Antıbıotık naryǵy: zańsyz saýda men kútpegen kólem
Suranystyń artýyna ne sebep?
Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetinshe, 2024 jyldyń I jarty jyldyǵynda 41,2 tonna antıbıotık satylǵan. Bul ótken jyldyń 12 aıyndaǵy kórsetkishke barabar. Eldegi mundaı antıbıotık aýqymy pandemııa kezinde ǵana baıqalǵan bolatyn. 2020 jyly atalǵan medıtsınalyq ónim kólemi 80 tonnany quraǵan edi. Derttiń beti qaıtqanda, tipti 2023 jyly ishki naryqtaǵy suranys 2 esege jýyq azaıdy.
Sonda satylym kóleminiń artýyna ne sebep? Ol úshin aldymen naryqtaǵy baǵa saıasatynyń hronologııasyna úńileıik. Antıbıotıkke suranystyń ósýi qaı ýaqytta bastalǵanyn naqtylaý ońaı emes, biraq boljaýǵa bolady. Mysaly, ótken jyly naryqtaǵy suranys 47,7% azaıǵan bolatyn. Sol kezeńde dári-dármek tasymaldaýshy sheteldik kompanııalar ónim kólemin 62,4 tonnadan 28,9 tonnaǵa túsirdi. Іzinshe otandyq óndirýshiler de tartyna áreket jasap, farmatsevtıkalyq kompanııalar nebary 12,3 tonna antıbıotık shyǵardy. Jyl basynda – qańtar-naýryz aılarynda da naryqtaǵy suranys keri ketkeni este. Demek antıbıotıkterdiń jappaı satylymy mamyr-maýsym aılarynda bastaldy dep boljaýǵa bolatyndaı.
Degenmen 2024 jyly nelikten antıbıotıkke suranys artqanyn dóp basý ońaı bolmaı tur. Sarapshylar ınfektsııalyq aýrý kóbeıgen bolýy kerek dep kúdiktengenimen, QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi antıbıotık suranysyn týdyratyn eshqandaı aýrý oshaǵy tirkelmegenin habarlady. Alaıda Qoǵamdyq densaýlyqty saqtaý ulttyq ortalyǵynyń resmı saıtynda menıngokokk ınfektsııasyn juqtyrǵandar sany 2,3 ese artqany aıtylǵan, al 8 aıda 1,3 myń adam koronavırýs juqtyrypty.
Dáriger-klınıkalyq farmakolog Alýa Iskakovanyń aıtýynsha, máselege halyqtyń medıtsınalyq saýaty da áser etýde. El arasynda tumaý men jeńil-jelpi aýrýǵa antıbıotık paıdalaný jıilegen. Pandemııa kezinen qalǵan bul úrdis áli tyıylar emes. Sondyqtan densaýlyq saqtaý mınıstrligi dári-dármekterdiń retseptsiz satylmaýyn qadaǵalaý qajet degen pikirde.
«Eýropa elderinde oıǵa kelgen antıbıotıkti dárihanadan satyp alý múmkin emes. Aldymen medıtsınalyq tekseristen ótip, keıin dárigerdiń nusqaýymen ǵana em qabyldaıdy. Al Qazaqstanda keı adam naqty qandaı dári qabyldap júrgenine mán bermeıdi. Keıingi ýaqytta halyq arasynda antıbıotık, ne antıbıotık emes, shyǵý tegi belgisiz dárilerdi satyp alý kóbeıdi.
Negizi ambýlatorııalyq jaǵdaıda parenteraldy antıbıotıkter alý – sharasyz kezde jasalatyn qadam. Bizde kerisinshe, «eger aýyra qalsam, sıstema nemese ýkol alýym kerek» degen jansaq pikir qalyptasqan, qalypty jaǵdaıǵa aınalǵan. Bul oraıda basty talapty eskerý kerek. Parenteraldy (kóktamyr ishine nemese bulshyqetke ınektsııa – red.) antıbıotık alý úshin mindetti túrde medıtsına qyzmetkeri qajet», – dedi Alýa Iskakova.
Eksport shyrmaýy: 60 paıyz ónim – Qytaı eksporty
Qańtar aıynan beri suranys ta, baǵa da toqtaýsyz ketti. Mysaly, Energyprom.kz monıtorıng agenttiginiń málimetinshe, ótimdi antıbıotıkter sanalatyn azıtromıtsın 17,9%, «Flemoksın Solıýtab» 21,2% qymbattady. Oǵan qosa farmatsevtıkalyq ónimderdiń bólshek saýdasy 21,6% ósken. Soǵan qaramastan tutynýshy kóp. Jarty jylda qazaqstandyqtar 253 mln medıtsınalyq preparat satyp alǵan – jalpy somasy 326,5 mlrd teńge.
Suranystyń kóbeıýi saldarynan sheteldik kompanııalar da medıtsınalyq ónimdi jetkizýdi arttyrǵan-dy. Bıyl sheteldik antıbıotıkterdi 2,4 ese kóp eksporttap, ótken jylǵa qaraǵanda 18,2 tonnaǵa artyq jetkizgen. Otandyq óndirýshiler de qalys qalǵan joq, óndiris kólemin 32,1% ulǵaıtypty.
Aıta keteıik, Qazaqstanǵa antıbıotık jetkizetin elderdiń alǵashqy úshtigine Qytaı, Úndistan, Reseı kompanııalary kiredi. Ásirese medıtsınalyq ónimniń 60 paıyzǵa jýyǵy QHR-dan keledi eken. Otandyq óndirýshiler de qalys qalǵan joq, 2024 jyly óndiris kólemin 32,1% ulǵaıty. Degenmen eksportqa qarsy turatyndaı qaýqarda emes.
Zańsyz saýda dárihanada ǵana emes
Suranys pen baǵa saıasaty antıbıotık naryǵyndaǵy jalǵyz másele emes. Dári-dármekti zańsyz saýdalaý ári dárigerdiń retseptinsiz satý da salaǵa salqynyn tıgizýde. Úkimet arnaıy zańsyzdyqty áshkerelep, turaqty jazalaǵanymen nátıje az. Osy oraıda Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Medıtsınalyq jáne farmatsevtıkalyq baqylaý komıteti tóraǵasynyń mindetin atqarýshy Almagúl Kenjehanovaǵa arnaıy saýal joldaǵan bolatynbyz. «Antıbıotıkterdi retseptsiz satýdy tejeý baǵytynda qandaı jumys atqaryldy?» degen suraqqa Almagúl Jumahanqyzy tómendegideı jaýap qaıtardy:
– «Halyq densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» kodeksiniń 233-baby 4 tarmaǵyna sáıkes, dárigerdiń retseptisi boıynsha bosatýǵa arnalǵan dárilik zattardy retseptisiz ótkizýge tyıym salynady. Retseptiler qaǵaz jáne (nemese) elektrondyq túrlerde jazyp beriledi. Dárilik zattardy retseptsiz satqany úshin ÁQBtK-niń 426-babynyń 1-bóligi boıynsha ákimshilik jaýapkershilik kózdelgen. Osylaısha, 2024 jyldyń 8 aı ishinde dári-dármekterdi retseptsiz satqany úshin 18,5 mln teńgeden astam somaǵa ákimshilik hattamalar jasalyndy» – dedi ol.
Sala basshysynyń qosymsha saýaldarǵa bergen málimetinen taǵy bir kiltıpandy ańǵardyq. Keı dárihana ıeleri densaýlyq saqtaý salasyndaǵy zańnama talaptaryna sáıkes kelmeıtin dárilik zattar men medıtsınalyq buıymdardy satýmen aınalysqan. Onyń ishinde antıbıotıkter de bar.
– 2022 jyly el aýmaǵynda tirkelmegen dárilik zattar men medıtsınalyq buıymdardy satý/saqtaý boıynsha 8,9 mln teńge somasyndaǵy 26 ákimshilik hattama jasalsa, ótken jyly 36,7 mln teńgeden astam somaǵa 66 ákimshilik hattama toltyryldy. Al bıyl I jartyjyldyqta 13 mln teńge kóleminde 16 ákimshilik hattama jasaldy, – dedi Almagúl Jumahanqyzy.
Atalǵan olqylyqqa baılanysty QR Parlamenti Májilisiniń Áleýmettik-mádenı damý komıtetiniń múshesi, Májilis depýtaty Gúldara Nurymovamen baılanysqan bolatynbyz. Depýtat medıtsınalyq ónimderdiń júıesiz naryǵyn retteý bir kúndik is emes, únemi baqylaýdy qajet etedi deıdi. Sondaı-aq bul turǵyda depýtattyq saýaldar joldaǵanyn jetkizdi.
– Búgingi tańda Qazaqstanda antıbıotıkterdi halyqqa retseptsiz satýǵa resmı túrde tyıym salynǵan. Biraq munda úlken másele bar. Kóptegen dárihana ıesi erejeni saqtamaıdy. Mıllıondaǵan teńge paıda tabýy úshin dári-dármekterdi, atap aıtqanda, antıbıotıkterdi retseptsiz satatyn jaǵdaı kóp. Bul antıbıotıkterdi baqylaýsyz qoldanýǵa ákeledi, – deıdi Gúldara Nurymova.
Rasynda, júıesiz saýda baqylaýsyz qoldanýǵa jol ashyp otyr. Ásirese ınternet-dúken beleń alǵan shaqta dástúrli saýda jolymen qatar onlaın platformany da baqylaý qajet etedi. Sebebi munda medıtsınalyq preparattar saýdasynyń úlesi mol. Dáriger-klınıkalyq farmakolog Alýa Iskakovanyń pikirinshe, onlaın platformalar halyqaralyq talap pen memleket zańyndaǵy mindettemeni saqtaı bermeıdi.
– Naryqty júıeleý qajet. Mysaly, keı naýqas dárihanadan antıbıotıktiń retseptsiz satylmaıtynyn bilip, ınternet-dúkenderge tapsyrys beredi. Al onda tıisti ereje saqtalyp jatqan joq. Keı antıbıotıktiń tusynda «retseptsiz satylmaıdy» degen aıdar bolǵanymen, ol talaptyń eskerilgenin kórgenimiz joq, – deıdi Alýa Qanatqyzy.
Medıtsınalyq jáne farmatsevtıkalyq baqylaý komıtetiniń resmı málimetinshe, elektrondyq saýda alańdaryna dárilerdiń tirkeý kýáligi, sáıkestik sertıfıkaty sekildi mańyzdy talapty engizý qolǵa alynǵan. Ol úshin dárilik zattar men medıtsınalyq buıymdardy kóterme jáne bólshek saýdada satýdy retteıtin normatıvtik-quqyqtyq aktilerge ózgerister ázirlenip jatyr.
Qazaqstanda antıbıotıkter qoldanysy men naryǵyn júıeleýge arnalǵan Jol kartasy bar. Tolyq ataýy – «Mıkrobqa qarsy preparattarǵa tózimdilikti tejeý jónindegi QR-nyń 2023-2027 jyldarǵa arnalǵan» Jol kartasy. Qujatta aldaǵy 5 jylda salada bolatyn ózgeris pen baqylaý tolyq qamtylǵan.