Almatyda satylyp jatqan qaýyn-qarbyzda nıtrat joǵary ekeni anyqtaldy
«Zerthana mamandary ekspress ádispen tamaq ónimderine zertteý júrgizedi jáne nátıjesi tutynýshylarǵa birden beredi. Aktsııa barysynda 570 ósimdik sharýashylyǵy óniminiń synamasy iriktelip alyndy, onyń ishinde 6 synamada (qarbyz, qaýyn) nıtrattyń asyp ketkeni anyqtaldy. Alaıda Almaty qalasy boıynsha qarbyz ben qaýynnan ýlaný faktileri tirkelgen joq», - dedi Almaty qalalyq sanıtarlyq epıdemıologııalyq baqylaý departamenti basshysynyń orynbasary Gaýhar Qatkenova.
Sonymen qatar ol baqsha daqyldaryn satý kezinde buzýshylyqtar anyqtalyp, olardyń sapasyna kúmán týyndaǵan jaǵdaıda, Almaty qalasynyń aýdandyq Sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq baqylaý basqarmasyna júginýge bolatynyn aıtty.
«Qazirgi ýaqytta baqsha daqyldaryn jyl boıy satý eshkimdi tańǵaldyrmaıdy. Alaıda mamyr-maýsym aılarynda qarbyz men qaýynnyń sórelerde paıda bolýy sizdiń kóńilińizdi eleń etkizýi kerek. Osy ýaqytta satyp alýǵa asyqpańyz. Jylyjaı jıdekterin ósirý kezinde mıneraldy tyńaıtqyshtar kóbirek qoldanylady. Bul jıdekterde nıtrattardyń shamadan tys jınalýyna jáne nıtrattarmen ýlanýǵa ákelýi múmkin. Qaýyndardaǵy nıtrattardyń ruqsat etilgen deńgeıi – 60 mg/kg. Qaýiptilik – pisý protsesin jedeldetý úshin erte jemister azot tyńaıtqyshtarynyń kóp mólsherin qoldana otyryp plenka astynda ósiriledi. Mundaı jaǵdaıda qarbyz ben qaýyn tez ósedi jáne birneshe aıdan keıin áserli mólsherge jetedi. Biraq qysqa ýaqyt ishinde tátti jıdekterdiń tyńaıtqyshtarda jınaqtalǵan nıtrattardan arylýyna ýaqyt joq jáne olardaǵy nıtrattardyń kontsentratsııasy qaýipsiz normadan birneshe ese asyp ketýi múmkin», - dep túsindirdi maman.
Qarbyzdaǵy nıtrattardyń joǵarylaýynyń belgisi – qarqyndy qyzyl tús, sarǵysh nemese qońyr talshyqtar jáne qyrtystaǵy tsellıýloza, tegis «jyltyratylǵan» kesý. Úıde ónimniń sapasyn tekserýdiń eń qoljetimdi ádisi – qarbyzdyń baldyryn bir staqan sýyq sýǵa usaqtaý. Eger sý qyzǵylt nemese qyzyl túske boıalsa, onda qarbyz hımııanyń kómegimen ósiriledi, al baldyrynda «bógde» zattar bar bolsa, mundaı qarbyzdy jeýge bolmaıdy.
Ýlanýdy týdyrýy múmkin taǵy bir faktor – baqsha daqyldarynyń durys saqtalmaýy. Qarbyz ben qaýyn birneshe apta boıy tikeleı kún sáýlesinde bolǵan kezde, olardaǵy nıtrattardyń az mólsheri de glıýkozamen belsendi árekettesedi. Nátıjesinde, ishek ınfektsııasynan bastap dızenterııaǵa deıin juqtyrý yqtımaldyǵy paıda bolady.
«Bir jasqa deıingi balalar men emizetin analar úshin nıtraty joǵary qaýyndar qaýipti. Óıtkeni balalarda ımmýndyq júıe áli nashar qalyptasqan, ishek shyryshty qabaty óte osal, al ana súti nıtrattarǵa aıtarlyqtaı kedergi keltirmeıdi», - deıdi spıker.
Birinshiden, qarbyz jerde ósedi, biraq sterıldi jaǵdaıda tasymaldanbaıdy. Ekinshiden, jınaýshylardyń, júk tasýshylardyń jáne satýshylardyń qoly, pyshaq las bolyp jatady. Úshinshiden, jemisterdi ashyq aýada, tikeleı kún sáýlesinde bolady.
Zaqymdalǵan qarbyzdan shyqqan shyryn mıkroorganızmderdiń belsendi kóbeıýine qolaıly orta, sonymen qatar jyly mezgil jáne kesilgen qarbyzdy sýyqta saqtamaý áser etedi. Budan ishek ınfektsııasy, dızenterııaǵa deıin juqtyrýǵa qaýpi bar.
Baqsha daqyldarymen ýlanýdyń alǵashqy belgileri olardy jegennen soń birneshe saǵattan keıin paıda bolýy múmkin. Ádettegideı tamaqtan ýlanýǵa uqsas bolady: ishtiń aýyrsynýy, júrek aıný, qusý, ish ótý, dene qyzýy kóterilý. Sonymen qatar, bas aýrýy, qurysý, býyndardaǵy aýyrsyný, teriniń allergııalyq reaktsııasy bolýy múmkin.
Baqsha daqyldarynan ýlanýdyń aldyn alý úshin sanıtarııalyq dárigerler birneshe qarapaıym qaǵıdany usynady:
1) belgilenbegen saýda oryndarynda – kógaldarda, jol jıekterinde, ǵımarattardyń arkalarynda, qalalyq jolaýshylar kóliginiń aıaldama pýnktterinde, úılerdiń aýlalarynda, bazarlarǵa irgeles aýmaqtan qarbyz ben qaýyn satyp almaý. Ádette, bul ónim onyń sapasy men qaýipsizdigin rastaıtyn qujattarsyz satylady. Joldyń jıekterinde, shań qabatynyń astynda, paıdalanylǵan gazdyń tumanynda eshkim sizge qaýipsizdik pen sapaǵa kepildik bermeıdi, demek densaýlyqqa qaýip joǵary.
Sanıtarııalyq qaǵıdalarǵa sáıkes baqsha daqyldaryn satý sanktsııalanǵan saýda oryndarynda – bazarlarda, azyq-túlik dúkenderinde, saýda jaımalarynan, shatyrlarmen jabdyqtalǵan saýda dúkeninde júzege asyrylýǵa, sondaı-aq ónimniń sapasy men qaýipsizdigin rastaıtyn tıisti qujattary bolýy tıis. Qarbyz ben qaýyn tuǵyryqtar men taýar qoıǵyshtarda jınalýy kerek. Taýardyń kúni men ataýy, sondaı-aq taýardyń salmaǵy úshin qol qoıylyp, mór basylǵan baǵa belgileri bolýy tıis. Satýshylarda jeke medıtsınalyq kitapshalar bolýy kerek;
2) kesilgen qarbyz ben qaýyndy jáne olardy bóliktermen satyp almaý. Birinshiden, pyshaqpen ne kesilgeni jáne onyń taza ekendigi belgisiz. Ekinshiden, qarbyzdyń ishinde qozdyrǵyshtar bolmasa da, qazir olar sol jerde paıda boldy dep aıtýǵa bolady;
3) qarbyz ben qaýyndy tutyný aldynda aǵyndy sýmen muqııat jýý;
4) kesilgen qarbyz nemese qaýyndy dereý jeý kerek nemese tońazytqyshta bir táýlikten artyq emes, taza jabyq ydysta, shıki ónimderden bólek saqtaý kerek.