«ALJIR» murajaıynda náýbetti jyldardyń qurbandaryn máńgi este qaldyrý úshin barlyǵy jasalýda - FOTO
Atap aıtqanda «ALJIR» lageri Qazaqstan astanasynan 37 shaqyrym jerde ornalasqan. Oǵan esh kinásiz áıelder men shıetteı balalardy barsha Keńes Odaǵynan alyp kelip, olar stalındik qatigezdik rejimin basynan ótkerdi. 2007 jyly Memleket basshysynyń bastamasymen Aqmola oblysy Aqmol eldi mekeniniń aýmaǵyndaǵy osy qasiretti jerde Saıası qýǵyn-súrgin jáne totalıtarızm qurbandarynyń «ALJIR» memorıaldy-murajaı kesheni ashyldy. QazAqparat tilshisi osy keshende bolyp, murajaı dırektorynyń ǵylym boıynsha orynbasary Laýrensııa Abdrahmanovany áńgimege tartty.
- Laýrensııa Orynbekqyzy, saıası repressııa qurbandaryn máńgi este qaldyrý baǵytynda «ALJIR» qyzmetkerleri tarapynan qandaı jumystar atqarylýda?
- Bizdiń memorıaldy-murajaı kesheni jumysynyń negizgi baǵyttary ǵylymı-qor, ǵylymı-zertteý jáne ekspozıtsııalyq-kórmelik qyzmetterge arnalǵan. Búginde murajaı qory 12 myńnan astam eksponattardy qurap otyr. «ALJIR» lagerinde bolǵan tutqyn áıelderdiń tizimin naqtylaý men zertteý boıynsha jumystar jalǵasýda. 2003 jyly basylyp shyqqan «ALJIR» tutqyndary boıynsha kitaptyń negizinde sandyq baza qurylýda. Onda 7259 áıel jaıynda málimetter qamtylǵan. Ótken jyly bizdiń www.alzhir.kz jeke veb-saıtymyz, sondaı-aq murajaı boıynsha vırtýaldy týr múmkindikteri ashyldy. 2013-2014 jyldary «Abaıdyń qýǵyn-súrginge ushyraǵan urpaqtary men týystary», «Qýǵyn-súrgindi bolǵan ádebıet jáne óner qaıratkerleri», «HH ǵasyrdyń 40-50 jyldarynda Qazaqstanda ulttyq zııalylarǵa qarsy qýǵyn-súrgin», «Qazaq jeriniń uly tulǵalary» atty jańa ekspozıtsııalar quryldy.
«Tozaq azaby arqyly» jáne «Biz kýálandyramyz...» (lagerdegi 32 tutqyn áıeldiń jeke zattary) atty eki shaǵyn zal ashyldy. Murajaı aýmaǵynda «ALJIR» lagerindegi áıelderden balalardy tartyp alý» dıoramasymen lagerlik baraqtyń shaǵyn túri jáne «Kóz jasy» stelasy ornatyldy. Negizgi qordyń 4172 eksponatynyń bazasymen aqparattyq dúńgirshektiń jumysy uıymdastyryldy. Munda kez kelgen adam qyzyqty málimetterdi bile alady. Jyl saıyn murajaı 18 myńnan astam adamdy qabyldap, 30-dan astam kórmeler ótkiziledi.
- Osynshama adam keletinin eskersek, murajaı qaladan tys aýmaqta ornalassa da elimiz boıynsha qyzyǵýshylyq týdyratyn oryndardyń biri bolyp otyr ǵoı. Osy oraıda «ALJIR» murajaıyna sheteldikter qanshalyqty jıi keledi?
- Iá, munda sheteldikter jıi at basyn burady. Sebebi osy lager arqyly 62 ult ókilderi ótti, ıaǵnı 8 myńǵa tarta názik jandylardyń 187-si qazaq áıelderi. Memorıaldyq taqtashalardy Frantsııa, Germanııa, Polsha, Grýzııa, Ázerbaıjan jáne basqa da birqatar memleketterdiń elshilikteri ornatty.
- Sizder sol zulmat oqıǵalar kýágerleriniń estelikterimen jáne muraǵattyq qujattarymen, tarıhshylardyń maqalalarymen jumys isteısizder. «ALJIR» lagerinde tutqynda bolǵan áıelderdiń arasynda búginge deıin tiri júrgender bar ma?
- «ALJIR» zardabyn tartqandardyń kóbi bostandyqqa shyqqannan keıin Qazaqstanda ómir súrýge qaldy. Bizdiń málimetter boıynsha, olardyń ishinde búginge deıin aramyzda aman júrgen Anna Grıgorevna Endanova ǵana. Bıyl 5 naýryzda ájeı 97 jasqa toldy. Osy kúni murajaı zeınetkerge materıaldyq kómek kórsetedi. Sonymen qatar ol kisi bizdiń qorǵa óziniń jeke zattary men qujattaryn tapsyrdy.
- Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý úshin bıyl qandaı sharalardy ótkizýdi josparlap otyrsyzdar?
- 31 mamyr qarsańynda «Qorqynyshty tús sekildi» degen ataýmen «ALJIR» tutqyndarynyń jáne olardyń urpaqtary esteliginiń jınaǵyn shyǵaramyz. 2010 jyly biz «Qazaqstan bizdi biriktiredi» atty kitap basylyp shyqty, al 2012 jyly «Alash-ALJIR» eki tomdyǵy jarııalandy.
Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý kúninde bizdiń memorıaldy-murajaı kesheni aýmaǵynda mıtıng ótip, estelik qabyrǵasyna gúl shoqtary qoıylady. Osy kúngi sharalarǵa Astana ákimdigi ishki saıasat jáne mádenıet basqarmalarynyń ókilderi, qýǵyn-súrginniń jáne Qazaqstanǵa jer aýdarylǵandardyń urpaqtary qatysady. «ALJIR» lagerinde tutqynda bolǵan Evgenııa Kramerdiń nemeresi Natalıa Grıgoreva Sank-Peterbordan bıyl arnaıy kelmek. Qonaqtar úshin ekskýrsııa ótkiziledi, sondaı-aq «ALJIR-diń ataqty esimderi» beınepanoramalyq kórme kópshilik nazaryna usynylady.
Bizdiń murajaı postkeńestik keńistikte saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn máńgi este qaldyrýǵa negizdelgen mamandandyrylǵan jalǵyz mekeme. Qoryta kelgende, «ALJIR» kesheninde sol náýbet jyldaryndaǵy zulmatty este saqtaý úshin barlyq jumystar atqarylýda.
-Áńgimeńizge rahmet!