı dúnıeler joqtyń qasy. Bul úshin men dramatýrgtarǵa da, rejısserlerge de renjimeımin. Biz qazaq akterlary óte jumsaqpyz, plastılın sııaqty ıleýge ońaı kónemiz. Sahnada kez-kelgen shyǵarmany oınaı beremiz. Biraq "Qaragóz", "Eńlik-Kebek" sııaqty klassıkalyq qoıylymdarda bizge deıin-aq tulǵalar tizbegi jasalyndy. Olardan asyryp oınaý qazir múmkin emes. Árıne basqasha da oınaýǵa bolady.
- Biraq qazirgi jas akterlar tetrda áli kúnge deıin basqasha oınaı almaı júrgen sııaqty. Bylaısha aıtqanda óz obrazyn taba almaǵan tárizdi. Bul týraly Sizdiń oıyńyz qandaı?
- Qazir ótken ǵasyrda teatr sahnalanǵan kóptegen qoıylymdar qaıta qoıylyp jatyr. Jalpy árbir akter ózinshe bir tulǵa. Ár teatrdyń óz tulǵalary bar, biraq solardy dáripteıtinder az bolyp júr. Óziń tilge tıek etip otyrǵan aǵalarymyz ben apalarymyzdyń kezinde televıdenıe bolǵan joq. Bir kishkene obraz jasasa da búkil merzimdi basylymdar solardy jazdy, dáriptedi. Mysaly, qazir akterdiń shyǵarmashylyǵyn árdaıym qadaǵalap otyratyndar joq dese de bolady. Máselen, meniń ózim teatrda qanshama obraz jasadym. Solardyń biri Ý. Shekspırdiń áıgili "Gamlet" tragedııasyndaǵy Gamlet. Osy ýaqytqa deıin «bul rólge qalaı daıyndaldyńyz, qalaı alyp shyqtyńyz?» dep birde-bir qazaq basylymynyń jýrnalısi kelip, keremetteı bir suhbat jasaǵan joq. Bizde syn bar da, alaıda bir akterdi alyp, «obrazdy qalaı ashty?» dep jan-jaqty taldap jazatyn synshy joq, Osylaı teatrdyń, akterdiń jetistigi men kemshiligin jáne sheberlik deńgeıin kórsetý arqyly ónerdiń bul salasynyń damýyna túrtki jasaýǵa bolady.
- Teatr akterlarynyń barlyq rólderde jarqyrap kórinýi múmkin emes shyǵar. Belgili bir rólde ǵana jarqyrap shyǵyp, basqa kezde ashyla almaı jatatyn áriptesterińizdiń kóp bolýy nelikten?
- Árbir spektaklde tulǵa jasaý, ról jasaý shynynda da múmkin emes. Biz de pendemiz ǵoı. Keıbir rólder janbasyńa keledi. Oı shirkin-aı, ondaıda jan-tánińmen berilip, terlep-tepship oınaısyń. Al endi bir rólderdi kásibı turǵydan ǵana oınaısyń.
- Osydan bolsa kerek, keıde rejısserlardyń akterlarǵa kóńilderi tolmaı, «izdenbeıdi, óz bilimin ósirýge jetkilikti deńgeıde kóńil bólmeıdi» dep synap jatatynyn estip qalamyz...
- Bárin bir sarynǵa, qalypqa salýǵa bolmaıdy. Men oqymaıdy, bilimsiz degen sózge qarsymyn. Qazir teatrda jumys jasaıtyndardyń bári joǵary bilimdi mamandar. Tek keıbireýiniń oınaǵan rólderi oń jambasyna kelmeýi múmkin. Ony shyǵara almasa bilimsiz dep aıtýǵa bola ma? Mysaly Babyshkın kezinde Chapaevty shyǵardy. Keńes úkimetiniń kezinde osy róli úshin dáripteldi. Basqa rólder shyǵara almaǵany úshin ony eshkim de aıyptaı almaıdy. Akterdiń óz qabilet-qarymyn ashýy rólge tyǵyz baılanysty. Mysaly Sábıra Maıqanova "Ana - jer ana" men "Kelinder kóterlisinde" jarqyrap shyqty. Qarasańyz bireýi tragedııa, ekinshisi komedııa. Biz de oń jambasymyzǵa kelse ashylyp oınap, basqa kezde kibirtiktep qalamyz.
- Qandaı da bir rólderdi oınaǵan kezde áriptes tańdaısyz ba?
- Joq. Óıtkeni teatrda ár qoılymda bir emes, eki-úsh quram bolady. Árbir aktermen ártúrli quramda oınaýyń múmkin. Árıne, arqam qozyp, rólge berilip, birge oınaıtyn áriptesterim bar. Olardyń qatarynda Danagúl Temirsultanova, Azat Seıtmetov bar. Oıpyrmaı, qandaı akterler deseńshi! Seniń jetpeı turǵan nárseńdi asyryp jiberedi ǵoı. Sumdyq keremet!.
- Teatrdaǵy býyn almasý úrdisi týraly óz oıyńyz qalaı?
- Biz de keshe kelgen akterlerge, «aınalaıyn beri kelsh, sóılep jatqanda ana jerde «s», myna jerde «r» degen árpiń joǵalyp jatyr, sen aldymen asyqpaı oılanyp al, sodan soń sóıle, sahnada jasandy daýys kerek emes» dep aqyl-keńesimizdi aıtyp otyramyz. Men óz basym ondaıdy jibermeımin. Óıtkeni bul meniń teatrym ǵoı. Olar bizdiń izimizdi basyp kele jatqan urpaq qoı. Sondyqtan bizdi aǵa býyn qalaı úıretti, biz de olarǵa solaı úıretip jatyrmyz.
- Qazir teatrda óz oıyn tolyq jetkize bilmeıtin, qazaq tilinde suhbat bere almaıtyn akterlar bar. Bul jóninde ne aıtasyz?
- Durys aıtasyz. Ondaılar aramyzda az emes. Biraq olardyń «ishi myqty» bolsa qaıtesiz?. Olardy úıretýge bolady. Nege deısiń ǵoı? Óıtkeni bul óz basymnan ótken jaǵdaı. Men orys mektebin bitirgem, tilim shorqaqtaý bolatyn. Eki jyl oqýǵa túse almadym. Sodan keıin Muhtar Áýezovtiń "Abaı jolyn" alyp, daýystap oqydym. Ony ár jerde aıtyp, jazyp ta júrmin. Men ózimdi-ózim oqyttym, tárbıeledim. Sosyn Orazhan Kenebaev aǵamyz baǵyt-baǵdar berip, aqyl-keńesterin aıtty.
- Joǵary oqý ornyn bitirip kelgen qazirgi jas mamandardyń kásibı biliktiligine qandaı baǵa beresiz?
-Men muǵalimdik jasap kórdim. Shynymdy aıtaıyn, bilim berý jaǵynan aqsap jatyrmyz. Biz baıaǵy eski súrleýmen kele jatyrmyz. Qazir jańa ómir bastaldy. Jańa pishin kerek. Muǵalimderge biz emes, stýdentterdiń ózderi talap qoıǵanda áńgime basqasha bolar ma edi. Óner akademııasynda kınorejıssýra mamandyǵyn meńgerip jatqan tórtinshi kýrs stýdentterine dáris berdim. «Erteń qalaı rejısser bolasyńdar, qalaı kıno túsiresińder, rejıssýradaǵy álippeni de bilmeısińder» ǵoı dedim. Óte qatty qynjylyp kettim. Bul jamandaǵanym emes, jas mamandarǵa qoıylatyn talap tómendep ketti. Bir aqyldy adam "adam bolý kásipke jatpaıdy" degen eken. Bizde barlyq salada da adasyp júrgen adamdar kóp. Kásibı turǵydan tómen bolsa da «oıbaı ol jaqsy adam ǵoı, ortamyzda júre bersin» deımiz. Osydan qutylsaq, maman daıarlaý kezinde bilim berý deńgeıin joǵarylatsaq, mádenıetimizdi ósirsek, onda ákege, kókege, aǵaǵa sený artta qalar edi. Ázirge ony ortamyzdan alastaı almaı júrmiz. Degenmen bolashaq jastardyń óz qolynda ǵoı, árdaıym erteńgi kúnge ǵana úlken úmit artyp kele jatqan jaıym bar.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!