«Ańsaǵan sábı»: EKU arqyly bala súıgen ananyń áńgimesi
«Qasym, Jomart, Kemel»
Maýsym aıynyń basynda otandyq BAQ Aqtóbede úshem dúnıege kelgenin jarysa jazǵan edi. Sábıler «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy aıasynda dúnıe esigin ashyp otyr. Anasy 35 jasta. Úshem 27 mamyr kúni ómirge keldi. Úsh uldyń ata-anasy memlekettik baǵdarlama sheńberinde kvotany kóbeıtý týraly bastama kótergen Memleket basshysynyń qurmetine sábılerdiń atyn Qasym, Jomart, Kemel dep qoıǵan edi.
Úshemdi ómirge ákelgen ana 13 jyl boıy taǵy da balaly bolýdy armandaǵan. Otbasynyń tuńǵyshy 13 jasta. Sodan beri balaly bola almaǵan soń kvotaǵa ótinish bergen eken. Úshemge júkti bolǵan kezde reprodýktolog dárigerler únemi baqylap otyrǵan. Anasy balany aıy-kúni jetkende kesir tiligi arqyly ómirge ákeldi. Qazir úsh sábı de anasynyń janynda.
Balalardyń salmaǵy - 2620, 1925 jáne 2270 gramm. Bul - úshemder úshin qalypty salmaq.
«Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy arqyly egiz uldy boldyq»
Bıylǵy sáýirdegi aqparatqa sáıkes, eki jyl ishinde 1 560 bala dúnıege kelgen. Osylaısha, búginde 1 307 otbasy atalǵan baǵdarlamanyń ıgiligin kórip otyr. Sonyń biri – baǵdarlama aıasynda egiz uldyń anasy atanǵan Almaty turǵyny, jýrnalıst Jaına Abylǵazova. Ol áńgimesin joldasy ekeýi bes jyl boıyna bala súıe almaı, keıin reprodýktıvti ortalyqtardyń qyzmetine júgingeninen bastady. Onyń aıtýynsha, alǵashynda barlyq protsedýra aqyly túrde bolǵan, keıin «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy aıasynda kvota kóbeıýine baılanysty tegin EKU jasatýǵa múmkindik alǵan.
«Biz bes jyl boıy sábı súıe almaı júrdik. Keıin Almaty qalasyndaǵy reprodýktıvti medıtsına ınstıtýtyna qaralyp, emdelýdi qolǵa aldyq. Bastapqyda barlyq em-shara aqyly túrde boldy. Osydan eki-úsh jyl buryn memleketten kvota alý úshin kezegińdi uzaq ýaqyt kútý kerek edi. Pandemııa kezinde qalaǵa emhanaǵa barýdyń ózi biraz qıyndyq týǵyzatyn. Ózimiz osynyń ortasynda júrgendikten, «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy týraly birinshi bolyp estidik. Joldaýdan soń, BAQ-tyń bári jaza bastady. Keıinnen emdeýshi dárigerimiz de qujattardy kvotaǵa tapsyrýdy usyndy. Osylaısha, tez arada EKU baǵdarlamasyna qatysýǵa múmkindik aldyq»,-dedi Jaına.
Degenmen, ol alǵashqyda eshteńe ońaı kórinbeýi múmkin ekenin, alaıda analızderdi tapsyryp, dárigerdiń aqyl-keńesin tyńdap, ýaqytyly dári-dármekti qabyldasańyz, balaly bolýǵa tolyqtaı múmkindik bar ekenin tilge tıek etti.
«Jalpy baǵdarlama iske qosylǵan tusta qatysqandyqtan, baǵymyzǵa oraı, aıtarlyqtaı qıyndyqtar bolǵan joq. Bári tez boldy. Sondyqtan osy baǵdarlama qanshama otbasyna qýanysh syılap, úılerine shattyq ákelgeni sózsiz dep oılaımyn. Bastysy – ózińizdiń emdeýshi dárigerińizge senim artyp, sonyń aıtqan nusqaýlyqtaryn oryndap, bergen emin durys, ýaqytyly qabyldaý kerek»,-dep keńes berdi.
«Erli-zaıyptylardyń ekeýi de medıtsınalyq tekseristen ótýi kerek»
Kez kelgen baǵdarlamaǵa qatysý kezinde onyń belgili bir talaptary bolady. «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasynyń basty talaby – qoıylǵan dıagnoz Densaýlyq saqtaý mınıstrligi bekitken aýrýlar tiziminde bolýy tıis. Sondyqtan Jaınanyń aıtýynsha, aldymen EKU jasaıtyn reprodýktıvti ortalyqtarǵa baryp, dárigerge kórinip, bedeýliktiń sebebin anyqtaý kerek. «Eger Densaýlyq saqtaý mınıstrligi bekitken sebepter boıynsha bala kótere almaı júrseńiz, sizge dáriger hattama beredi. Ol qujatty ózińiz turatyn mekenjaıdaǵy emhanaǵa tapsyryp, kerekti qujattardy jınap, analızderdi tapsyrasyz. Sóıtip kezek kútý kerek bolady. Aýyzben aıtqanda barlyǵy tez arada sheshile qoıatyndaı kórinedi. Alaıda qansha ýaqyt keregi, qandaı qujattar tapsyrý qajettigi boıynsha naqty aqparatty emdeýshi reprodýktolog dáriger men tirkelgen emhanadaǵy gınekolog mamandar aıta alady. Biraq joldama alý úshin birinshi reprodýktıvti ortalyq dárigerleriniń qoıǵan dıagnozy men hattamasy bolýy tıis»,-dedi ol.
Sondaı-aq ol balaly bola almaı júrgen erli-zaıyptynyń ekeýi de mindetti túrde barlyq medıtsınalyq tekseristen ótýi keregin basa aıtyp ótti. «Tipti bireýiniń densaýlyǵynda eshqandaı kinárat bolmasa da tekseristen ótip, qoıylatyn dıagnozdy naqtylaý qajet»,-dedi Jaına.
«Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy kezektiń jyljýyn tezdetti»
Sáýir aıynda Shymkent qalasynda «Bedeýlikti emdeýdiń zamanaýı tásilderi. Kómekshi reprodýktıvti tehnologııalar (KRT): búgini men bolashaǵy» atty konferentsııa ótti. Oǵan qatysqan QR Densaýlyq saqtaý mınıstri Ajar Ǵınııat bul problema erekshe nazar aýdarýdy jáne barlyq resýrstardy shoǵyrlandyrýdy talap etetinin atap ótken edi. «Balalardyń bolmaýyna baılanysty neke buzylady. Mundaı máselelerdiń aldyn alý maqsatynda EKU-ǵa bólinetin kvota sany 7 esege ulǵaıdy. «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasyn iske asyrý úshin respýblıkalyq bıýdjetten 6 mlrd teńgeden astam qarajat bólindi»,-degen edi ol.
Jalpy resmı málimet boıynsha, 2021 jylǵy derekke sáıkes, elimizde 14 myńnan astam áıel men 117 er adam bedeýlikpen aýyrady. Al EKU protsedýrasyn árkimniń qaltasy kótere bermeıdi, sebebi ol - qymbat. Balaly bolýdy qalaǵan otbasylar úshin kvota - taptyrmas múmkindik. Sondyqtan da «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy aıasynda kvota kóbirek bólinip, juptardyń ata-ana bolý múmkindigin tezdetti.
«Jalpy EKU baǵdarlamasyna memlekettik kvota burynnan bar, alaıda bedeýlik sebepterimen esepte turǵan áıelder sany kóp bolǵandyqtan, kezek kútý ýaqyty uzaqtaý bolatyn. Al «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy engizilgennen bastap, kvota sany da kóbeıdi. Bul biz úshin de, basqa otbasylar úshin de taptyrmas sheshim ári úlken kómek dep aıtar edim»,-dedi Jaına Abylǵazova.
Ol áńgime barysynda kvota sany budan da kóp bolsa degen tilegin jetkizdi. Óıtkeni kvotanyń tıimdi tustary barshylyq. ıAǵnı birinshi ret sátsiz bolsa, EKU-ny ekinshi ret jasatýǵa múmkindigińiz bar.
«Baǵdarlamadaǵy kvota sanyn kóbeıtýge qatysty usynys aıtqym keledi. Jalpy kvotamen baǵdarlamaǵa qatysýdyń bir tıimdi tusy – alǵashqy kezeń nátıjesiz bolǵan jaǵdaıda, ekinshisi tegin, demek sol baǵdarlamanyń «paketine» kiredi. Al kóp áıel alǵashqy áreketten keıin bolmaı qalsa, tez depressııaǵa ushyrap, «ózin tastap jiberedi». Bul odan saıyn onyń densaýlyǵyna keri áserin tıgizedi. Osyndaı kezde EKU-ny ekinshi ret jasaýǵa múmkindiktiń bary otbasynyń, áıel adamnyń psıhologııasyna, senimine, jan dúnıesine jaqsy áser beredi. Úmit syılaıdy. Bizdiń jaǵdaıda da solaı boldy. Alǵashqy EKU sátsiz boldy, ıaǵnı bes-alty apta bolǵanda «túsirip aldym». Keıin araǵa tórt aı salyp, ekinshi ret jasattyq»,-deıdi ol.
Joldamany qalaı alamyn?
Jas ana Jaınanyń aıtýynsha, «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasyna joldama alý tipten qıyn emes. Bala kútip júrgen kez kelgen otbasynyń múmkindigi bar. Tek qoıylǵan dıagnoz DSM bekitken aýrýlar tiziminde jáne 18 ben 42 jas aralyǵynda bolýy kerek. «Sizge joldama berý ne bermeýdi reprýdoktolog maman sheshedi. Mysaly, keıbir otbasylar bir-eki jyl bala kótermese de, dárigerge qaralmaýy múmkin. Al keıbiri bir aı kótermese, dereý dáriger jaǵalap júretinderi bolady. Sondyqtan bul keıde otbasy músheleriniń is-áreketine de baılanysty. Jalpy reprýdoktolog mamandar tekserip, «tabıǵı jolmen bala kóterý múmkin emes» degen dıagnoz qoısa, onda osy baǵdarlamaǵa joldama beriledi. Osylaısha, bala súıe almaı júrgen kez kelgen otbasy balaly bola alady»,-dep tolyqtyrdy ol.
EKU jasatýǵa qansha ýaqyt qajet?
«Jalpy biz buǵan deıin kezekte turdyq. Keıin «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasy qolǵa alynǵannan keıin kvota sany kóbeıdi de, jyl sońynda biz kvota alýǵa múmkindik aldyq. Kóp ýaqyt kútken joqpyz. Bul jerde kútý merzimi tek kvota beretin mekemege baılanysty emes, dárigerge, dıagnozǵa, hattamaǵa da baılanysty. Tirkelgen medıtsınalyq mekemeńizdiń taldaýyna, onyń daıyn bolý ýaqytyna baılanysty. Osyndaı áser etetin kóptegen faktor bar. Máselen, qujattardy jınaý kezinde densaýlyǵyńyzda bir problema týyndap qalsa, ony emdeý úshin de ýaqyt kerek. Sondyqtan naqty ýaqytyn eshkim aıta almaıdy. Eger bıyl kvota berilse, onda jyl sońyna deıin paıdalana alasyz. Ony ýaıym qylmaı, densaýlyqty túzep, qujattardy retteý kerek»,-dep keńes berdi Jaına.
Sonymen qosa ol: «Ózińiz tirkelgen medıtsınalyq emhanańyzda test tapsyratyn bolsańyz, keıbir garmondardyń nátıjesin eki ne úsh apta kútý kerek bolady. Al ýaqytyńyz tyǵyz bolsa, aqyly medıtsınalyq qyzmetke júginip, tezdetýge de múmkindik bar. Bul endi adamnyń materıaldyq jaǵdaıyna da baılanysty dúnıe. Biz alǵashqy kezde bir-eki aı kútip qaldyq, sebebi joldasym basqa qalada boldy. Al emdelý úshin erli-zaıyptynyń ekeýi de bir jerde, bir ýaqytta analız tapsyrýy kerek»,-dep tolyqtyrdy.
Reprodýktıvti ortalyqtardyń múmkindikteri
DSM-niń málimetinshe, elimizde 29 ekstrakorporaldy uryqtandyrý ortalyǵy bar. Al mindetti medıtsınalyq saqtandyrý aıasynda 18 emhana memlekettik qyzmet kórsetedi, onyń 3-eýi - memlekettik, 15-i jekemenshik.
Osy tusta Jaına reprodýktıvti ortalyq pen dáriger tańdaýǵa qatysty óz tájirıbesin bólisti. Onyń sózinshe, reprodýktıvti mekemeni tańdaý kezinde birqatar máselege mán bergen jón. Mekemedegi dárigerlerdiń bilimi, tájirıbesi, sonymen birge onyń ata-anaǵa psıhologııalyq jáne moraldyq jaǵynan da qoldaý kórsetetin múmkindikteri bolýy mańyzdy ekenin atap ótti.
«Men emdelgen reprýdoktıvti medıtsına ortalyǵynda reprýdoktolog mamandardan bólek, psıholog mamandar da boldy. Olar tek patsıenttermen sóılesip qana qoımaı, túrli terapııa uıymdastyrady. Máselen, art-terapııa, toqyma terapııasyna shaqyrady. Ásirese, embrıon salatyn ýaqyt jaqyndaǵan tusta terapııalarǵa qatysýǵa keńes beredi. Mundaı psıhologııalyq terapııalarǵa qatysý óte tıimdi dep oılaımyn. Olardyń tegin jáne aqyly túrleri bar. Sondyqtan ondaı ortalyqtarda barlyq jaǵdaı jasalǵan dep aıta alamyn. Bala kótergennen keıin de sol jerge tirkelip, júktilik kezinde sonda qaralýǵa múmkindigińiz bar. Sonymen qosa bosanýǵa arnalǵan arnaıy kýrstary bar, solarǵa da qatysýǵa bolady. Jaǵdaı jaqsy jasalǵan, birinshisinde bolmasa, ekinshisinde mindetti túrde oń nátıje alýǵa yqtımaldylyq joǵary ekenin aıtqym keledi»,- dedi ol.
Sonymen qatar Jaına júktilikke daıyndyq kezeńi men júktiliktiń qalaı ótetini tańdalǵan reprodýktolog dárigerge tikeleı baılanysty ekenin tilge tıek etti. Onyń sózinshe, dárigerdiń biligi men bilimi ǵana emes, patsıenttermen til tabysa bilýi, pozıtıvti kózqarasta bolýy óte mańyzdy.
Oǵan qatysty bylaı deıdi: «Jalpy EKU jasatý kezinde dárigerdi durys tańdaý kóp dúnıege áser etedi. Dárigerdi tańdaý kezinde reprýdoktolog retindegi tájirıbesine, nátıjelerine nazar aýdarý kerek. Sonymen qosa ár dárigerdiń óziniń psıhologııalyq kózqarasy, tásili bolady. Eger reprodýktolog patsıenttermen jumys isteý bilse, adamdarmen qarym-qatynas jasaı alsa, kommýnıkatsııa ornata alsa, aldyna kelgen patsıentke emotsııalyq turǵydan qoldaý kórsetse, mindetti túrde jaqsy nátıjege jetesiz. Ondaı dáriger bárin, ıaǵnı kóńil-kúıińizdi, otbasyndaǵy jaǵdaıdy eskere otyryp, qarym-qatynas jasaıdy, emdeıdi»,-dep túsindirdi ol.
Sheteldik patsıentter Qazaqstandaǵy EKU qyzmetine kóp júginedi
QR DSM-niń habarlaýynsha, elimizde 26 jyl ishinde áıelder men erler bedeýligin emdeýdiń sońǵy tehnologııalary ıgerilgen. Atap aıtsaq, embrıondardy krıokonservatsııalaý, ımplantatsııaǵa deıingi genetıkalyq skrınıng, embrıondardyń ósýin baqylaıtyn taım-laps tehnologııasy sátti qoldanylyp jatyr. Sondaı-aq mundaı zamanaýı tehnologııalar emdeýdiń tıimdiligin aıtarlyqtaı arttyrǵan. Máselen, sońǵy 10 jylda 40-tan astam eldiń azamattary KRT arqyly emdelý úshin Qazaqstanǵa kelgen.
Jaqynda QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń ókilderi sheteldik patsıentter arasyndaǵy eń tanymal qyzmetter tiziminde ekstrakorporaldyq uryqtandyrý bar ekenin atap ótken edi.
Jalpy elimizde alǵash ret EKU protsedýrasy jasalǵaly beri 26 jyl ótti. Osy jyldar ishinde 25 myńnan astam bala dúnıege kelgen. Endi «Ańsaǵan sábı» baǵdarlamasynyń arqasynda myńdaǵan qazaqstandyq otbasyna ata-ana bolý baqyty buıyrary sózsiz.
NAZERKE SÚIІNDІK